Effect of Nuclear Program of Iran on Turkish Foreign Policy

Yıl 2014, Cilt: 10 Sayı: 20, 199 - 228, 01.08.2014

Hasan Ürküt, Gökhan Sarı

Öz

Son yıllarda Türkiye'nin Orta Doğu'da daha aktif bir rol üstlenmesine bağlı olarak Türk Dış Politikasının “Orta Doğululaştığı” ve bunun Batı'dan uzaklaşması anlamına geldiği argümanı uluslararası ilişkiler üzerine yazılan literatürde giderek kabul görmeye başlamıştır. Ekonomik karşılıklı bağımlılık, yoğun bir diplomasi trafiği ve güvenlik sorunlarının ortaklaşa çözülmesiyle tehditleri fırsatlara çevirmeyi planlayan bir vizyonla Türkiye, İran nükleer krizine aktif bir şekilde müdahil olmuştur. Türk karar alıcıları, Batılı güçlerin yaptırımlara yönelik eğilimine rağmen, İran yönetiminin nükleer politikalarına karşı daha yumuşak bir üslubu benimsemiştir. Bu çalışmada, bu gerçeklerden hareketle, 2010 yılı NATO Lizbon Zirvesinde kabul edilen Füze Kalkanı Projesi'ne (FKP) kadar olan sürede Türkiye'nin İran nükleer programına ilişkin yürüttüğü politikalarla ilgili anlamlı açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Türkiye'nin İran nükleer programından kaynaklanan tehdit algılamaları çeşitli boyutlarıyla incelenmiştir. Bu çalışmada, sonuç olarak, İran'ın nükleer programının bölgesel ve küresel yarattığı etki ile Türkiye'nin bu soruna yaklaşımı geçmişten çıkarılan dersler çerçevesinde geleceğe yönelik değerlendirmelerle ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İran Nükleer Programı, Eksen Kayması, Füze Kalkanı Projesi, Komşularla Sıfır Sorun Doktrini, Tehdit Algısı.

İran Nükleer Programının Türk Dış Politikasına Etkisi

Öz

Son yıllarda Türkiye'nin Orta Doğu'da daha aktif bir rol üstlenmesine bağlı olarak Türk Dış Politikasının “Orta Doğululaştığı” ve bunun Batı'dan uzaklaşması anlamına geldiği argümanı uluslararası ilişkiler üzerine yazılan literatürde giderek kabul görmeye başlamıştır. Ekonomik karşılıklı bağımlılık, yoğun bir diplomasi trafiği ve güvenlik sorunlarının ortaklaşa çözülmesiyle tehditleri fırsatlara çevirmeyi planlayan bir vizyonla Türkiye, İran nükleer krizine aktif bir şekilde müdahil olmuştur. Türk karar alıcıları, Batılı güçlerin yaptırımlara yönelik eğilimine rağmen, İran yönetiminin nükleer politikalarına karşı daha yumuşak bir üslubu benimsemiştir. Bu çalışmada, bu gerçeklerden hareketle, 2010 yılı NATO Lizbon Zirvesinde kabul edilen Füze Kalkanı Projesi'ne (FKP) kadar olan sürede Türkiye'nin İran nükleer programına ilişkin yürüttüğü politikalarla ilgili anlamlı açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Türkiye'nin İran nükleer programından kaynaklanan tehdit algılamaları çeşitli boyutlarıyla incelenmiştir. Bu çalışmada, sonuç olarak, İran'ın nükleer programının bölgesel ve küresel yarattığı etki ile Türkiye'nin bu soruna yaklaşımı geçmişten çıkarılan dersler çerçevesinde geleceğe yönelik değerlendirmelerle ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İran Nükleer Programı, Eksen Kayması, Füze Kalkanı Projesi, Komşularla Sıfır Sorun Doktrini, Tehdit Algısı.

Kaynakça

• ALBAYRAK, Hakan. “Tahran Bildirisi”, Yenişafak Gazetesi İnternet Sitesi, 18 Mayıs 2010, <http://www.yenisafak.com.tr/yazarlar/ HakanAlbayrak /tahran-bildirisi/22347>, Erişim Tarihi: 05.11.2012.
• BAĞCI, Hüseyin ve Bayram SİNKAYA. “Türkiye-İran İlişkileri: Güvenlik Perspektifinden Bir Değerlendirme”, Eylül 2005, <http://www.academia.edu>, Erişim Tarihi: 08.02.2012.
• BAŞBAŞOĞLU, Arif. “Füze Savunma Sistemi ve Türkiye”, Ortadoğu Analiz, Cilt 3, Sayı 34, Ekim 2011.
• BÖLME, M. Selin. “NATO Zirvesi ve Füze Kalkanı Projesi”, Seta Analiz, Aralık 2010, <http://www.setav.org/ups/dosya/57436.pdf>, Erişim Tarihi: 24.06.2012.
• CHIPMAN, John. “Nuclear Programmes In The Middle East: In the shadow of Iran”, The International Institiute for Strategic Studies (IISS) Press Statement, 20.05.2008, <http://www.iiss.org>, Erişim Tarihi: 15.10.2012.
• ÇANDAR, Cengiz. “Türk Dış Politikasında “Eksen” Tartışmaları: Çok
• Kutuplu Dünya İçin Yeni Bir Vizyon”, Seta Analiz, Ocak 2010a.
• ÇANDAR, Cengiz. “ABD’nin Pişmiş Aşına Su Katmak”, Hürriyet
• Gazetesi İnternet Sitesi, 21 Mayıs 2010, <http://www.hurriyet.com.tr>,
• Erişim Tarihi: 06.02.2013.
• ÇAY, Ömer. “İran’ın Balistik Füze Kabiliyetleri Üzerine Bir Analiz”,
• Ekopolitik Resmî İnternet Sitesi, 2009, <http://www.ekopolitik.org>,
• Erişim Tarihi: 27.12.2012.
• DAVUTOĞLU, Ahmet. “Turkey’s Foreign Policy Vision: An
• Assessment of 2007”, Insight Turkey, Cilt 10, Sayı 1, 2008.
• DAVUTOĞLU, Ahmet. “Eksen Kayması Diyen ‘Siz Karışmayın’
• Demek İstiyor”, 05.08.2010, <http://t24.com.tr>, Erişim Tarihi: 28.11.2012.
• Dış İşleri Bakanlığı, “Türkiye’nin Enerji Stratejisi”, http://www.mfa.
• gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa>, Erişim Tarihi: 17.09.2013
• DOSTER, Barış. “Türk Dış Politikası ve Bölgesel Güç Olma Çabası”,
• Ortadoğu Analiz, Cilt 4, Sayı 42, Haziran 2012.
• DURAN, Burhanettin. “Türk Dış Politikasının İç Siyaset Boyutu: 2010
• Değerlendirmesi”, Burhanettin DURAN, Kemal İNAT, Mesut Özcan (Ed.),
• Türk Dış Politikası Yıllığı 2010, Ankara, Seta Yayınları, 2011, 15-66.
• EGELİ, Sıtkı ve Serhat GÜVENÇ. “NATO’nun Füze Savunma
• Sistemi ve Türkiye”, Ortadoğu Analiz, Cilt 4, Sayı 40, Nisan 2012.
• Enerji Bakanlığı Resmî İnternet Sitesi, <http://www.enerji. gov.tr>,
• ERALP, Atila ve Özlem TÜR. “İran’la Devrim Sonrası İlişkiler”,
• Meliha Benli Altunışık (Ed.), Türkiye ve Ortadoğu: Tarih, Kimlik,
• Güvenlik, İstanbul, Boyut Kitapları, 1999, 67-102.
• ERDURMAZ, Serdar. “NATO Füze Savunma Sistemi Türkiye’nin
• Gereksinimlerini Karşılamaya Yeterli mi?”, 27 Kasım 2010,
• <http://www.turksam.org/tr/yazdir2257.html>, Erişim Tarihi: 06.12.2012.
• FEICKERT, Andrew. “Iran’s Ballistic Missile Capabilities”, CRS
• Report for Congress, 23 Ağustos 2004, <http://fpc.state.gov>, Erişim Tarihi: 21.12.2012.
• FITZPATRICK, Mark. “A Prudent Decision on Missile Defence”,
• Survival, Cilt 51, Sayı 6, Aralık 2009-Ocak 2010.
• FITZPATRICK, Mark. “Iran: The Fragile Promise of the Fuel-Swap Plan”, Survival, Cilt 52, Sayı 3, Haziran-Temmuz 2010.
• GÖZEN, Ramazan. “Uluslararası Politika Manivelası Olarak Füze Kalkanı”, Ortadoğu Analiz, Cilt 3, Sayı 26, Şubat 2011a.
• GÖZEN, Ramazan. “Türkiye’nin ABD Politikası 2010”, Burhanettin DURAN, Kemal İNAT, Mesut Özcan (Ed.), Türk Dış Politikası Yıllığı 2010, Ankara, Seta Yayınları, 2011b, 267- 332.
• GÜRKAŞ, Berna. “Türkiye-İran İlişkileri”, Kenan DAĞCI ve Atilla SANDIKLI (Ed.), Satranç Tahtasında İran: Nükleer Program, İstanbul, Tasam Yayınları, 2007, 219-257.
• HABERTÜRK Gazetesi İnternet Sitesi. “İran’dan Tehdit: Malatya’yı Vururuz ”, 11 Aralık 2011, <http://www.haberturk.com>, Erişim Tarihi: 26.12.2012.
• HEMMER, Christopher. “Responding to a Nuclear Iran”, Parameters, Autumn 2007.
• IAEA Resmî İnternet Sitesi. “Resolution 1929 (2010) Adopted by the Security Council at its 6335th meeting, on 9 June 2010”, 9 Haziran 2010, <http://www.iaea.org>, Erişim Tarihi: 10.11.2012.
• IRANWATCH Resmî İnternet Sitesi. “Iran's Ballistic Missile Program”, Mayıs 2012, <http://www.iranwatch.org/wmd/wmd- iranmissileessay.htm>, Erişim Tarihi: 15.03.2013.
• İNAT, Kemal. “Türkiye’nin Son Dönem İran Politikası: Barış Ve Kalkınma İçin Karşılıklı Bağımlılık”, Ortadoğu Analiz, Cilt 1, Sayı 10, Ekim 2009.
• İNAT, Kemal. “Türkiye’nin İran Politikası 2008”, Kemal İNAT, Muhittin ATAMAN, Burhanettin DURAN (Ed.), Ortadoğu Yıllığı 2008, İstanbul, Küre Yayınları, 2010, 9-47.
• İNAT, Kemal ve TELCİ İsmail Numan. “Türkiye’nin İran, İsrail/Filistin ve Suriye Politikası 2009”, Burhanettin DURAN, Kemal İNAT, Muhittin ATAMAN (Ed.), Türk Dış Politikası Yıllığı 2009, Ankara, Seta Yayınları, 2011, 95-158.
• İNAT, Kemal ve TELCİ İsmail Numan. “Türkiye’nin İran, İsrail ve Suriye Politikası 2010”, Burhanettin DURAN, Kemal İNAT, Mesut ÖZCAN (Ed.), Türk Dış Politikası Yıllığı 2010, Ankara, Seta Yayınları, 2011, 69-136.
• KARDAŞ, Şaban. “Turkey: Redrawing the Middle East Map Or Building
• Sandcastles?”, Middle East Policy, Cilt 17, Sayı 1, Bahar 2010.
• KARDAŞ, Şaban. “Türk Dış Politikasında Eksen Kayması mı?”,
• Akademik ORTA DOĞU, Cilt 5, Sayı 2, 2011.
• KENEŞ, Bülent. İran: Tehdit mi, Fırsat mı?, İstanbul, Timaş Yayınları, 2012.
• KATZMAN, Kenneth, “Iran: U.S. Concerns and Policy Responses”,
• Congressional Research Service, June 17, 2013.
• KİBAROĞLU, Mustafa. “Enerji mi? Silah mı? Nükleer’in İki Yüzü”,
• Avrasya Dosyası Nükleer Özel Sayı, 2005, <http://www.
• mustafakibaroglu.com>, 14.10.2012.
• KİBAROĞLU, Mustafa. “2012 Baharında Türkiye'nin Ortadoğu'daki
• Güvenlik Çevresine Bir Bakış”, Ortadoğu Analiz, Cilt 4, Sayı 40, Nisan 2012.
• KİRİŞCİ, Kemal. “The Transformation of Turkish Foreign Policy: The
• Rise of The Trading State”, New Perspectives on Turkey, No 40,
• 2009, <http://www.esiweb.org/pdf>, Erişim Tarihi: 28.11.2012.
• KULOĞLU, Armağan. “İran’ın Nükleer Teknoloji Çıkmazı,
• Gelişmeler Ve Türkiye”, Ortadoğu Analiz, Cilt 2, Sayı 19-20,
• Temmuz-Ağustos 2010.
• MİLLİYET Gazetesi İnternet Sitesi. “İran: Malatya’daki Füze Kalkanı
• Sistemini Vururuz”, 12 Aralık 2011, <http://gundem.milliyet.com.tr>,
• SAHIMI, Muhammad. “Major Deal Agreed on Tehran Uranium”,
• http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/05/nuke
• deal.html, Erişim Tarihi: 18.05.2013.
• NOİ, Aylin Ünver. “Arap Baharı ve Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri”,
• OrtadoğuAnaliz, Cilt 4, Sayı 48, Aralık 2012.
• OĞUZLU, Tarık. “Middle Easternization of Turkey’s Foreign Policy: Does
• Turkey Dissociate from the West?”, Turkish Studies, Cilt 9, Sayı 1, 2008.
• OĞUZLU, Tarık. “Türk Dış Politikasında Eksen Tartışması: Türkiye
• Avrupalılaşırken Avrupa’dan Uzaklaşıyor mu?”, Ortadoğu Analiz, Cilt
• 1, Sayı 12, Aralık 2009.
• POYRAZ, Serdar. “Turkish-Iranian Relations: A Wider Perspective”, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA) Policy Brief, No 37, <http://www.setav.org>, Erişim Tarihi: 19.10.2012.
• SANDIKLI Atilla ve Bilgehan EMEKLİER. “Kaos Senaryolarının Merkezinde İran”, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), Bilgesam Yayınları Rapor No: 40, 2012, <http://www.bilgesam.org>, Erişim Tarihi: 09.08.2012.
• SDE Resmî İnternet Sitesi. “NATO Füze Savunma Sistemi ve Türkiye”, Temmuz 2011, <http://www.sde.org.tr>, Erişim Tarihi: 26.12.2012.
• SİNKAYA, Bayram. “İran Nükleer Programı Karşısında Türkiye’nin Tutumu ve Uranyum Takası Mutabakatı”, Ortadoğu Analiz, Cilt 2, Sayı 18, Haziran 2010.
• TODAY’s Zaman Gazetesi İnternet Sitesi. “IAEA chief: Iran Should Store
• <http://www.todayszaman. com>, Erişim Tarihi: 23.10.2012.
• TÜRKYILMAZ, Oğuz. “Turkey’s Energy Policies: Suggestions for a Change”,
• <http://file.insightturkey.com>, Erişim Tarihi: 17.10.2012. Turkey,
• UDUM, Şebnem. “Türkiye’nin İran Nükleer Meselesindeki Siyaseti”, OrtadoğuAnaliz, Cilt 4, Sayı 43, Temmuz 2012.
• ÜLGEN, Sinan. “Preventing the Proliferation of Weapons of Mass Destruction: What Role for Turkey?”, Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi (EDAM), Discussion Paper Series, Haziran 2010a, <http://www.edam.org.tr>, Erişim Tarihi: 19.10.2012.
• ÜLGEN, Sinan. “Güneşte Bir Yer veya Onbeş Dakikalık Şöhret: Türkiye’nin Yeni Dış Politikasını Anlamak”, The Carnegie Papers, Aralık 2010, <http://carnegieendowment.org>, Erişim Tarihi: 10.11.2012.
• ÜLGEN, Sinan. “Türkiye’nin Nükleer Programının Güvenlik Boyutu: Nükleer Diplomasi ve Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Politikaları”, Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi (EDAM), Discussion Paper Series, 2011, <http://www.edam.org.tr >, Erişim Tarihi: 18.06.2012.
• YETİM, Mustafa ve Rıdvan KALAYCI. “Türkiye İran İlişkileri: Sıfır Sorun mu? Nükleer Sorun mu?”, Akademik Ortadoğu, Cilt 5, Sayı 2, 2011.