YUNUS-GÜVENDE: GATT’TAN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜNE GEÇİŞTE BALIKÇILIĞA İLİŞKİN BİR UYUŞMAZLIK VE ULUSLARARASI HUKUKTA ETKİLERİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1539 - 1581, 31.12.2022

Ali Kerem Kayhan

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1102432

Öz

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Meksika arasındaki Pasifik Okyanusu’nda orkinos balıkçılığına ilişkin
uyuşmazlıklar, 90’lı yılların başında başlayıp 2019 yılında nihayete ermiş ve uzunca bir süreye yayılarak
uluslararası hukuk gündemine etki eden bir mesele olarak ön plana çıkmıştır. Uyuşmazlıkların ilk ayağını ABD’nin
Meksika’ya uyguladığı ticari kısıtlamalar oluşturur. Meksika’nın 1947 tarihli Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel
Anlaşması (GATT 1947) çerçevesince 1991 yılındaki şikâyeti ile oluşturulan Panel, Meksika’yı haklı bulmuştur.
Akabinde tarafların bir anlaşma çerçevesinde uzlaşmaları ile anlaşmazlıklar bir süre için sonlanmış gözükse de
ABD’de Federal Mahkeme kararı ile Meksika menşeli orkinoslar için yeni yasaklar uygulanmaya başlanınca
mesele 2008 yılında tekrar gün yüzüne çıkmıştır. Bu dönemde Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) kurulmuş olması
ve Ticarette Teknik Engeller Anlaşması’nın (TTE) kabulü, uyuşmazlığın boyutunu değiştirmiştir. Uyuşmazlığın
uzun zaman alan çözüm aşamaları, 2019 yılında sonlanmış ve nihayetinde karar ABD lehine sonuçlanmıştır.
Gerek GATT döneminde gerek DTÖ dönemindeki uyuşmazlıklar, sonuçları olduğu kadar çözüm aşamaları ile de
önem arz etmektedir. Süreç esnasında uyuşmazlıkların çözümünde değişen usullere tanıklık edilmiş ve iki dönemin
uygulama farklılıkları gözlemlenebilmiştir. Bu açıdan mesele, GATT ile DTÖ’nün uyuşmazlık çözüm yollarının
karşılaştırılmasını sağlamaktadır. Uyuşmazlıkların kayda değer bir özelliği, ticaretin devamlılığı ve çevrenin
korunması ikilemini uluslararası hukuk merkezinde değerlendirme ve zamanla değişen yaklaşımları ele alma
imkânı tanımasıdır. Bunların yanında ABD’nin yunusları koruyucu iç hukuk düzenlemelerine diğer devletlerin
uymasını beklemesi meseleyi uluslararası hukuk açısından ele almaya değer kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

GATT, Dünya Ticaret Örgütü, Uyuşmazlıkların Çözümü, Yunus-Güvende, Uluslararası Hukukta Balıkçılık

Kaynakça

• ALAM, Shawkat, “Trade and the Environment: Perspectives from the Global South”, International Environmental Law and the Global South, (Ed. ALAM, Shawkat, vd.), Cambridge University Press, Bristol, 2015, (s. 297-316).
• AULD, Kathleen, “Trade Measures to Prevent Illegal Fishing and the WTO: An Analysis of the Settled Faroe Islands Dispute”, World Trade Review, Yıl: 2018, Cilt: 17, Sayı: 4, (s. 665- 692).
• BARONCINI, Elisa / BRUNEL, Claire, “A WTO Safe Harbour for the Dolphins The Second Compliance Proceedings in the US – Tuna II (Mexico) Case” EUI Working Paper, Robert Schuman Centre for Advanced Studies, Yıl: 2019, Cilt: 75, https://cadmus.eui.eu/handle/1814/64487, (erişim tarihi: 11.03.2022).
• BONZON, Yves, Public Participation and Legitimacy in the WTO, Cambridge University Press, UK, 2008.
• CEZAR, Rodrigo Fagundes, “The Politics of ‘Dolphin-Safe’ Tuna in the United States: Policy Change and Reversal, Lock-in and Adjustment to International Constraints (1984–2017).” World Trade Review, Yıl: 2018, Cilt: 17, Sayı: 4, (s. 635–663).
• CHARNOVITZ, Steve, “A Critical Guide to the WTO's Report on Trade and Environment”, Arizona Journal of International and Comparative Law, Yıl: 1997, Cilt: 14, (s. 341-379).
• CHARNOVITZ, Steve, “The WTO’s Environmental Progress”, Journal of International Economic Law, Yıl: 2007, Cilt: 10 Sayı:3, (s. 685–706).
• CIMA, Elena, “Caught Between WTO Rules and Climate Change: The Economic Rationale of ‘Green’”, Environmental Law and Economics, Ed. MATHIS, Klaus / HUBER, Bruce R.), Springer, 2017, (s. 379-404).
• CİN, Turgay, “Devletlerarası Hukukta Balıkçılık”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2006, Cilt: 8, Sayı: 1, (s. 21-45).
• COGLIANESE, Cary / SAPIR, Andre, “Risk and Regulatory Calibration: WTO Compliance Review of the US Dolphin - Safe Tuna Labeling Regime”, World Trade Review, Yıl: 2017, Cilt: 16, Sayı: 2 (s. 327-348).
• EISEMAN, Katy, “Food Labeling: Free Trade, Consumer Choice, and Accountability”, Reconciling Environment and Trade, (Ed. BROWN WEISS, Edith / JACKSON, John H. / BERNASCONI-OSTERWALDER, Nathalie), Second Edition, Martinus Nijhoff, USA, 2008, (s. 377-407).
• GUZMAN, Andrew T., Global Governance and the WTO, Harvard International Law Journal, Yıl: 2004, Cilt: 45, Sayı: 2, (s. 303-351).
• HALATÇI ULUSOY, Ülkü, Dünya Ticaret Örgütünde Uyuşmazlıkların Çözümü Mekanizması, Turhan, Ankara, 2009.
• JACKSON, John H., “The Framework for Environment and Trade Disputes”, Reconciling Environment and Trade, (Ed. BROWN WEISS, Edith / JACKSON, John H. / BERNASCONI-OSTERWALDER, Nathalie), Second Edition, Martinus Nijhoff, USA, 2008, (s. 1- 38).
• JONES, Kent, Who’s afraid of THE WTO?, Oxford University Press, New York, 2004.
• KOUL, Autar Krishen, Guide to WTO and GATT: Economics, Law and Politics, Sixth Edition, Springer, Singapore, 2018.
• KURAN, Selami, Uluslararası Deniz Hukuku, Gözden Geçirilmiş Altıncı Bası, Beta, İstanbul, 2020.
• LEYTON, Patricio, “Evolution of the “Necessary Test” of Article XX(b): From Thai Cigarettes to the Present”, Reconciling Environment and Trade, (Ed. BROWN WEISS, Edith / JACKSON, John H. / BERNASCONI-OSTERWALDER, Nathalie), Second Edition, Martinus Nijhoff, USA, 2008. (s. 77-103).
• MATSUSHITA, Mitsuo / SCHOENBAUM, Thomas J. / MAVROIDIS Petros C., vd., The World Trade Organization Law, Practice, and Policy, Third Edition, Oxford University Press, USA, 2015.
• MAVROIDIS, Petros, “Last Mile for Tuna (to a Safe Harbour): What is the TBT Agreement All About?” European Journal of International Law, Yıl: 2019, Cilt: 30 Sayı:1, (s. 279-301).
• NANDA, Ved P. / PRING, George (Rock), International Environmental Law and Policy for the 21st Century, İkinci Baskı, Nijhoff, Leiden, 2013.
• RUEDA, Andres, “Shrimp and Turtles: What About Environmental Embargoes Under NAFTA?”, Reconciling Environment and Trade, (Ed. BROWN WEISS, Edith / JACKSON, John H. / BERNASCONI-OSTERWALDER, Nathalie), Second Edition, Martinus Nijhoff, USA, 2008, (s. 523-568).
• SANDS, Philippe, / PEEL, Jacqueline, Principles of International Environmental Law, Fourth Edition, Cambridge University Press, Cambridge, 2018.
• SARIBEYOĞLU, Meltem, Uluslararası Ekonomi Hukuku Açısından Dünya Ticaret Örgütü Gümrük Birliği ve Türkiye, Türkmen Yayınları, İstanbul, 2010.
• SHAFFER, Gregory C., “The WTO Tuna-Dolphin II Case: United States Measures Concerning the Importation, Marketing and Sale of Tuna and Tuna Products”, American Journal of International Law, Yıl: 2013, Cilt: 107, Sayı:1, (s. 192-199).
• SIFONIOS, David / ZIEGLER, Andreas R., “Tuna - Dolphin Forever”? The Development of the PPM Debate Related to Trade and Environment in the WTO, The Indian Journal of International Economic Law, Yıl: 2020 Cilt: 12, (s. 106-133).
• SYKES, Katie, Animal Welfare and International Trade Law: The Impact of the WTO Seal Cases, Edward Elgar Publishing, UK, 2021.
• TEISL, Mario F. / ROE, Brian / HICKS, Robert L., “Can Eco-Labels Tune a Market? Evidence from Dolphin-Safe Labeling”, Journal of Environmental Economics and Management, Yıl: 2002, Cilt: 43, Sayı: 3, (s. 339-359).
• WEBER, Rolf H., “Emission Trading Schemes: A Coasean Answer to Climate Change?”, Environmental Law and Economics, (Ed. MATHIS, Klaus / HUBER, Bruce R.), Springer, 2017, (s. 355-378).
• WORLD TRADE ORGANIZATION, The Future of the WTO, Addressing Institutional Challenges in the New Millennium (The Sutherland Report), WTO, Switzerland, 2004.