Şehir Jeopolitiği ve İstanbul’un Kritik Altyapılarının Korunması: Katılımcı Kent Güvenliği Yaklaşımı

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 50, 49 - 72, 23.04.2025

İsmail Karaman , Mehmet Cem Oğultürk

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1596452

Öz

Bu çalışmanın amacı, İstanbul’un kritik altyapılarının belirlenmesi ve bu altyapıların güvenliğini sağlamak için katılımcı kent güvenliği yaklaşımının incelenmesidir. Bu yaklaşım ile kentte bulunan merkezi ve yerel yönetimlere bağlı kurum ve kuruluşların yanında şehirde bulunan diğer paydaşların da dahil edilerek bu yapılara yönelik tehditlere karşı etkili bir savunma mekanizması oluşturulması sağlanabilir. İstanbul’un ulusal ve uluslararası bir ulaşım ağının merkezinde bulunması, ekonomi ve özellikle sınai üretim açısından önemi bu şehirdeki kritik altyapıların korunmasının önemine işaret etmektedir. Yani mesele tek bir kentin güvenliğin çok ötesinde uluslararası bir boyut taşımaktadır. Literatürde genel olarak şehir jeopolitiği hakkında yapılan çalışmaların az olması, kritik altyapılar hakkında yapılan çalışmaların ise çoğunlukla siber güvenlik bağlamında ele alınması çalışmanın önemini artırmaktadır. Çalışmada doküman analizi yöntemi ile alanla ilgili kitap, dergi, makale, rapor, kanun ve yönetmelikler ile internet kaynakları incelenmiştir. İstanbul’un sahip olduğu kritik altyapıların korunmasında oluşturulacak güvenlik politikalarına şehirde yer alan tüm paydaşların katılımının sağlanmasının ortak hareket kabiliyetini arttıracağı, kritik altyapıların güvenliğine ilişkin ulusal düzenlemelerin bütüncül bir yapıda olmadığı, yerel yönetimlerin yeteneklerinin yetersiz, yönetmeliklerinin ise sınırlı olduğu, kamu, yerel yönetimler ve konu hakkında diğer paydaşları bir araya getiren etkin bir mekanizmanın bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güvenlik, İstanbul, Katılımcı Kent Güvenliği, Kritik Altyapılar, Şehir Jeopolitiği

Urban Geopolitics and the Protection of Istanbul’s Critical Infrastructures: A Participatory Urban Security Approach

Öz

This study aims to identify Istanbul’s critical infrastructures and explore a participatory urban security approach to ensure their protection. By involving institutions linked to both central government and local authorities, as well as other stakeholders in the city, it is possible to establish an effective defense mechanism against potential threats to these structures. Combined with its economic significance, particularly in terms of industrial production, Istanbul’s strategic location within a national and international transportation network underscores the need to safeguard its critical infrastructure. This issue extends beyond local concerns and possesses an international security dimension. Because studies on critical infrastructures typically focus on cybersecurity, the limited existing literature on urban geopolitics highlights the significance of this research. The study utilizes document analysis to examine various sources, including books, journals, articles, reports, laws, regulations, and online resources relevant to the field. The findings indicate that involving all city stakeholders in the development of security policies for protecting critical infrastructures will enhance collaborative action. Additionally, the study reveals that national regulations on the security of critical infrastructures lack a comprehensive framework, that local authorities face limitations in their capabilities, and that local regulatory measures are insufficient. There is a pressing need to unite the public and local authorities and other stakeholders to address these issues effectively.

Anahtar Kelimeler

Security, Istanbul, Participatory Urban Security, Critical Infrastructures, Urban Geopolitics

Kaynakça

• “Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu (2565 S. K.)”. Resmî Gazete, 17552, Aralık 1981.
• ADIGÜZEL Şenol (2003). “Yerel Düzeyde Yönetime Katılım ve Yerel Yönetim Sürecindeki Açısından Yerel Gündem 21: Malatya Belediyesi Yerel Gündem 21 Örneği’, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 12:1, 45-63.
• AFAD (2014). 2014-2023 Kritik Altyapıların Korunması Yol Haritası Belgesi, Başbakanlık Afet Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara.
• AK Tarık (2020). “Bir İç Güvenlik Konusu Olarak Kritik Altyapı Güvenliği”, Fahri Erenel ve Ebru Caymaz (ed.), Kritik Altyapı ve Tesislerin Korunması, Nobel Yayıncılık, Ankara, 1-16.
• ALEXANDRU Adriana, VEVERA Victor ve CIUPERCĂ Ella Magdalena (2019). “National Security and Critical Infrastructure Protection”, International Conference Kowledge-Based Organızatıon, 15:1, 8-13.
• AYDIN Fatih ve ORAL Muhammed (2018). “Türkiye’de Karayolu Ulaşımının Tarihsel Gelişimi”, Journal of Awareness, 3:5, 257-266.
• AYHAN Emre ve ÖNDER Murat (2017). “Yeni Kamu Hizmeti Yaklaşımı: Yönetişime Açılan Bir Kapı”, Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 3:2, 19-48.
• Bakanlar Kurulu (1625 S. Y.), “Sabotajlara Karşı Koruma Yönetmeliği”, Resmî Gazete, 20033(Aralık 1988).
• BARDAKOĞLU Övünç (2023). “Osmanlı’da Demiryolları ve Etkileri: Şark Ekspresi’nin İstanbul’da Yarattığı Değişim”, Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 6:8, 134-147.
• Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (32776 S. Y.). “Siber Güvenlik Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Resmî Gazete, 177, Ocak 2025.
• Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği (6012 S. Y.). “Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Daire Yönetmelik”, Resmî Gazete, 31945, Eylül 2022.
• ÇELİK Abdullah (2013). “Kent Yönetimi Bağlamında Kent Konseyinin İşlevleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14:2, 215-229.
• ÇUKURÇAYIR Akif, EROĞLU Hacer ve SAĞIR Hayriye (2012). “Yerel Yönetişim, Katılım ve Kent Konseyleri”, Yerel Politikalar, 1, 1-20.
• DİLAVEROĞLU Arzu (2020). “Yönetişim İlkeleri ve Yerel Yönetimler Mevzuatına Yansımalar”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19:37, 45-63.
• GORDON Kathryn ve DİON Maeve (2008). “Protection Of ‘Critical Infrastructure’ and the Role of Investment Policies Relating to National Security”, Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), May 2008, 1-11.
• GRAHAM Stephen (2004). “Cities as Sites: Place Annihilation and Urban Geopolitics”, Stephen Graham (ed.), Cities, War and Terrorism, Blackwell Publishing, London, 31-54.
• HAYTA Yasemin (2021). “Akıllı Kent Uygulamalarında Kişisel Verilerin Gizliliği ve Güvenliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31:2, 929-941.
• İGA (2019). Sürdürülebilirlik Raporu, İstanbul Grand Airport, İstanbul, 1-79.
• İPEK Gazi (2017). “İstanbul Bölgesi Elektrik Enerjisi: Üretim ve Tüketim Durumu Sorunları”, İstanbul IV. Kent Sempozyumu Kent ve Adalet, 1-3 Aralık 2017, Türk Mühendis ve Mimarlar Odası Birliği, Ankara, 22-24. İstanbul Kent Konseyi, 2023 Faaliyet Raporu, İstanbul, 14-18.
• KAMACI Ferhat (2021). “Güvenlik Politikalarının Geleneksel İki Yüzü: Realizm ve İdealizm”, PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7:2, 85-95.
• KARA Mehmet ve ÇELİKKOL SONER (2011). “Kritik Altyapılar: Elektrik Üretim ve Dağıtım Sistemleri SCADA Güvenliği”, IV. Ağ ve Bilgi Güvenliği Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 25-26 Kasım 2011, Atılım Üniversitesi, Ankara, 19-24.
• KAYA Aslihan ve KARTAL Murat (2021). “Havalimanı Güvenlik Yönetiminde Teknoloji ve İnsan”, Journal of Aviation, 5:2, 298-309.
• KAYPAK Şafak (2016). “Kentsel Bir Sorun Olarak Kentsel Güvenlik”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4:33, 33-50.
• KERİM Ali ve SÜME Veli (2018). “İstanbul’un Eski Su Kaynakları; Sarnıçlar”, Türk Hidrolik Dergisi, 2:2, 1-8.
• KOLDEMİR Birsen ve KAHRAMAN Cengiz (2020). “Ulaşım ve Ticaret Coğrafyası Açısından İstanbul Limanları”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19:76, 1931-1949.
• KOVACI Onur ve KAPAN Kaan (2022). “İki Devlet Tek Başkent: Lefkoşa’nın Şehir Jeopolitiği”, TÜCAUM 2022 Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 12-14 Kasım 2022, Ankara, 411-419.
• OĞULTÜRK Mehmet Cem (2020). “Savunma Sanayi Sektöründe Kritik Altyapının Korunması”, Fahri Erenel ve Ebru Caymaz (ed.), Kritik Altyapı ve Tesislerin Korunması, Nobel Yayıncılık, Ankara, 31-50.
• OĞULTÜRK Mehmet Cem ve ŞAHİN Güngör (2020). “Eleştirel Jeopolitik Çerçevesinde Akıllı Şehirler ve Şehir Jeopolitiği”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12:23, 417-433.
• ÖZDEMİR Ali Tamer (2011). “Mahalli İdarelerde Halk Katılımı Bağlamında Kent Konseyleri”, Sayıştay Dergisi, 83, 31-56.
• ÖZKAN Ömer ve AY İsmail Cem (2020). “Marmaray Hattı’nın Bir Kuşak Bir Yol Kapsamında Değerlendirilmesi”, Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 15:60, 353-362.
• PAYAM Mehmet Murat (2020). Teoriden Uygulamaya Kent Güvenliği Yönetişimi, Hiper Yayın, İstanbul.
• ROKEM Jonathan ve BOANO Camillo (2023). “Towards a Global Urban Geopolitics: Inhabiting Violence”, Geopolitics, 28:5, 1667-1680.
• SOBACI Mehmet Zahid (2007). “Yönetişim Kavramı ve Türkiye’de Uygulanabilirliği Üzerine Değerlendirmeler”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 5:1, 219-235. “
• Siber Güvenlik Kanunu (32846 S.Y.)”. Resmî Gazete, 7545, Mart 2025. ŞAHİN Güngör (2020). “Devlete Ait İdari Kurumlar ve İdari Altyapı Tesislerinin Korunması”, Fahri Erenel ve Ebru Caymaz (ed.), Kritik Altyapı ve Tesislerin Korunması, Nobel Yayıncılık, Ankara, 51-67.
• ŞENOĞLU Gökçe, ERDEN TOPAL Yelda ve GÜRSOY HAKSEVENLER Betül Hande (2022). “Yenilenebilir Enerji Kullanımı ve Artırılmasına İlişkin Politika Önerileri: İstanbul Örneği”, İdealkent, 13:35, 171-196.
• T.C. İstanbul Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İstanbul İl Afet Risk Azaltma Planı.
• TOHUMCU Özgür Köksal ve KAZAN Hüseyin (2019). “Uluslararası Gemi ve Liman Tesisi Güvenlik Kodu (ISPS Kod) Çerçevesinde Limanlarda Hazırlanan Diğer Güvenlik Planları ile Liman Tesisi Güvenlik Planının Entegrasyonu”, Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 29:1, 17-64.
• TUATHAİL Gearóid Ó (1999). “Understanding Ciritcal Geopolitics: Geopolitics and Risk Society”, Journal of Strategic Studies, 22:2-3, 107-12.
• USLU İtibar Aydemir ve YILMAZ Hakkı Hakan (2018). “Yerel Yönetimlerde Katılımcılık: Kent Konseylerinin Rolü ve Yapılandırma Önerisi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 27:1, 113-145.
• UYSAL Yusuf ve ATMACA Yıldız (2018). “Türkiye’deki Merkezi ve Yerel Yönetim İlişkilerinin Yönetişim Modeli Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 1:3, 411-424.
• “Belediye Kanunu (25874 S. K.)”. Resmî Gazete, 5393, Temmuz 2005. “Kent Konseyi Yönetmeliği”. Resmî Gazete, 26313, Ekim 2006.
• ELMALI Burak. “TUSAŞ saldırısı: Asimetrik tehditler ve Türkiye’nin terörle mücadele kararlılığı”, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/tusas-saldirisi-asimetrik-tehditler-ve-turkiyenin-terorle-mucadelekararliligi/ 3373999, erişim 24.11.2024.
• Enerji Atlası, “İstanbul Elektrik Santralleri”, https://www.enerjiatlasi.com/sehir/istanbul/, erişim 24.11.2024.
• International Civil Aviation Organisation (ICAO), “Annex 17”, https://www.icao.int/Security/SFP/Pages/ Annex17.aspx, erişim 24.11.2024.
• International Civil Aviation Organization (ICAO), “Aviation Security Manual (Doc 8973-Restricted)”, https://www.icao.int/security/sfp/pages/securitymanual.aspx, erişim 24.11.2024.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Metro İstanbul. “Ağ Haritaları”, https://www.metro.istanbul/yolcuhizmetleri/ agharitalari, erişim 24.11.2024.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi. “Suyun Tarihçesi”, https://iski.istanbul/kurumsal/ hakkimizda/istanbul-da-suyun-tarihcesi/, erişim 24.11.2024.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi, “İstanbul’un Su Kaynakları”, https://iski. istanbul/kurumsal/hakkimizda/su-kaynaklari/, erişim 24.11.2024.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Hatları Müdürlüğü. “Şehir Hatları”, https://sehirhatlari.com.tr/tr/ kurumsal/sehir-hatlari-616#, erişim 24.11.2024.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi. “Açık Veri Portalı”, https://data.ibb.gov.tr/dataset/yolculuk-turu-bazindayolcu- sayisi/resource/c2c6cec1-ceb5-4fab-8d87-c5d900a99809, erişim 24.11.2024.
• İstanbul Kent Konseyi. “Kent Konseyi Nedir?”, https://istanbulkentkonseyi.org.tr/kent-konseyi-nedir/, erişim 11.02.2025.
• T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. “ISPS Kod Kapsamındaki Liman Tesisleri”, https://denizcilik.uab.gov. tr/isps_tesisler, erişim 24.11.2024.
• T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. “Türk Boğazları Gemi Geçiş İstatistikleri”, https://denizcilikistatistikleri. uab.gov.tr/turk-bogazlari-gemi-gecis-istatistikleri, erişim 24.11.2024.
• T.C. Ulaştırma ve Altyapı Başkanlığı Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü. “İstatistikler”, https://www.dhmi.gov.tr/Sayfalar/Istatistikler.aspx, erişim 24.11.2024.