Sağlık Sektöründe İhbarcılık: Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşire ve Sekreterler Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 1, 41 - 63, 30.03.2018

Seda Aydan Sıdıka Kaya

Öz

Sağlık kurumlarında ihbara konu olabilecek durumlar mali ve idari olarak görevi kötüye kullanma, hukuka ve etik değerlere aykırı davranışlar veya tıbbi hatalar olabilir. Sağlık sektöründe yanlış uygulama veya etik dışı davranışlar insan hayatını etkileyebilecek önemli sonuçlara neden olabilir. Bu olumsuz sonuçları engellemede, ihbarcılık önemli bir araç olabilmektedir. Sağlık profesyonellerinin hastaların ya da diğer çalışanların iyiliğine dair endişelerini dile getirmelerini teşvik eden bir kültürel çevrede çalışmaları önemlidir. Çalışmayla, hemşire ve sekreterlerin ihbarcılık niyetleri ve nedenlerini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Çalışmanın evrenini, Ankara’daki bir üniversite hastanesi klinik ve polikliniklerinde çalışan hemşire ve sekreterler (697 kişi) oluşturmaktadır. Çalışmada örneklem çekilmemiş ve hemşire ve sekreterlerin %53’üne (369 kişi) ulaşılmıştır. Katılımcıların ihbarcılık niyetleri “İhbarcılık Ölçeği” ile, ihbarcılık nedenleri ise “İhbarcılık Nedenleri Ölçeği” ile değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde, ikili grup karşılaştırmaları Mann Whitney-U testi, ikiden fazla grup arasındaki farklar ise Kruskal Wallis testi ile incelenmiştir. Hemşire ve sekreterlerin ihbarcılık niyeti boyutları arasında içsel ihbarcılık (3,60±0,80); ihbarcılık nedenleri boyutları arasında ise ahlaki ve mesleki değerler (3,60±0,80) ortanca olarak en yüksek puana sahiptir. İhbarcılık sağlık hizmeti güvenliği ve kalitesini sürdürmede temel faktörlerden biridir. Bu nedenle çalışanların ihbarcılık düzeylerinin belirlenmesi ve çalışanlar arasında ihbarcılığın teşvik edilmesi önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İhbarcılık, Hemşire, Sekreter

Kaynakça

• 1. Ahern K. and McDonald S. (2002) The Beliefs of Nurses Who Were Involved in a Whistleblowing Event. Journal of Advanced Nursing 38(3): 303–309. 2. Aksu A., Yılmaz A. İ. ve Orçan A. (2016) Denetimde Bilgi Uçurma. Kastamonu Eğitim Dergisi 24(4): 1727-1748. 3. Aktan C. C. (2006) Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Red Davranışı: Whistleblowing. Mercek Dergisi 1(13): 1-13. 4. Alp M. (2013) Çalışanın İşvereni ve İş Arkadaşlarını İhbar Etmesi (Whistleblowing). Beta Basım, İstanbul. 5. Arendt H., Dworkin R., Habermas J., Galtung J., King M. L., Rawls J. …and Thoreau, H. D. (2000) Kamu Vicdanına Çağrı: Sivil İtaatsizlik. (Y. Coşar, Çev.). Ayrıntı Yayınları, İstanbul. 6. Aydın U. (2002) İş Hukuku Açısından İşçinin Bilgi Uçurması (Whistleblowing). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2(2): 79-100. 7. Bakar Ş. (2012) Çalışanların, İş Yerlerinde Karşılaştıkları Etik Olmayan Durumları Raporlama Eğilimleri ve Bir Uygulama. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa. 8. Baltacı A. (2016) Maarif Müfettişleri ile İlk ve Ortaokul Yönetici ve Öğretmenlerinin Bilgi Uçurma Davranışına İlişkin Görüşleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. 9. Başol O. ve Karatuna I. (2015) Örgütlerde Olumsuz Durumların İfşa Edilmesi ve Örgütsel İletişim İlişkisi. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi 37(2): 153-170. 10. Bayrakçı E. (2016) Örgütsel Bağlılık Düzeylerine Göre İfşa Davranışının Nitel Araştırma ile İncelenmesi: Isparta İli Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Isparta. 11. Büyükarslan B. A. (2016) Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Whistleblowing İlişkisine Yönelik Bir Araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya. 12. Callahan E. S. and Collins J. W. (1992) Employee Attitudes Toward Whistleblowing: Management and Public Policy Implications. Journal of Business Ethics 11(12): 939-948. 13. Cannaerts N., Gastmans C. and de Casterle, B. D. (2014) Contribution of Ethics Education to the Ethical Competence of Nursing Students: Educators’ and Students’ Perceptions. Nursing Ethics 21(8): 861-878. 14. Cassematis P. G. and Wortley R. (2012) Prediction of Whistleblowing or Non-reporting Observation: The Role of Personal and Situational Factors. Journal of Business Ethics 117 (3): 615–634. 15. Ceylan F. (2015) Sekreterlik Teknikleri Ders Notları. Uludağ Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Bursa. 16. Celep C. ve Konaklı T. (2012) Bilgi Uçurma: Eğitim Örgütlerinde Etik ve Kural Dışı Uygulamalara Yönelik Bir Tepki. E-International Journal of Educational Research 3(4): 65-88. 17. Cohen A. (1993) Age and Tenure in Relation to Organizational Commitment: A Meta-Analysis. Basic and Applied Social Psychology 14(2): 143-159. 18. Çakmakçı M. ve Akalın E. (2011) Hasta Güvenliği: Türkiye ve Dünya. Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara. 19. Çiftci B. (2017) Türkiye’de Toplumsal Kültürün Örgütlerde İhbarcılık Üzerine Etkisi: Hofstede’in Kültürel Boyutlar Teorisi Bağlamında Bir Değerlendirme. International Journal of Academic Value Studies 3(10): 147-166. 20. Çiftçioğlu B. A. (2011) “Örgüt Kültürü ve Etik”. İşletme Etiği. Sabuncuoğlu Z. (ed.). Beta Basım, İstanbul. 21. Çiğdem S. (2012) Büro Yönetiminde Whistleblowing ve Etik İlişkisi. G. Yakut, G. Tonguç, A. Özkanan, O. Daban (Haz). 11. Ulusal Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi, ss. 64-75, Isparta. 22. Danışman S. A. (2012) Sosyal Bir Sorumluluk Olarak İhbarcılık. İş Ahlakı Dergisi 5(2): 227-233. 23. Dasgupta S. and Kesharwani A. (2010) Whistleblowing: A Survey of Literature. The IUP Journal of Corporate Governance 9(4): 57-70. 24. Davis J. A. and Konishi E. (2007) Whistleblowing in Japan. Nursing Ethics 14(2): 194-202. 25. De Graaf G. (2010) A Report On Reporting: Why Peers Report Integrity and Law Violations in Public Organizations. Public Administration Review 70(5): 767-779. 26. Demiral N. (2008) Bir Hastanede Islığı Çalmak. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 7(26): 128-137. 27. Demirtaş Ö. (2014) İşyerlerinde Olumsuz Durumları İfşa Etmenin Etik İklim Üzerindeki Etkisi: Yıldırma Algısının Moderatör Rolü. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43(1): 136-156. 28. Deniz Değer B., Şahin S. ve Serez Arslan B. (2012) Büro Çalışanlarının Bireycilik-Kolektivizm Eğilimleri ile Bilgi Uçurma (Whistleblowing) Davranışları Arasındaki İlişki. G. Yakut, G. Tonguç, A. Özkanan, O. Daban (Haz). 11. Ulusal Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi, ss. 312-319. Isparta. 29. Dursun S., Bayram N. ve Aytaç S. (2010) Hasta Güvenliği Kültürü Üzerine Bir Uygulama. Sosyal Bilimler Dergisi 8(1): 1 -14. 30. Esen E. ve Kaplan H. A. (2012) İşletmelerde Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whistleblowing). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14(2): 33-52. 31. Evans S. M., Berry J. G., Smith B. J., Esterman A., Selim P., O’Shaughnessy, J,… and DeWit, M (2006) Attitudes and Barriers to Incident Reporting: A Collaborative Hospital Study. Quality and Safety in Health Care 15(1): 39-43. 32. Faunce T., Bolsin S. and Chan W. P. (2004) Supporting Whistleblowers in Academic Medicine: Training and Respecting the Courage of Professional Conscience. Journal of Medical Ethics 30(1): 40-43. 33. Firtko A. and Jackson D. (2005) Do the Ends Justify The Means? Nursing and the Dilemma of Whistleblowing. Australian Journal of Advanced Nursing 23(1): 51–56. 34. Fleddermann C. B. (2012) Engineering Ethics (Fourth Edition). Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River. 35. Fletcher J. J., Sorrell J. M. and Silva M. C. (1998) Whistleblowing As a Failure of Organizational Ethics. The Online Journal of Issues in Nursing 3(3): 3. 36. Gallagher A. (2010) Whistleblowing: What Influences Nurses’ Decisions on Whether to Report Poor Practice? Nursing Times 106(4): 22–25. 37. Gerçek H. (2005) Mühendislikte Etik Sorunların Ele Verilmesi. Madencilik 44(4): 29-38. 38. Görgülü R. S. and Dinç L. (2007) Ethics in Turkish Nursing Education Programs. Nursing Ethics 14(6): 741-752. 39. Grady C., Danis M., Soeken K. L., O’Donnell P., Taylor C., Farrar A. and Ulrich C. M. (2008) Does Ethics Education Influence the Moral Action of Practicing Nurses and Social Workers? The American Journal of Bioethics 8(4): 4-11. 40. Gümüş H. (2015) Evli Bireylerin Sosyal Destek Düzeyleri ile Yaşam Doyumları ve Problem Çözme Becerileri Arasindaki İlişki. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi 4(3): 150-162. 41. Güneş İ. ve Arslan F. (2008) Sekreterlikte Mesleki Etiğe Genel Bir Bakış: Kamu ve Özelde Bir Araştırma. 7. Ulusal Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi Bildiri Kitabı, Trabzon. 42. Hussmann K. (2011) Adressing Corruption in the Health Sector; Securing Equitable Access to Health Care for Everyone. Anti-Corruption Resource Centre, Bergen. 43. Jackson D., Peters K., Andrew S., Edenborough M., Halcomb E., Luck L., Salamonson Y. and Wilkes L. (2010) Understanding Whistleblowing: Qualitative Insights from Nurse Whistleblowers. Journal of Advanced Nursing 66(10): 2194–2201. 44. Jackson D., Hickman L. D., Andrew S., Smith J., Potgieter I., Cleary M. and Peters K. (2014) Whistleblowing: An Integrative Literature Review of Data-Based Studies Involving Nurses. eContent Management Pty Ltd. Contemporary Nurse 48(2): 240-252. 45. Kartaltepe Behram N. (2015) Örgütsel Politika ve Etik Olmayan Davranış Bildirimi. Beta Basım, İstanbul. 46. Kaya S., Barsbay S. and Karabulut E. (2010) The Turkish Version of the Safety Attitudes Questionnaire: Psychometric Properties and Baseline Data. Quality and Safety in Health Care 19(6): 572-577. 47. Kızıltaş A. (2015) İzmir İli İlkokul Öğretmenlerinin Algılarına Göre Bilgi Uçurma ve Örgütsel Bağlılık İlişkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir. 48. Kidder D. L. and Parks J. M. (2001) The Good Soldier: Who is She? Journal of Organizational Behavior 22(8): 939–959. 49. Kingston M. J., Evans S. M., Smith B. J. and Berry J. G. (2004) Attitudes of Doctors and Nurses Towards Incident Reporting: A Qualitative Analysis. Medical Journal of Australia 181(1): 36–39. 50. Küçüközkan Y. (2015) Örgütsel Bağlılık ile Cinsiyet Arasındaki İlişki: Hastanelerde Çalışan Sağlık Personeli Üzerinde Bir Araştırma. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi 1(1): 14-37. 51. Lachman V. D. (2008) Whistleblowers: Troublemakers or Virtuous Nurses? Dermatology Nursing 20(5): 390–393. 52. Lawton R. and Parker D. (2002) Barriers to Incident Reporting in a Healthcare System. Quality and Safety in Health Care 1(1): 15-18. 53. Mannion R. and Davies H. T. (2015) Cultures of Silence and Cultures of Voice: The Role of Whistleblowing in Healthcare Organisations. International Journal of Health Policy and Management 4(8): 503–505. 54. Mercan N., Altınay A. ve Aksanyar Y. (2012) Whistleblowing (Bilgi İfşası, İhbar) ve Yolsuzlukla Mücadelede İç Denetimin Değişen ve Gelişen Rolü. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi 4(2): 167-176. 55. Mesmer-Magnus J. R. and Viswesvaran C. (2005) Whistleblowing in Organizations: An Examination of Correlates of Whistleblowing Intentions, Actions, and Retaliation. Journal of Business Ethics 62(3): 277–297. 56. Miceli M. P., Dozier J. B. and Near J. P. (1991) Blowing the Whistle on Data Fudging: A Controlled Field Experiment. Journal of Applied Social Psychology 21(4): 271-295. 57. Miceli M. P. and Near J. P. (1984) The Relationships among Beliefs, Organizational Position, and Whistle-Blowing Status: A Discriminant Analysis. The Academy of Management Journal 27(4): 687-705. 58. Miceli M. P. and Near J. P. (1992) Blowing the Whistle: The Organizational and Legal Implications for Companies and Employees. Lexington, New York. 59. Miceli M. P. and Near J. P. (2005) Standing up or Standing by: What Predicts Blowing the Whistle on Organizational Wrongdoing? Research in Personnel and Human Resources Management 24: 95–136. 60. Moore C., Detert J. R., Klebe Trivino L., Baker V. L. and Mayer D. M. (2012) Why Employees Do Bad Things: Moral Disengagement and Unethical Organizational Behavior. Personnel Psychology 65(1): 1-48. 61. Nartgün Ş. S. ve Kaya, A. (2017) Öğretmenlerin Bilgi Uçurma Davranışları ve Bilgi Uçurma Nedenleri ile Bireysel Değerleri Arasındaki İlişki. International Journal of Social Science 54(1): 65-89. 62. Nader R., Petkas P. and Blackwell K. (1972) Whistle Blowing. Nicholas M Rongine (Ed.), Toward a Coherent Legal Response to the Public Policy Dilemma Posed by Whistleblowing. American Business Law Journal 23(2): 281-297. 63. Nayır D. Z. (2012) Kurumsal Etik ve Whistleblowing. Pozitif Yayıncılık, İstanbul. 64. Near J. P. and Miceli M. P. (1985) Organizational Dissidence: The Case of Whistle-blowing. Journal of Business Ethics 4(1): 1-16. 65. Near J. P. and Miceli M. P. (1996) Whistle-blowing: Myth and Reality. Journal of Management 22(3): 507-526. 66. Near J. P., Rehg M. T., Van Scotter J. R. and Miceli M. P. (2004) Does Type of Wrongdoing Affect the Whistle-Blowing Process? Business Ethics Quarterly 14(2): 219-242. 67. Özdemir N. E. (2015) Whistleblowing (Bilgi İfşasının) Örgütsel Güvene Etkileri Üzerine Bir Alan Araştırması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya. 68. Özgener Ş., Tanç A. ve Ulu S. (2009) “Çalışma Yaşamında Sorun Bildirme Sistemi”. Çalışma Yaşamında Davranış Güncel Yaklaşımlar. İçinde: Keser A., Yılmaz G., Yürür S. (ed.). Umuttepe Yayınları, Kocaeli. 69. Özler D. E., Şahin M. D. ve Atalay C. G. (2010) Teorik Bir Çerçevede Whistleblowing-Etik İlişkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11(2): 169-194. 70. Pitt G. (1996) “Rights and Employee Rights, The Case of Free Speech”. In C. Gearty and A. Tomkins (eds.) Understanding Human Rights, pp: 393-394. Pinter Publishing, London. 71. Poorchangizi B., Farokhzadian J., Abbaszadeh A., Mirzaee M. and Borhani F. (2017) The Importance of Professional Values from Clinical Nurses’ Perspective in Hospitals of a Medical University in Iran. BMC Medical Ethics 18(1): 20. 72. Royal College of Nursing (2011) Nurses Still Afraid to Blow the Whistle. https://www2.rcn.org.uk/newsevents/press_releases/uk/nurses_still_afraid_to_blow_the_whistle_-_rcn, Erişim Tarihi: 30.1.2016. 73. Sağlık Bakanlığı (2016a) Sağlıkta Kalite Standartları-Hastane. Pozitif Matbaa, Ankara. 74. Sağlık Bakanlığı (2016b) Sağlıkta Akreditasyon Standartları Hastane Veri Seti/v 1.1. Pozitif Matbaa, Ankara. 75. Sağlık Bakanlığı (2016c) Güvenlik Raporlama Sistemi 2016 Yılı İstatistik ve Analiz Raporu. http://grs.saglik.gov.tr/BM/Reports/GRS2016rapor_R1.pdf, Erişim Tarihi: 15.01.2017. 76. Sayğan S. (2011) Whistleblowing ve Örgütsel Etik İklimi İlişkisi Üzerine Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya. 77. Sayğan S. ve Bedük A. (2013) Ahlaki Olmayan Davranışların Duyurulması (Whistleblowing) ve Etik İklimi İlişkisi Üzerine Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 28(1): 1-23. 78. Sayım F. (2015) Sağlık Sektöründe Etik Dışı Alana Girebilecek Yaygın Uygulamalar ve Sınıflandırılması. Akademik Arge Dergisi-Sosyal Bilimler 15(1): 57-65. 79. Seren İntepeler Ş. ve Dursun M. (2012) Tıbbi Hatalar ve Tıbbi Hata Bildirim Sistemleri. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 15(2): 129-135. 80. Sims R. L. and Keenan J. P. (1998) Predictors of External Whistleblowing: Organizational and Intrapersonal Variables. Journal of Business Ethics 17(4): 411–421. 81. Smith H. J., Keil M. and Depledge G. (2001) Keeping Mum as the Project Goes Under: Toward an Explanatory Model. Journal of Management Information Systems 18(2): 189-227. 82. Sorra J., Nieva V., Fastman B. R., Kaplan H., Schreiber G. and King M. (2008) Staff Attitudes about Event Reporting and Patient Safety Culture in Hospital Transfusion Services. Transfusion 48(9): 1934-1942. 83. Sprinks J. (2013) Calls for Whistleblowing Lead and Standardised Policy at Every Trust. Nursing Standard 27(44): 11. 84. Strayer R. J., Shy B. D. and Shearer P. L. (2014) A Novel Program to Improve Patient Safety by Integrating Peer Review into the Emergency Medicine Residency Curriculum. Journal of Emergency Medicine 47(6): 696-701. 85. Şerifoğlu U. K. ve Sungur E. (2007) Kazaların Habercileri: Kaza Habercisi Olayların Yönetimi ve Sağlık & Güvenlik Kültürü İlişkisi. IV. İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi Bildirileri. MMO Yayınları, Adana. 86. Tak B. (2010) Hastanelerde Hasta Güvenliğini Tehdit Eden Olayların Raporlanması: Türkiye, Azerbaycan, Bosna, Arnavutluk, Lübnan ve Suriye’yi Kapsayan Karşılaştırmalı Bir Araştırma. H. Kırılmaz (Ed.). II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi, ss. 413-414, Ankara. 87. Taş F. (2015) Özel ve Kamu Hastanelerinde Çalışan Hemşirelerin İzharcılık (Whistleblowing) Tutumları Üzerine Bir Çalışma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Isparta. 88. Toker Gökçe A. (2014) Okullarda Bilgi Uçurma: İş Doyumu ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 22: 261-282. 89. Türkçe Sözlük (2011) Türk Dil Kurumu, Ankara. 90. Uyar S. ve Yelgen E. (2015) Bilgi İfşası (Whistleblowing) ve Denetim. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 13(1): 85-106. 91. Vadera A. K., Aguilera R. V. and Caza B. B. (2009) Making Sense of Whistle-Blowing’s Antecedents: Learning from Research on Identity and Ethics Programs. Business Ethics Quarterly 19(4): 553–586. 92. Verschoor C. C. (2005) Is This the Age of Whistleblowers? Strategic Finance 86(7): 17-18. 93. World Health Organisation (WHO). (2005) Draft Guidelines for Adverse Event Reporting and Learning Systems. World Health Organisation, Geneva. 94. Yılmaz E. G. (2009) Kurumsal İletişim ve Prensiplere Dayalı Kurumla Uyuşmazlık Davranışı: Whistleblowing. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası Davraz Kongresi, ss. 1455-1477, Isparta. 95. Yılmaz A. İ. (2014) Whistleblowing ile İşten Ayrılma Niyeti İlişkisinde Örgüt Kültürünün Rolü. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 96. Yılmaz, N. (2015) Kadın Girişimciliğinde Yönetsel Etik Değerler ve İfşa (Whistleblowing): Mersin İlinde Uygulamalı Bir Araştırma. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Mersin. 97. Yurtsever G. (2000) Şirket Etik Kodu, Hazırlanışı, Uygulanışı ve İçeriği. Barış Platin Kitabevi, Ankara. 98. Yürür S. ve Nart S. (2016) Örgütsel Adalet Algısı Kamu Çalışanlarının İhbar Etme Niyetinin Belirleyicisi midir? Amme İdaresi Dergisi 49(3): 117-148.