Olgusal Bir Yapı Olarak Sağlık Politikaları: 1920-1960 Yılları Arası Cumhuriyet Döneminin Tarihsel İzleği

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 1, 165 - 177, 30.03.2018

Gamze Nesipoğlu

Öz

İnsanın biyopsikososyal varlık olmasıyla koşut olarak sağlığın bütüncül anlamda “fiziksel, zihinsel ve sosyal iyilik hali”ni ifade etmesi; bağlantısal olarak belirleyicilerine, içkin olarak da sağlıkla ilgili üretilen ve yürütülen politikalara, içeriğine ve hedeflenen ereğe işaret etmektedir. Bu bağlamda bir toplumun yaşamını ve geleceğini şekillendiren sağlık politikaları mahiyeti gereği önem arz etmekte, anlamlandırılabilmesi için de bütüncül anlayışla değerlendirilmesi gerekmektedir. Kaldı ki, bir sağlık politikasının tarihsel izleğini eksiksiz olarak ortaya koymak; o politikanın üretilmesinde temel dayanak olan gereksinim(ler) ve yaşanılan sorunun/sorunların yanı sıra sorunu giderebilecek ekonomik güç, politikayı içeriklendiren kültürel düzey, politikanın kabulünde ya da reddinde etkili olan kolektif bilinç ve tarihsel miras ile birlikte ele alınmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla yaşamı şekillendirdiği gibi yaşamla da şekillenen sağlık politikalarının düşünsel olduğu kadar olgusal nitelik serimlediğini kabul etmek gerekecek, aksi durum politikanın doğasını ve gerçekliğini görmezden gelip, sezgisel olarak kavramaya çalışmak anlamına gelecektir. İşte, sağlık politikalarının olgusal doğası ve mahiyeti; hazırlandığı döneme ve ardındaki unsurlara göre incelemeyi gerektirdiği gibi tarihsel izleğini neden ve nasıl sorularının yanıtlarıyla ortaya koymayı da elzem kılmaktadır. Söz konusu anlayışla, bu çalışmada, incelemenin dikey olarak sistematik ve analitik karakterine uygun bir şekilde yapılabilmesi için dönem sınırlamasına gidilmiş; 1920 ile 1960 yılları arasında ülkemizde belirlenen ve yürütülen sağlık politikaları ardındaki gerçeklik, oluşumunda etkili olan unsurlar ve çevreleyen etkenlerle birlikte değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Behçet Uz, Cumhuriyet Dönemi, Refik Saydam, Sağlık Politikaları, Tarihsel İzlek

Kaynakça

• 1. Altıntaş A. (2007) Tıp Eğitimi ve 14 Mart Tıp Bayramı. Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı, ss. 225-38. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, İstanbul. 2. Arıkan A. (2010) Milli Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri, ss. 15-87. Türkiye Tıp Akademisi, İstanbul. 3. Aydın E. (1997) Türkiye’de Taşra ve Kırsal Kesim Sağlık Hizmetleri Örgütlenmesi Tarihi. Toplum ve Hekim 12(80): 21-44. 4. Aydın E. (2002) Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluş Yıllarında Sağlık Hizmetleri. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi 31(3): 183-192. 5. Aydın E. (2004) 19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 15: 185-207. 6. Aydın E. (2006) Dünya ve Türk Tıp Tarihi. ss. 247-69. Güneş Kitabevi, Ankara. 7. Beylik U, Kayral İ. H. ve Çıraklı Ü. (2015) 13. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türk Sağlık Sisteminin Gelişim Süreci Üzerine Bir Derleme. Sağlık Akademisyenleri Dergisi 2(4): 183-189. 8. Çavdar N. ve Karcı E. (2014) XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanmasına Dair Bibliyografik Bir Deneme. Turkish Studies 9(4): 255-261. 9. Erol N. (2003) Savaş Yıllarında Aşı ve Serum Üretimi. Toplum ve Hekim 18(5): 379-381. 10. Fişek N. H. (1985) Halk Sağlığına Giriş. No: 2, ss. 160-3. Hacettepe Üniversitesi Dünya Sağlık Örgütü Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi, Ankara. 11. İleri H., Seçer B. ve Ertaş H. (2016) Sağlık Politikası Kavramı ve Türkiye’de Sağlık Politikalarının İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi 12: 176-186. 12. Kartal N. (2010) İl Özel İdarelerinin Yeniden Yapılandırılması: Uygulama Aşaması Üzerine Bir Çözümleme. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. 13. Kaşiyuğun A. (2009) Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na Girmeden Önceki İttifak Arayışları. Journal of History Studies 1(1): 318-341. 14. Metintaş M. Y. (2008) Refik Sağlam’ın Yaşamı ve Kişiliği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. 15. Namal Y. ve Karakök T. (2011) Atatürk ve Üniversite Reformu (1933). Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 1(1): 27-35. 16. Öcal Z. Ö. (2006) Siyasi Açıdan I. ve II. Refik Saydam Hükümetleri (1939–1942). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 17. Özaydın Z. (2007) Cumhuriyet Dönemi Tıbbı. Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı, ss. 187-211. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, İstanbul. 18. Öztürk M. (1999) Cumhuriyet Döneminde Sağlık Hizmetleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 6(1): 37-41. 19. Rasimoğlu İlikan C. G. (2014) İki Dünya Savaşı Arası Dönemde Türkiye’de Nüfus ve Halk Sağlığı Tartışmalarının Değerlendirilmesi. Lokman Hekim Dergisi 4(3): 16-21. 20. Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü, http://ahsl.gov.tr/index.php/hakkimizda.html (Erişim Tarihi: 10.09.2017) 21. Resmi Gazete (1930) Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. Kanun No: 1593, Kabul Tarihi: 24.04.1930, Yayım Tarihi: 06.05.1930, Sayı: 1489. 22. Sağlık Bakanlığı (2017) Sağlık Bakanları ve Görev Dönemleri. https://www.saglik.gov.tr/TR,11490/bakanlarimiz.html (Erişim Tarihi: 03.09.2017) 23. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1947) Milli Sağlık Planı (Birinci On Yıllık). T.C. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, ss. 5-35. Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara. 24. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1973) Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. T.C. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, ss. 31-60, 250-67, 317-24. Ayyıldız Matbaası, Ankara. 25. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (2000) Sağlıkta 80 Yıl: 2 Mayıs 1920-2000. T.C. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, ss. 12-50. Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Basımevi, Ankara. 26. Sur H. (2017) Dünyada Sağlık Hizmetlerinin Geçmişi ve Gelişimi. http://www.merih.net/m1/whaysur12.htm (Erişim Tarihi: 28.08.2017) 27. TDK. Büyük Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.59c6fcb2768806.03101117 (Erişim Tarihi: 25.08.2017) 28. TTA (2010). Cumhuriyet’in İlk 15 Yılında Sağlık Hizmetleri. Türkiye Tıp Akademisi. Bayrak Yayıncılık, İstanbul. 29. Yeginboy Y. ve Sayın Ş. (2008) Cumhuriyet Döneminden Günümüze Sağlık Politikaları ve Sorunları. 2. Ulusal İktisat Kongresi, İzmir. http://debis.deu.edu.tr/userweb//iibf_kongre/dosyalar/yeginboy.pdf (Erişim Tarihi: 01.09.2017) 30. Yıldırım N. (2013) ‘Tebhirhane Sokak’. Üsküdar Sokak İsimleri Tarihçesi. İçinde: Ekiz H. (ed.) ss. 105-7. Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları, İstanbul.