REGÜLASYONUN ANAYASAL YERİ VE KISITLARI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1620 - 1665, 31.12.2022

Derya Ormanoğlu

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1136440

Öz

Devletin ekonomik hayata müdahalesi anlamına gelen regülasyon kavramı; düzenleme, denetleme ve
yaptırım uygulama şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Kavram öncelikle Amerika Birleşik Devletleri’nde
(ABD) ortaya çıkmış ve ardından da Kıta Avrupası’na yayılmıştır. Hem hukuk hem de ekonomi
disiplinlerini ilgilendiren regülasyon kavramı aynı zamanda temel hak ve özgürlüklere müdahale niteliği
de taşımaktadır.
Çalışmada öncelikle “regülasyon” kavramına açıklık getirildikten sonra, regülasyonun türleri ile ilgili
olarak ekonomik regülasyon, sosyal regülasyon ve idari regülasyon konularına değinilecektir. Ardından,
regülasyonun hukuki niteliği bağlamında kolluk veya kamu hizmeti tartışmaları ele alınacaktır.
Çalışmada regülasyonun yeni bir olgu olmadığı, esasen idarenin düzenleme yetkisinden kaynaklandığı
ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda 6771 sayılı Kanunla gerçekleştirilen Anayasa değişikliği
sonrası idarenin düzenleme yetkisinden, idarenin düzenleme yetkisinin anayasal dayanaklarından
bahsedilecektir. Ardından regülasyonun bir türü olan bağımsız idari otoritelere yer verilecektir. Son olarak,
mülkiyet hakkı, sözleşme özgürlüğü ve diğer Anayasal düzenlemeler bağlamında regülasyonun kısıtlarına
yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

regülasyon, deregülasyon, bağımsız idari otoriteler, idarenin düzenleme yetkisi, devlet müdahalesi

Kaynakça

• AÇIL, Murat, “2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Yıl: 2018, Cilt: 76, Sayı: 2, (s. 725-756).
• AKÇA, Kürşat, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Mülkiyet Hakkı”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı 1, Cilt: 6, Sayı: 3, 2015, (s. 543-596).
• AKDENİZ, Demet, “Türkiye’de Hukuki ve İdari Açıdan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Bağımsızlığına İlişkin Değerlendirme”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:57, 2018, (s. 1-19).
• AKTAN, Coşkun Can/ KARAASLAN/ Yusuf Tuğrul, “Regülasyon Ekonomisi ve Kamusal Regülasyonlar Teorisi”, Regülasyon İktisadı, (der. C. C. Aktan), 1. Baskı, Divan Kitap, İstanbul, 2020.
• AKTAN, Coşkun Can/ YAY, Serdar, “Regülasyon İktisadına Giriş”, Regülasyon İktisadı (der. C. C. Aktan), 1. Baskı, Divan Kitap, İstanbul, 2020.
• ARDIYOK, Şahin, “Anayasal Açıdan Piyasalara Mikro İktisadi Müdahaleler”, Legal Hukuk Dergisi, Yıl:3, Sayı: 29, 2005, (s. 1691-1704).
• ARDIYOK, Şahin, Regülasyon Hukuku, 1. Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2019.
• ARDUÇOĞLU, M. Artuk, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl:2017, Cilt:75, Sayı:3, (s. 19-51).
• ATAY, Ender Ethem, “Bağımsız İdari Otoriteler ve Türkiye Uygulaması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:1-2, 2006, (s. 259-293).
• ATAY, Ender Ethem, İdare Hukuku, 3. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012.
• ATİYAS, İzak, “Doğal Tekellerin Regülasyonu ve Rekabet”, Rekabet Kurumu Perşembe Konferansları, 1999.
• ATİYAS, İzak/ODER, Burak, Türkiye'de Özelleştirmenin Hukuk ve Ekonomisi, Türkiye Ekonomi Politikaları Yayını, Ankara, 2008, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1271234172r8289.Turkiye___de_Ozellestirmenin_Hukuk_ve_Ekonomisi.pdf (erişim tarihi 26.04.2022).
• AYANOĞLU, Taner, “Elektrik Kamu Hizmetinden Elektrik Piyasasının Düzenlenmesine Doğru”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi (Prof. Dr. Pertev Bilgen'e Armağan), Cilt: 13, Sayı: 1-3, İstanbul, (s. 68-86).
• BARIN, Taylan, Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi, 1. Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2020.
• BERKARDA, Kemal, “Amerika'da İdare Hukuku Var Mı?”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi. (Prof. Dr.Pertev Bilgen'e Armağan),Cilt :13, Sayı: 1-3, 2000, (s. 87-107).
• BERKARDA, Kemal, “Regülasyon nasıl kurtulur?” Kamu Hukuku Arşivi (KHUKA), Yıl: 2004, Cilt: 7, Sayı: 2, s. 231-235.
• BERKARDA, Kemal, “6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’daki İdarî Cezaların Değerlendirilmesi”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2016, Cilt: 12, Sayı:2, (s. 796-820).
• BLACK, Julia, “Constitutionalising Self-Regulation”, Modern Law Review, Yıl: 1996, Cilt: 59, Sayı:1, (s. 24-55).
• BOZKURT, Tamer, “Haklarında Özel Bir Sınırlama Nedeni Öngörülmemiş Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması Sorunsalı: Özellikle Sözleşme Hürriyeti Açısından Durum” Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 2008, Sayı: 1, (s. 134-142).
• CEBECİ, Ebru ZEYBEK, “Türk İdare Hukukunda Kamu Hizmetlerinin Belirlenmesinde Objektivist Ve Subjektivist Yaklaşımlar”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2019, Cilt: 25, Sayı:1, (s. 86-96).
• ÇAKAL, Recep, Doğal Tekellerde Özelleştirme ve Regülasyon, DPT Uzmanlık Tezleri. Ankara, 1996.
• ÇAL, Sedat, “Kamu Hizmeti: Bir Tanım Denemesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:11, Sayı: 1-2, 2007, (s. 599-655).
• ÇAL, Sedat, “Araç Muayene Hizmetinin Özelleştirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 57, Sayı: 2, 2008, (s. 63-113).
• ÇAL, Sedat, “Ekonomik Düzenleme (Regülasyon), Özelleştirme, İdare Hukuku ve Uluslararası Yatırım Tahkimi Matrisinde Değerlendirmeler”, Sosyoekonomi Dergisi, Cilt:13, Sayı: 13, 2010, (s.59-80).
• ÇAL, Sedat, Türk İdare Hukukunda Ruhsat, 2. Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2012.
• ÇETİN, Tamer, “Regülasyonun Etkinlik Analizi ve Regülasyon Türleri”, Çimento İşveren Dergisi, Cilt: 23, Sayı:1, 2009, (s. 22-38).
• DURAN, Lütfi, “İdarenin düzenleme yetkisi özerk sayılabilir mi?”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt: 4, Sayı:1-3, 1983, (s. 33-42).
• DURAN, Lütfi, “Türkiye'de Bağımsız İdari Otoriteler”, Les Autorites Administratives Independantes-Bağımsız İdari Otoriteler, (ed. İ. Ö. Kaboğlu), Alkım Yay., İstanbul, 1998.
• DÜĞER, Sırrı, “Sınai Mülkiyet Kanunu’na Göre Türk Patent Ve Marka Kurumunun Görev Alanının İdarenin Regülasyon Faaliyeti Açısından Değerlendirilmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl: 2017, Sayı: 10, (s. 259-292).
• EROL, Mesut, “Kamu Hizmetlerinin Görülüş Usullerinden Ruhsat: (Lisans, İdari İzin, Yetkilendirme) Yöntemi ve Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Lisans Konusundaki Yetkilerinin Danıştay Kararları Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Yıl: 2010, Sayı: 90, (s. 344-378).
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi (Karşılaştırmalı)”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ali Fuat Başgil Armağanı, On iki Levha Yay., İstanbul, 2019, (s. 491-553).
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Düzeltilmiş ve 2020 Değişikliği Yapılmış 8. Baskı, Yetkin Yay., Anakara, 2020.
• FICK, Winston M., “Issues and Accomplishments in Administrative Regulation: Some Political Aspects”, Law and Contemporary Problems, Cilt: 26, Sayı: 2, 1961, (s. 283-306). https://www.jstor.org/stable/pdf/1190636.pdf (erişim tarihi 05.04.2022.
• FRYDMAN, Benoit/ HENNEBEL, Ludovic/ LEWKOWICZ, Gregory, “Co-regulation and the Rule of Law”, Governance, Regulation and Powers on the Internet (Ed. Eric Brousseau, vd.), Cambridge University Press, New York, 2012, (s. 133-150).
• GEMALMAZ, Haydar Burak, Mülkiyet Hakkı – Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi- 6, MRK Baskı ve Tanıtım, Ankara, 2018.
• GÖZLER, Kemal, “3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 19, 2002, (s. 349-350).
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Ekin Yay., Bursa, 2019.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, 12. Baskı, Ekin Basım Yay., Bursa, 2020.
• GÖZLER, Kemal, İdare Hukuku Dersleri, 23. Baskı, Ekin Basım Yay., 2021.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/ TAN, Turgut, İdare Hukuku Cilt I-Genel Esaslar, 13. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• GÜLAN, Aydın, Maden İdare Hukukumuzun Ana İlkeleri ve Temel Müesseseleri-Mevzuat ve Yargı Kararları Işığında Eleştirel Bir Yaklaşım Denemesi. Lamure Yay., İstanbul, 2008.
• GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, 10. Baskı, İmaj Yay., Ankara, 2011.
• KARACAN, Ali İhsan, Özerk Kurumlar Üzerine Denemeler, Creative Yay., İstanbul, 2002.
• KARAHANOĞULLARI, Onur, Kamu Hizmeti-Kavram ve Hukuksal Rejim, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002.
• KARAKAŞ, Mehmet, “Devletin Düzenleyici Rolü ve Türkiye'de Bağımsız İdari Otoriteler”, Maliye Dergisi, Sayı: 154, 2008, (s. 99-120).
• KESKİNSOY, Ömer/ KAYA, Semih BATUR/ MERİ, Temel, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Yıl: 2020, Cilt:75, Sayı:4, (s. 1383-1416).
• ODER, Burak, “Regülasyon Kavramı Üzerine Bir Deneme”, A. Ülkü Azrak'a 75. Yaş Armağanı, Çizgi Basım Yay., İstanbul, 2008.
• ÖZAY, İl Han, Günışığında Yönetim. Alfa, İstanbul, 2002.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 19. Baskı, Yetkin Yay., Ankara, 2019.
• ÖZCAN, Elvin Evrim, İdare Hukuku Açısından Türkiye’de Elektrik Sektörünün Regülasyonu ve Avrupa Birliği, Rusya, Çin ve Güney Amerika Uygulamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• ÖZTÜRK, K. Burak, Fransız ve Türk İdare Hukukunda İdarenin Düzenleme Yetkisinin Kapsamı, 1. Basım, Yetkin Yay., Ankara, 2009.
• POSNER, Richard A. Natural Monopoly and Its Regulation, Cato Institute, Washington D.C., 1999.
• REEL, Yeşim, Regülasyon-Dünya'da ve Türkiye'de Liman Sektörü Reform ve Regülasyonu, 1. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2010.
• SAĞLAM, Fazıl, Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması ve Özü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara, 1982.
• SAĞLAM, Mehmet, “Ekim 2001 Tarihinde Yapılan Anayasa Değişiklikleri Sonrasında Düzenledikleri Maddede Hiçbir Sınırlama Nedenine Yer Verilmemiş Olan Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırı Sorunu”, Anayasa Yargısı Dergisi, Yıl: 2002, Sayı: 19, (s. 233-266).
• SARISOY, Sinan “Düzenleyici Devlet ve Regülasyon Uygulamalarının Etkinliği Üzerine Tartışmalar”, Maliye Dergisi, 2010, Sayı: 159, (s. 278-298). https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/SinanSARISOY.pdf (erişim tarihi 24.04.2022).
• SCHWARCZ, Stewen L., “The Functional Regulation of Finance”, Minnesota Law Review, Cilt: 100, 2016, (s. 1441-1494) https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5995&context=faculty_scholarship (erişim tarihi 06.05.2022).
• ŞEN, Murat, Kişi Hak ve Hürriyetlerinde Devletin Pozitif Yükümlülüğü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• ŞAHİN, Cenk, Amerikan Federal İdare Hukukunda "Regülasyon" (Ve Türk İdare Hukukuna Yansımaları), 1. Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2010.
• TAN, Turgut, “Anayasal Ekonomik Düzen”, Anayasa Yargısı, Cilt:7, 1990, (s. 159-178).
• TAN, Turgut, “Bağımsız İdari Otoriteler veya Düzenleyici Kurullar”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 35, Sayı: 2, 2002, (s. 11-37).
• TAN, Turgut, Ekonomik Kamu Hukuku Dersleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 2010. TANÖR, Bülent/ YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 17. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2018.
• TEKİNSOY, Mustafa Ayhan, “Bağımsız İdari Otoriteler ve Regülasyon Anlayışı- Tartışmalar, Sorunlar”, Ankara Barosu Dergisi, Cilt: 65, Sayı:2, 2007, (s. 119-134).
• TEPE, Berna/ARDIYOK, Şahin, “Devlete Yeni Yol: Regülasyon”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 1, 2004, (s. 105-130).
• TİRYAKİ, Refik, Ekonomik Özgürlükler ve Anayasa, Yetkin Yay., Ankara, 2008.
• UÇARYILMAZ, Talya Şans, “‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Mülkiyet Hakkı” Thaleia Karydi Kararı Işığında Bir İnceleme”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 2014, (s. 389-412).
• ULUSOY, Ali, “Türk İdare Sistemi İçinde Rekabet Kurumunun Yeri”, Rekabet Kurumu Perşembe Konferansları, Ankara, 1999a, (s. 3-30).
• ULUSOY, Ali, “Bağımsız İdari Kurumlar”. Danıştay Dergisi, Yıl: 29, Sayı:100, 1999b, (s. 3-17).
• ULUSOY, Ali, Bağımsız İdari Otoriteler, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003.
• ULUSOY, Ali D., Yeni Türk İdare Hukuku, Yetkin Yay., Ankara, 2019.
• UZUN, Ayşe Meral, “Deregülasyon ve Ekonomik Etkileri: ABD ve Türkiye Havayolu Taşımacılığı Deneyimi Üzerine Bir İnceleme”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl: 2019, Cilt: 10, Sayı: 19, (s. 474-489).
• ÜLGEN, Özen, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Niteliği ve Türleri”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2018, Sayı:1, (s. 3-40).
• YAŞAR, Hasan Nuri/ GÜLER, S. Sena CABIOĞLU, “Düzenleyici ve Denetleyici Kurulların Yetkileri Kapsamında Kamu Gücü İlişkisi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2016, Cilt: 20, Sayı: 4, (s. 63-80)
• AYM E. 1984/9, K. 1985/4, K. T. 18.02.1985 https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1985/4?EsasNo=1984%2F9&KararNo=1985%2F4 (erişim tarihi 16.05.2022)
• AYM E. 1985/16, K. 1986/5, K. T. 04.03.1986 https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1986/5?EsasNo=1985%2F16&KararNo=1986%2F5 (erişim tarihi 16.05.2022)
• AYM E. 1988/34 ve K. 1989/26, K.T. 21.06.1989, Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Cilt:1, Sayı:25. http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/kararlar_dergisi/kd_25.pdf (erişim tarihi 12.05.2022).
• AYM, E. 1994/43, K. 1994/42-2, K.T. 09.12.1994 https://www.lexpera.com.tr/ictihat/anayasa-mahkemesi/e-1994-43-k-1994-42-2-t-9-12-1994 (erişim tarihi 07.09.2021).
• AYM E. 1996/64, K. 1996/47, K.T. 12.12.1996 Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 34. http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/kararlar_dergisi/kd_34_1.pdf (erişim tarihi 12.05.2022).
• AYM E. 2009/58, K. 2011/52 K.T. 17.03.2011 https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/2011/52?EsasNo=2009%2F58&KararNo=2011%2F52 (erişim tarihi 19.04.2022).
• AYM, E. 2020/97, K. 2022/62, K. T. 01.06.2022, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/2022/62?KelimeAra%5B%5D=kolluk, (erişim tarihi 16.10. 2022).
• Danıştay 10. D., 1997/3568 E., 1999/4782 K., K.T. 12.10.1999, https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/e-1997-3568-k-1999-4782-t-12-10-1999, (erişim tarihi 16.10.2022).
• Danıştay 13. D., 2008/5151 E., 2008/6509 K., K.T. 26.09.2008, https://www.lexpera.com.tr/ictihat/danistay/e-2008-5151-k-2008-6509-t-26-9-2008, (erişim tarihi 16.10.2022).
• Danıştay 13. D., E. 2015/864, K. 2021/1148, K. T. 31.03.2021, https://karararama.danistay.gov.tr/, (erişim tarihi 16.10.2022).