HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜNÜN BİR UNSURU OLARAK MERKEZ BANKASI BAĞIMSIZLIĞI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1844 - 1887, 31.12.2022

Ezgi Nur Türkoğlu Karacaova Mehmet Murat Öngel

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1171139

Öz

Merkez bankası bağımsızlığı son dönemde yaygın olarak hem Türkiye’de hem de dünyada bir tartışma
konusu haline gelmiştir. Bu tartışmalarda merkez bankalarının bağımsızlığı araç-amaç bağımsızlığına
sıkıştırılır veya bağımsızlık, kökenlerinin tartışıldığı durumlarda para basma yetkisi ile tekeline (senyoraj
hakkı) dayandırılır. Merkez bankası bağımsızlaşması ile hukukun üstünlüğü veya hukuk devleti
kavramlarının sıkça birlikte kullanıldığı da dikkate alındığında bu tartışmanın daha farklı bir şekilde
yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada, merkez bankası bağımsızlığı iki koldan; başka bir deyişle birbiri
ile ilgili iki süreç olan üstkurullaşma ve finansallaşma süreçleri bakımından ele alınacaktır. Üstkurullaşma
süreci, düzenleyici kurulların oluşum süreçleri bakımından geniş bir perspektif sunar ve merkez bankaları
özelinde iktisadi işlevin merkez bankası bağımsızlığıyla olan ilişkisini açıklamada yetersiz kaldığı yeri
doldurabilir, böylece finansallaşma literatürünün eksikliği tamamlanabilir. Yapmak istediğimiz, merkez
bankalarını üstkurullaşma ve yönetişim açısından ele alarak her ne kadar doğrudan bu süreçlerin sonuçları
olmasa da ilgili süreçlerin merkez bankalarında yarattığı dönüşümleri ortaya koymaktır. Böylece merkez bankaları üstkurullaşmanın bir parçası ve dolayısıyla hukukun üstünlüğünün modern ölçümlerinin bir
parçası olarak sayılabileceğini ve belki de sayıldığını göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Hukukun Üstünlüğü, Finansallaşma, Yönetişim, Siyasetsizleştirme, merkez bankası bağımsızlığı

Kaynakça

• AKÇAY, Ümit, Para Banka Devlet: Merkez Bankası Bağımsızlaşmasının Ekonomi Politiği. İstanbul: SAV, İstanbul, 2009
• BAIN, Keith / HOWWELS, Peter, Monetary Economics Policy and its Theoretica Basis, Palgrave Macmillan, Basingstoke, 2003
• Bank for International Settlements (BIS), Issues in The Governance of Central Banks, Basel, BIS, 2009
• BAYRAMOĞLU, Sonay, Yönetişim Zihniyeti: Türkiye'de Üst Kurullar ve Siyasal İktidarın Dönüşümü. İletişim Yayınları, İstanbul, 2018
• BBC, Erdoğan Merkez Bankası'nı eleştirdi, Dolar/TL kuru 3,90'ı gördü, 17 Kasım 2017, https://tinyurl.com/mr4ademh (erişim tarihi 18.08.2022)
• BERNHOLZ, Peter, "Independent Central Banks as a Component of the Separation of Powers", Constitutional Political Economy, Yıl: 2013, Cilt: 24, Sayı: 3, (s. 199-214)
• BIBOW, Jörg, “On the Origin and Rise of Central Bank Independence in West Germany”, The European Journal of the History of Economic Thought, Yıl: 2009, C. 16 S. 1, (s. 155-190)
• BLINDER, Alan S., Central Banking in Theory and Practice, MIT Press, Massachusetts, 1999
• BLOOMBERG HT, Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal görevden alındı, 20 Mart 2021, https://tinyurl.com/2m9672e6 (erişim tarihi 18.08.2022)
• BLOOMBERG HT, TCMB Başkanı Uysal görevden alındı, yeni başkan Ağbal, 7 Kasım 2020, https://tinyurl.com/mdc22mc8 (erişim tarihi 18.08.2022)
• BORIO, Claudio, Central Banking in Challenging Times. SUERF/BAFFI CAREFIN Centre Conference. Milan, 2019
• BREUNINGER, Kevin, “Trump says Powell and the Fed ‘Fail Again’ — ‘No guts, no sense, no vision!” CNBC, 18 Eylül 2019, https://tinyurl.com/mws3u7f5 (erişim tarihi 18.08.2022) CAMACHO, Morera / NIETO, Carlos / ANTONIO, Jose, Finansal Sermayenin Küreselleşmesi: 1997-2008. Finansallaşma ve Kapitalizmin Krizi (haz. C. Lapavitzas), İstanbul : Yordam Kitap, 2017, (s. 225-255)
• CNNTURK, Cumhurbaşkanı Erdoğan: Merkez Bankası lütfetti, 25 Şubat 2015, https://tinyurl.com/3cunpzbt (erişim tarihi 18.08.2022)
• CNNTURK, Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Merkez Bankası açıklaması, 26 Eylül 2018, https://tinyurl.com/42cn8djv (erişim tarihi 18.08.2022)
• ÇERİ, Ufuk, “Prof. Öner Günçavdı, Merkez Bankası’ndaki görev değişiklikleri ve dolardaki yükselişi değerlendirdi: ‘Merkez Bankası’nın kredibilitesi ve bağımsız politika izlemesi bakımından olumsuz bir gelişme’” Medyascope, 14 Ekim 2021, https://tinyurl.com/2s3adhhr (erişim tarihi 18.08.2022)
• DIXON, Rosalind / UHLMANN, Felix, “The Swiss Constitution and a Weak-Form Unconstitutional Amendment Docrtine?” International Journal of Constitutional Law, Yıl: 2018, C. 16 S. 1. (s. 54-74)
• DYER-WITHEFORD, Nick, Siber Marx Yüksek Teknoloji Çağında Sınıf Mücadelesi, (çev. A. Çakıroğlu), Aykırı Yayıncılık, İstanbul, 2004
• EĞİLMEZ, Mahfi, “Merkez Bankası Bağımsızlığının Evrimi” Kendime Yazılar, 2019. https://tinyurl.com/yeyk9t2d (erişim tarihi: 12.05.2022)
• ELSTER, Jon, The Impact of Constitutions on Economic Performance, Proceedigs of the World Bank Annunal Conference on Developmen Economics 1994, The World Bank, 1995, (s. 209-226)
• ENGELS, Friedrich, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, (çev. S. Belli), Sol Yayınları, Ankara, 1992
• ERGÜNEŞ, Nuray, “Finansallaşma Döneminde Türkiye Ekonomisinin Küresel Bütünleşmesi”, Finansallaşma ve Kapitalizmin Krizi (haz. C. Lapavitzas), Yordam Kitap, İstanbul, 2017, (s. 299-332)
• EROĞUL, Cem, Devlet Nedir?, Yordam Kitap, İstanbul, 2014
• EURONEWS, Merkez Bankası Başkanlığında görev değişimi: Ekonomistler nasıl yorumladı? 20 Mart 2021, https://tinyurl.com/bdeumpvt (erişim tarihi 18.08.2022)
• European Central Bank (ECB), Strengthening the Rule of Law – a Central Bank Perspective, 2019. https://tinyurl.com/4x3ce54h. (erişim tarihi: 18.08.2022)
• FINE, Ben / DIMAKOU Ourania, Makroiktisat Eleştirel Bir Kılavuz (çev. B. Eres vd.), Yordam Kitap, İstanbul, 2021
• GEDİZ, Demet / SAĞIN, Abdüsselam, "Merkez Bankası Bağımsızlığı Kavramı", İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2015, Cilt: 2, Sayı: 2, (s. 95-112)
• GILES, Chris, “Central bank independence is on the decline”, Financial Times, 16 Ağustos 2022, https://tinyurl.com/bdcs29su (erişim tarihi: 30 Ağustos 2022)
• GOODHART, Charles / LASTRA, Rosa, "Populism and Central Bank Independence", Open Economies Review, Yıl: 2018, Cilt: 29, Sayı: 1, (s. 49-68)
• GOLLWITZER, Sophia / QUINTYN, Marc, The Effectiveness of Macroeconomic Commitment in Weak(er) Institutional Environments, IMF Working Paper No. WP/10/193, International Monetary Fund, Washington, DC, 2010
• GÜLER, Birgül A. "Yönetişim: Tüm İktidar Sermayeye", Praksis, Yıl: 2003, Sayı: 9, (s. 93-116)
• GÜRKAN, Ceyhun, “Finansal Birikim Çağında Neo-liberal Yönetimsellik ve Kamu Maliyesi”, Finansallaşma Devlet ve Politik İktisat (ed. H. Mıhcı), NotaBene Yayınları, Ankara, 2015. (s. 41-70)
• GÜZELSARI, Selime, Küresel Kapitalizm ve Devletin Dönüşümü: Türkiye'de Mali İdarede Yeniden Yapılanma. SAV, İstanbul, 2008
• HARVEY, David, Neo-liberalizmin Kısa Tarihi, (çev. A. Onacak), Sel Yayıncılık, İstanbul, 2015
• KANALICI AKAY, Hülya, Para Politikasında Zaman Tutarsızlığı, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Yıl: 2006, Cilt: 56, Sayı: 2, (s. 141-162)
• KILIÇ, İlker, “İki Hukuk Devleti İki Devlet Teorisi Mübadele Mantığı Sermaye Mantığı”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, (s. 93-117)
• LANNER, J. “Changes in the Structure of the German Banking System”, Economica, Yıl: Mayıs 1951, (Yeni Seri) C. 18, S. 70, (s. 169-183)
• LAPAVITSAS, Costas, “Giriş: Finansallaşmanın Krizi”. Finansallaşma ve Kapitalizmin Krizi (haz. C. Lapavitzas). Yordam Kitap, İstanbul, 2017, (s. 9-24)
• LINDVALL, Johannes, “Sweden’s Riksbank: Guardian of Monetary Integrity”, Guardians of Public Value, (ed. A. Boin vd.), Palgrave Macmillan, İsviçre, 2021, (s. 111-133)
• LOUGHLIN, Martin, Kamu Hukukunun Temelleri (çev. D. Ç. Sever / K. Turanlı), Dipnot Yayınları, Ankara, 2017
• MASCIANDARO, Donato / PASSARELLI, Francesco, Populism and Central Bank Independence. SUERF Policy Note, 2018, Issue 33
• MIHCI, Hakan, “Finansallaşma, Devlet ve Politik İktisat”, Finansallaşma Devlet ve Politik İktisat (ed. H. Mıhcı), NotaBene Yayınları, Ankara, 2015, (s. 9-16)
• MINXHOZI, Luljeta, Why Populism is Risking Independence. Populism, Economic Policies and Central Banking, Bocconi University & BAFFI CAREFIN, Viyana, 2020
• NEUMANN, Irmgard Hartmann, From The Reichsbank to the Deutsche Bundesbank: A Study in the Centralized and Decentralized Banking, Yüksek Lisans Tezi, American University, Washington DC, 1959
• NURBAYEV, Daniyar, The Rule of Law, Central Bank Independence and Price Stability, Journal of Institutional Economics, Yıl: 2018, Cilt: 14, Sayı: 4, (s. 659-687)
• NTV, Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya görevden alındı, 6 Temmuz 2019. https://tinyurl.com/3sundrnn (erişim tarihi 18.08.2022)
• ÖZBUDUN, Ergun, Demokrasiye Geçiş Süresinde Anayasa Yapımı, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993
• ÖZDEMİR, Ali Murat / SAYGILI, Abdurrahman / ZABUNOĞLU, Hamdi. G., vd., G. Genel Kamu Hukuku Kuramsal Yaklaşım, İmge Kitabevi, Ankara, 2019
• ÖZENÇ, Berke, Hukuk Devleti Kökenleri ve Küreselleşme Çağındaki İşlevi. İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2014
• PAPADATOS, Demophanes, “Günümüz Kapitalizminde Merkez Bankacılığı: Enflasyon Hedeflemesi ve Finansal Krizler”, Finansallaşma ve Kapitalizmin Krizi (haz. C. Lapavitzas), Yordam Kitap, İstanbul, 2017, (s. 171-202)
• PASUKANIS, Evgeny B., Genel Hukuk Teorisi ve Marksizm, (çev. O. Karahanoğulları), Birikim Yayınları, İstanbul, 2002
• PICKARD, Jim / GILES, Chris, “Truss attacks Bank of England’s failure to tackle inflation”, Financial Times, 17 Temmuz 2022, https://tinyurl.com/yckw5z3r (erişim tarihi: 30 Ağustos 2022)
• RILEY, Charles, “4 former Fed chiefs issue stark warning: US central bank must be independent”, CNN Business, 6 Ağustos 2019, https://tinyurl.com/4zkm2c5u. (erişim tarihi 18.08.2022)
• SCHEPPELE, Kim L. "Parliamentary Supplements (or Why Democracies Need More Than Parliaments)", Boston University Law Review, Yıl: 2009, Cilt: 89, Sayı: 2, (s. 795-826)
• SCHOMBERG, William / JAMES, William, “BoE's Bailey rebuffs talk of less central bank independence in UK”, Reuters, 6 Ağustos 2022, https://tinyurl.com/yc4p9bud (erişim tarihi: 30 Ağustos 2022)
• SEVER, Çiğdem D. "Türkiye'de Düzenleyici Kurumların Yapısı, İşlevi ve Dönüşümü", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015, Cilt: 64, Sayı: 1, (s. 195-236) SEZEN, Seriye, Türk Kamu Yönetiminde Kurullar: Geleneksel Yapılanmadan Kopuş, TODAİE, Ankara, 2003
• SKAANING, Svend-Erik "Measuring the Rule of Law", Political Research Quarterly, Yıl: 2010, Cilt: 63, Sayı: 2, (s. 449-460)
• ŞAYLAN, Gencay, Yarın Endişesi, İmge Kitabevi, Ankara, 2020
• The Public International Law & Policy Group (PILPG), Post-Conflict Constitution Drafter’s Handbook, 2007, https://tinyurl.com/3cvwdu6a (erişim tarihi 28.08.2022) ULUSOY, Ali, Bağımsız İdari Otoriteler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003
• UYGUN, Oktay, “Türk Anayasa Hukuku Geleneğinde ve Özbudun Anayasa Taslağında Hukuk Devleti Anlayışı”, Prof. Dr. Mümtaz Soysal’a Armağan, (haz. Cem Eroğul vd.), Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 2009 (s. 447-468)
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Merkez Bankası Bağımsızlığı Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve Bağımsızlık. https://tinyurl.com/3reme8k2, 2012 (erişim tarihi: 18.08.2022)