CONVENTIO PIGNORIS VE REHİN HAKKININ IN REM NİTELİĞİ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 308 - 356, 25.06.2021

Talya Ucaryılmaz

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.842377

Öz

Roma hukukunda aynî teminat kavramının, rehin verene ait tek ve belirli bir malvarlığı değerinin alacaklıya teslimi ile kurulan rehinden rehin verene ait güncel ve gelecekteki malvarlığı değerlerinin salt şekilsiz bir anlaşma ile rehnedildiği teslimsiz rehne dönüşümü ekseninde incelenmesi mümkündür. Roma rehin hukukunun günümüze ışık tutan en belirgin özelliği rehnin teslimsiz olarak tarflar arasındaki şekilsiz bir anlaşma (conventio pignoris) ile kurulabilmesine imkan vermiş oluşudur. Bu dönüşüm meşruiyetini, ius praetorium’un işlem hayatı pratikleri ve dönemin ekonomik gereksinimlerini dikkate alarak hukuku şekillendirmesinde bulmaktadır. Conventio pignoris’e hukukî koruma tanınması, rehin hakkının bir aynî hak (ius in rem) olarak karşımıza çıkmasında da büyük önem taşımaktadır. Nitekim rehin hakkının gerektiğinde malike ya da malın bulunduğu üçüncü kişilere ileri sürülmesi imkanı ius praetorium tarafından tanınan koruma yöntemleri ile ortaya çıkmıştır. Özellikle interdictum Salvianum ve daha sonra interdictum Salvianum’un genişletilmesi sonucu ortaya çıkan actio Serviana sonucunda rehin hakkı sahibinin talep hakkını üçüncü kişilere yöneltebileceği kabul edilmiş; rehinli alacaklı rehin konusu malı mal o anda kimin elinde ise ondan alarak borcun ödenmemesi durumunda alacağını elde edebilmiştir. Bu kapsamda söz konusu çalışma Roma hukukunda taraflar arasında kurulan şekilsiz rehin anlaşmasına (conventio pignoris), bu anlaşmanın zamanla hukuki koruma altına alınmasına ve bu hukuki korumaların rehin hakkının sınırlı aynî hak olarak tanınmasındaki rolüne odaklanmış olup, Roma rehin hukukundaki dönüşümün ve sebeplerinin altını çizmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aynî teminat, Conventio Pignoris, Pignus, Rehin, Roma Hukuku

Kaynakça

• ARANGIO-RUIZ, Vincenzo, Istiuzioni Dei Diritto Romano, 40. Basım, Jovene, Napoli, 2012.
• BELEN Herdem, “Ana Hatları ve Bazı Temel Özellikleriyle Taşınmaz Rehin Hakları”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl:2006, Cilt: 5, Sayı: 1-2, 2006, (s.3-30).
• BENKE, Franz, S, ve MEISSEL, Nikolaus, Roman Law of Property, Manz Verlag, Viyana, 2019.
• BERKİ, Şakir, “Roma Hukukunda Aynî Haklar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1948, Cilt: 5, Sayı:4, (s. 323-375.
• BUCKLAND, William, W, A Textbook of Roman Law From Augustus to Justinian, 2. Basım, Cambridge University Press, Cambridge, 1950.
• BURDICK, William L, The Principles of Roman Law and Their Relation to Modern Law, Tipki Basi, W.M.W. Gaunt and Sons, Florida, 1989.
• CUQ, Édouard, Les Institutions Juridiques des Romains Envisagées dans leurs Rapports avec L'état Social et Avec Le Progrès de la Jurisprudence, L’ancien Droit, Paris, 1891.
• DI MARZO, Salvattore, (çev. Umur, Ziya.), Roma Hukuku, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1954ç
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Eşya Hukuku, 6. Basım, Der Yayınları, İstanbul, 2015.
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Hukukta Latince Teknik Terimler Özlü Sözler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2004.
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Eşya Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 1994.
• ERDOĞMUŞ, Belgin, “Roma Hukukunda Borcun Ayni Teminatına Genel Bir Bakış”, Ümit Yaşar Doğanay’ın Anısına Armağan, Yıl: 1982, Cilt: 1, (s. 255-274).
• GIRARD, Paul, Manuel Élémentaire de Droit Romain, 6. Basım, Librarie Arthur Rousseau, Paris, 1918.
• GOEBEL, Roger, “Reconstructing the Roman Law of Real Security”, Tulane Law Review, Yıl: 1961-1962, Cilt: 36, (s. 29-67).
• GÜRTEN, Kadir, Roma Hukukunda Kefalet Akdi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007.
• HALLEBEEK, Jan, “Some Remarks on Laesio Enormis and Proportionality in Roman-Dutch Law and Calvinistic Commercial Ethics”, Fundamina, Yıl: 2015, Cilt: 21, Sayı: 1, (s.14-33).
• HAUSMANINGER, Herbert ve SELB, Walter, Römisches Privatrecht, 9. Basım, Böhlau, Viyana, 2001.
• HONORÉ, Tony, Emperors and Lawyers, 2. Basım, Oxford University Press, Oxford, 1994.
• JONES, David, The Bankers of Puteoli: Finance, Trade and Industry in the Roman World, Tempus, Glouchestershire, 2006.
• JÖRS, Paul, KUNKEL, Wolfgang ve WENGER, Leopold, Römisches Recht, 3. Basım, Springer, Heidelberg, 1949.
• KARADENİZ, ÇELEBİCAN, Özcan, Roma Eşya Hukuku, 3. Basım, Yetkin Kitabevi, Ankara, 2006.
• KARADENİZ, ÇELEBİCAN, Özcan, Roma Hukuku, 11. Basım, Yetkin Kitabevi, Ankara, 2007.
• KARAGÖZ ÇOKYAŞAR, Havva, “Roma Hukukunda Lex Commissoria Yasağının Kapsamı ve Bu Yasağın Uygulama Alanını Daraltan İşlemler”, Prof. Dr. Aydın Aybay’a Armağan, Vedat Yayınları, İstanbul 2004.
• KARAMAN, Başak, Roma Hukukunda Rehin Akdi, GSÜ, İstanbul, 2008.
• KASER, Max, Das römische Privatrecht II, 2. Basım, Beck, München, 1975.
• KASER, Max, Roman Private Law, Butterwoths Publishings, Oxford, 1965.
• KASER, Max, Studien zum römischen Pfandrecht, Jovene, Napoli, 1982.
• KOSCHAKER, Paul ve AYİTER, Kudret, Modern Hususi Hukuka Giriş Olarak Roma Hususi Hukukunun Ana Hatları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. Ankara, 1975.
• KUNTALP, Erden, “Lex Commıssoria Yasağı Koşulları ve Uygulama Alanı”, İnan Kıraç’a Armağan, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1994.
• KÜÇÜKGÜNGÖR, Erkan, Roma Hukukunda İntifa Hakkı (Ususfructus), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. Ankara, 1998.
• LEE, Robert, W, The Elements of Roman Law With a Translation of the Institutes of Justinian, Sweet and Maxwell Publishing. London, 1952.
• NOORDRAVEN, Gijsbert, De Fiduzia in het Romeinse Recht, Amsterdam, 1999.
• OĞUZ, Arzu, “Roma ve Türk Hukukunda İnançlı İşlem ve Vekâlet Sözleşmelerinin Karşılaştırılması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakütlesi Dergisi, Yıl: 1989-1990, Cilt: 41, Sayı: 1-4, (s. 225-286).
• OĞUZMAN, M. Kemal, SELİÇİ, Özel, ÖZDEMİR, Saibe Oktay, Eşya Hukuku,11. BaFiliz Kitabevi, İstanbul 2006.
• ÖZDEMIR TÜRKOĞLU, Gökçe. “Roma Medeni Usul Hukukunda Formula Yargılaması”, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2005, Cilt: 7. Sayı: 1 (s. 167-211).
• ÖZSUNAR, Erdal, “Roma Hukuku’nda Rehin Hakkı (Pignus-Hyptoheca)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2005, Cilt: 7, Sayı: 2, (s. 137-164).
• RABEL, Ernst, “Real Securities in Roman Law: Reflections on a Recent Study by the Late Dean Wigmore”, Jurist, Yıl: 1943, Cilt: 1, (s. 32-47),
• ROBAYE, René, Le Droit Romain, 5. Basım, Academia-Bruylant, Louvain-la-Neuve, 2016.
• SAYIN KORKMAZ, Bengi, S, “Roma Hukukunda Aynî Teminatın Tarihsel Gelişimi: Pignus ve Hypotheca”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 2018, Sayı: 36, (s. 73-105).
• SCHERMAIER, Martin, “Bona Fides in Roman Contract Law” (der. Zimmermann, R. ve Whittaker, S.) Good Faith in European Contract Law, Cambridge University Press, Cambridge: 2000.
• SCHULZ, Fritz, History of Roman Legal Science, Clarendon Press, Oxford, 1946.
• SCHULZ, Fritz, (çev. Belgin Erdoğmuş), “Roma Hukuku’nun Prensiplerinden Sadakat”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 48, S. 1-4, Yıl: 1995, s. 380-398.
• SEVİĞ Vasfi, Reşit. “Hukuk Mukayesesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1947, Cilt: 4, Sayı:1-4, (s. 168-261).
• SİRMEN, Lâle A., Eşya Hukuku, 1. Basım, Yetkin Kitabevi, Ankara, 2013.
• STOLLTE, Bernard, “Fiducia Cum Creditore in Early Byzantine Law”, 55th Session of the Société Internationale 'Fernand de Visscher' pour l'Histoire des Droits de l'Antiquité, Rotterdam, 18- 22 September 2001, (s.1-10).
• TAHİROĞLU, Bülent ve ERDOĞMUŞ Belgin, Roma Hukuku Meseleleri, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1982.
• UÇARYILMAZ, Talya, Bona Fides (Dürüstlük Kuralı), Yetkin Kitabevi, Ankara, 2018.
• UMUR, Ziya. Roma Hukuku Lügatı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1983.
• VERHAGEN, Hendrik,L.E, “Ius honorarium, Equity and Real Security: Parallel Lines of Legal Development”, Law and Equity Approaches in Roman Law and Common Law, (der. E. Koops vd.), Brill-Nijhoff, Leiden, 2014, (s. 129-160).
• VERHAGEN, Hendrik, L.E, “The Evolution of Pignus in Classical Roman Law: Ius Honorarium and Ius Novum”, TvR, Yıl: 2013, Cilt: 81, Sayı: 1-2, (s. 51–79).
• VERHAGEN, Hendrik, L.E, “The Lack of Protection of Bona Fide Pledges”, Fundamina, Yıl: 2014, Cilt: 20, Sayı: 2, (s.982-992).
• KASER, Max, Roman Private Law, Butterwoths Publishings, Oxford, 1965,
• WATSON, Alan, “The Origins of Fiducia”, ZSS, Yıl:1962, Cilt:79, Sayı:1, (s. 329-334).
• WIGMORE, John, “The Pledge-Mortgage Idea In Roman Law: A Revolutionary Interpretation”, Illinois Law Review, Yıl: 1941-1942, (s.371-384).
• WUBBE, Felix, B.J, “Eine Lehre vom Subpignus im Corpus Iuris Civilis”, TvR, Yıl: 1958, Cilt: 26, Sayı: 2, (s. 10-194).
• WUBBE, Felix, B.J. ve PICHONNAZ, Pascal, “L’action Servienne dans l’Edit du Preteur”, Mélanges à la Mémoire de André Magdelain, (der. M. Humbert ve Y. Thomas), Pantheon-Assas, Paris, 1998, (s. 361–382).
• ZIMMERMANN, Reinhard, The Law of Obligations Roman Foundations of the Civilian Tradition, Clarendon, Oxford, 1990.
• ZWALVE, J. Willem, “A Labyrinth of Creditors: A Short Introduction to the History of Security Interests in Goods”, Security Rights in Movable Property in European Private Law. Cambridge University Press, Cambridge, 2004.