AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRK HUKUKU DÜZENLEMELERİNDE TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCULUĞU SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HUKUK

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1795 - 1843, 31.12.2022

Özlem Burdurlu Ahlat

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1126895

Öz

Uluslararası ticaretin ve taşıma ilişkilerinin yoğunlaşması taşıma işleri komisyoncuları gibi bazı aracıların
lojistik zincirinde yer almasını teşvik etmiştir. Temel olarak eşyanın taşınması organizasyonunun
üstlenildiği taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi de devletlerin özel hukuk düzenlemelerinde yer işgal
etmeye başlamıştır. Ticarî faaliyetin ihtiyaçları doğrultusunda, taşıma işleri komisyoncularının klâsik
organizasyon yükümlülüğünün yanında taşıma sorumluluğunu da üstlendiği sözleşmeler de tercih edilir
hâle gelmiştir. Yabancılık unsuru taşıyan taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden doğan ihtilâflarda
özellikle taşıma sorumluluğunun da üstlenilmesi vasıflandırma sorunu başta olmak üzere uygulanacak
hukukun belirlenmesinde çeşitli tartışmaları beraberinde getirmektedir. Çalışmamızda ilk olarak taşıma
işleri komisyonculuğu sözleşmesinin maddî hukuk düzenlemelerindeki niteliğine değinilerek, özellikle
Türk hukukundaki konumu değerlendirilecektir. Bununla beraber, çalışmamızın esas konusunu taşıma
işleri komisyonculuğu sözleşmesinin kanunlar ihtilâfı boyutu oluşturmaktadır. Söz konusu doğrultuda,
Avrupa Birliği ve Türk hukuku düzenlemelerinde sözleşmenin vasıflandırılması ile uygulanacak hukukun
tayini meselelerinin çeşitli yargı kararları eşliğinde mukayeseli biçimde incelenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesi, Eşya Taşıma, Yabancılık Unsuru, Uygulanacak Hukuk, Vasıflandırma

Kaynakça

• AKDENİZ, Umut: "6102 sayılı TTK'da Taşıma İşleri Komisyoncusu için Öngörülmüş Yeni Bir Hüküm 'Toplama Yük'", Legal Hukuk Dergisi, Yıl: 2014, Cilt: 12, Sayı: 133, (s. 3-17).
• AKDENİZ, Umut: Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesi, "a", Adalet Yayınevi, Ankara, 2013.
• AKDENİZ, Umut: "Taşıma İşleri Komisyoncusunun Taşıma İşini Üzerine Alması ve Bunun Hukuki Sonuçları", "b", İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2013, Cilt: 4, Sayı: 2, (s. 181-204).
• AKSOY, Sami: Taşıma Hukukunda Fiili Taşıyıcı, XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• ARAL, Fahrettin / AYRANCI, Hasan: Borçlar Hukuku (Özel Borç İlişkileri), 11. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2015.
• ARKAN, Sabih: "Yolcu ve Eşya Taşımalarında Aracılık Faaliyetine İlişkin Yargıtay Kararları Üzerine Bir İnceleme", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1988, Cilt: 40, Sayı: 1-4, (s. 313-320).
• ARKAN, Sabih: "Taşıma İşleri Komisyoncusunun Borçlarını ve Sorumluluğunu Düzenleyen Hükümler", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1980, Cilt: 37, Sayı: 1, (s. 313-326).
• AYBAY, Rona / DARDAĞAN, Esra: Uluslararası Düzeyde Yasaların Çatışması (Kanunlar İhtilafı), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008.
• AYGÜN, Mesut: "Yabancılık Unsurunun Mahiyeti ve Yargılamadaki Rolü", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015, Cilt: 18, Sayı: Özel Sayı 2014, (s. 1025-1066).
• BAYATA-CANYAŞ, Aslı: AB ve Türk Hukuku Uyarınca Sözleşmeye Uygulanacak Hukuka İlişkin Genel Kural, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012.
• BOZKURT, Tamer: Türk Hukukunda ve Uygulamada Tellâllık, Yetkin Yayınları, Ankara, 2007.
• BURDURLU-AHLAT, Özlem: "Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un 29. Maddesi Kapsamında Multimodal Taşıma Sözleşmesine Uygulanacak Hukukun Değerlendirilmesi", Atipik Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk (ed. Özel, Sibel/Pürselim Arning, Hatice Selin), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020, s. (579-616).
• ÇELİKEL, Aysel / ERDEM, B. Bahadır: Milletlerarası Özel Hukuk, 17. Basım, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• DAMAR, Duygu: Konişmentodan Çarter Partiye Yapılan Atıfla Tahkim Anlaşmasının Kurulması Meselesi ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı'ndaki Hükmün Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 2006, Cilt: 64, Sayı: 2, (s. 247-272).
• DOĞAN, Vahit: Milletlerarası Özel Hukuk, 7. Basım, Savaş Yayınevi, Ankara, 2021.
• EKŞİ, Nuray: "Kanunlar İhtilâfı Alanında 'Incorporation'", Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Yıl: 1999-2000, Cilt: 19, Sayı: 1-2, (s. 263-291).
• EKŞİ, Nuray: Milletlerarası Deniz Ticareti Alanında ¨Incorporation¨ Yoluyla Yapılan Tahkim Anlaşmaları, "a", Beta Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• EKŞİ, Nuray: Milletlerarası Ticaret Hukuku, "b", Beta Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• EKŞİ, Nuray: "Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk (5718 sayılı MÖHUK md. 29)", "c", Avrupa'da Devletler Özel Hukuku ve Yeni Türk Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un Akitler ve Ticaret Hukukuna İlişkin Hükümleri, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Nüsret-Semahat Arsel Uluslararası Ticaret Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi Konferans Yayınları Dizisi-2, Legal Yayınclık, İstanbul, 2010, (s. 125-169).
• ERZURUMLUOĞLU, Erzan: Sözleşmeler Hukuku (Özel Borç İlişkileri), 7. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017
• FENTİMAN, Richard: "Article 5: Contracts of Carriage", ECPIL (European Commentaries on Private International Law), (ed. Magnus, Ulrich/ Mankowski, Peter), Sellier European Law Publishers, Köln, 2017, (s. 441-455).
• GLASS, David A.: Freight Forwarding and Multimodal Transport Contracts, 2nd Edition, Routledge, Oxon, 2012.
• GÜMÜŞLÜ-TUNÇAĞIL, Gülce: Milletlerarası Özel Hukukta Sivil Hava Taşımacılığı Kazaları ve Taşıyıcının Hukuki Sorumluluğu, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• GÜRSES, Özlem: "Uluslararası Eşya Taşımalarında Kullanılan Taşıma Senetleri", Prof. Dr. Özer Seliçi'ye Armağan, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006, (s. 267-309).
• HAAK, Krijn / HOEKS, Marian: "Intermodal Transport under Unimodal Arrangements: Conflicting Conventions: the UNCITRAL/CMI Draft Instrument and the CMR on the Subject of Intermodal Contracts", Transportrecht, Yıl: 2005, Sayı: 3, (s. 89-102).
• HILL, D. J.: Freight Forwarders, Steven and Sons Ltd., London, 1972.
• HOEKS, Marian: Multimodal Transport Law: The Law Applicable to the Multimodal Contract for the Carriage of Goods, Kluwer Law International: Aviation Law and Policy Series, Alphen aan den Rijn, 2010.
• JOHANSSON, Svante O.: An Outline of Transport Law, 2nd Edition, Jure Förlag AB, Stockholm, 2014.
• KARA, Hacı: "Deniz Taşımacılığında Freight Forwarder", Legal Hukuk Dergisi, Yıl: 2006, Cilt: 4, Sayı: 37, (s. 67-89).
• KARAN, Hakan: ¨Denizde Eşya Taşıma Sözleşmesi ile Konişmento Arasındaki İlişki¨, Bankacılık ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 2000, Cilt: 20, Sayı: 4, (s. 153-168).
• KARAN, Hakan: Law on International Carriage of Goods, 3rd Edition, Turhan Bookstore, Ankara, 2013.
• KULA, Nil: Türk Eşya Taşıma Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• KULA-DEĞİRMENCİ, Nil: Çoklu Taşıma İşleticisi Olarak Taşıma İşleri Komisyoncusunun Sorumluluklarına ve Sorumluluk Sigortası Himayesine İlişkin Bir İnceleme, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir, 2012.
• KULA-DEĞİRMENCİ, Nil: "Türk Ticaret Kanunu ile Taşıma İşleri Organizatörlüğü Yönetmeliği'nin İlgili Hükümleri Işığında Taşıma İşleri Komisyonculuğu", Bankacılık ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 2019, Cilt: 35, Sayı: 1, (s. 17-68).
• LAYTON, Alexander / DINELLI, Albert / SCHILLING, Johannes: "Freight Forwarding Contracts", Encyclopedia of Private International Law (ed. Basedow, Jürgen / Rühl, Giesela / Ferrari, Franco / de Miguel Asensio, Pedro), Vol. 1, Edward Elgar Publishing, Cheltenham/Northampton, 2017, (s. 816-823).
• NIELSEN, Peter Arnt: "The Rome I Regulation and Contracts of Carriage", Rome I Regulation: The Law Applicable to Contractual Obligations in Europe (Ed. Ferrari, Franco / Leible, Stefan), Sellier European Law Publishers, Munich, 2009, (s. 99-108).
• NOMER, Ergin: Devletler Hususî Hukuku, 22. Basım, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• ÖZÇELİK, Gülüm: Konişmentodan Doğan Kanunlar İhtilâfı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• ÖZDEMİR, Hatice: "MÖHUK Kapsamına Giren Sözleşmelerin Tespiti Bağlamında 'Yabancılık Unsuru Taşıyan Sözleşme' ve 'Uluslararası Sözleşme' Kavramları", İstanbul Barosu Dergisi, Yıl: 1999, Cilt: 73, Sayı: 10-11-12, (s. 926-941).
• ÖZEL, Sibel: "Sözleşmesel İlişkide MÖHUK m. 24/II'de Öngörülen Objektif Bağlama Kuralının Mukayeseli Hukuk Açısından Değerlendirilmesi", Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Yıl: 2002, Cilt: 22, Sayı: 2, (s. 577-617).
• ÖZEL, Sibel: "Sözleşmesel İlişkide Yabancılık Unsuru ve Hukuk Seçimi", Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Konular Sempozyumu (Eskişehir, 21-22 Nisan 2016), (ed. Tiryakioğlu, Bilgin / Aygün, Mesut / Önal, Ali / Altıparmak, A. Kübra / Kaya, Cansu), Yetkin Yayınları, Ankara, 2016, (s. 423-435).
• ÖZGENÇ, Zeynep: "Genel İşlem Şartlarında Yer Alan Hukuk Seçimi Anlaşmasının Geçerliliği", Genç Milletlerarası Özel Hukukçular Konferansı, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuka Genç Yaklaşımlar Konferans Serisi No. 8 Milletlerarası Özel Hukuk (ed. Tarman, Zeynep Derya), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018, (s. 389-434).
• ÖZGENÇ, Zeynep: Milletlerarası Özel Hukukta Navlun Sözleşmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• PARTALCI, Rümeysa: "Eşyanın Taşınmasına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk Hakkındaki MÖHUK Madde 29'un Değerlendirilmesi", Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Yıl: 2017, Cilt: 37, Sayı: 2, (s. 761-797).
• PÜRSELİM, Hatice Selin: "Eşyanın Taşınmasına Uygulanacak Hukuku Düzenleyen MÖHUK Md. 29/II'deki Şartların Gerçekleşmemesi Halinde Uygulanacak Hukuk", VII. International Multidisciplinary Congress of Eurasia-IMCOFE'19 (Antalya, 24-26 April 2019) Proceeding & Abstract Book, 2019, (s. 300-307), https://www.imcofe.org/dosyalar/antalyap roceedingandabstract.pdf, (erişim tarihi 05.10.2021).
• RAMBERG, Jan: The Law of Transport Operators, Nordstedts Juridik, Stockholm, 2005.
• RAMBERG, Jan: "Unification of the Law of International Freight Forwarding", Uniform Law Review, Yıl: 1998, Cilt: 3, Sayı: 1, (s. 5-14).
• Report on the Convention on the Law Applicable to Contractual Obligations ('Giuliano-Lagarde Raporu'), Official Journal of the European Communities No. C 282/2, 31.10.1980.
• REYNOLDS QC, Francis: "The Liability of Freight Forwarders, Carriage of Goods by Sea, Land and Air", Unimodal and Multimodal Transport in the 21st Century, (ed. Soyer, Barış / Tettenborn, Andrew), Oxon/New York, 2014, (s. 253-266).
• ŞANLI, Cemal / ESEN, Emre / ATAMAN-FİGANMEŞE, İnci: Milletlerarası Özel Hukuk, 9. Basım, Beta, İstanbul, 2021.
• STONE, Peter: EU Private International Law, Edward Elgar Publishing, Cheltenham/Northampton, 2006.
• TARMAN, Zeynep Derya: "5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) Uyarınca Yabancılık Unsuru Taşıyan Akdi Borç İlişkilerinde Hukuk Seçimi", Bankacılık ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 2010, Cilt: 26, Sayı: 1, (s. 143-171).
• TEKİNALP, Gülören: Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları, 13. Basım, İstanbul, 2020.
• TERESHCHENKO, Tatiana: "International Freight Forwarding Contracts: What to Know When Entering the Contract", Czech Yearbook of International Law, Yıl: 2015, Cilt: 6, (s. 211-228).
• TİRYAKİOĞLU, Bilgin: Taşınır Mallara İlişkin Milletlerarası Unsurlu Satım Akitlerine Uygulanacak Hukuk, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları (No. 503), Ankara, 1996.
• ÜLGENER, Fehmi: "Çarter Mukavelelerinde Tarafların Uygulanacak Hukuku Belirlemeleri", Bankacılık ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 1995, Cilt: 18, Sayı. 1-2, (s. 97-136).
• ÜNAN, Samim: "Karayolu Taşıma Kanunu'ndaki Eşya Taşımasına, Taşımacı Acentesine, Taşıma İşleri Yüklenicisine ve Zorunlu Sigortaya İlişkin Bazı Yanlış Düzenlemeler", Mehmet Somer'in Anısına Armağan, Kurtiş Matbaacılık, İstanbul, 2006, (s. 383-401).
• VERHEYEN, Wouter: "Could (Contractual Incorporation of) the DCFR or PECL be an Answer to the Lack of Harmonisation in the Field of Forwarding Law?", European Journal of Commercial Contract Law, Yıl: 2015, Cilt: 7, Sayı: 1-2, (s. 82-89).
• DE WİT, Ralph: Multimodal Transport, Lloyd's of London Press Ltd, London, 1995.
• YEŞİLOVA, Ecehan: Konişmentonun İspat Kuvveti, Güncel Yayınevi, İzmir, 2006.