TIBBİ SEKRETERLERDE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI VE SAĞLIKLI YAŞAM DAVRANIŞLARI: ÖĞRENCİ SEKRETERLER BOYUTUNDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 3, 577 - 598, 20.09.2019

Perihan Şenel Tekin

Öz

Bireyin sağlık düzeyinin iyileştirilmesinde önemli bir faktör olarak kabul edilen sağlık okuryazarlığı, toplumun geneli için olduğu kadar sağlık kurumlarında çalışan personel için de değerlendirilmesi gereken bir konudur. Bu çalışma sağlık bilgisi açısından sınırlı bir eğitime sahip ancak sağlık hizmeti üretiminde görev alan tıbbi sekreterlere odaklanmıştır. Bu kapsamda araştırma, tıbbi sekreterlik öğrencilerinin sağlıklı yaşam davranışları, akılcı ilaç kullanımı ve sağlık okuryazarlık düzeylerini belirlemeyi amaçlayan tanımlayıcı bir çalışma olarak planlanmıştır. Araştırmanın evreni, Türkiye’de bir devlet üniversitesinde 2018-2019 eğitim öğretim yılında öğrenim gören tıbbi dokümantasyon ve sekreterlik önlisans programı öğrencilerinden (n=218) oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak beş bölümden oluşan (sosyo-demografik özellikler, sağlık durumu, sağlık okuryazarlığı ölçeği (SOYA-TR-Q47), akılcı ilaç kullanımı ve sağlık hizmetleri kullanımı) anket formu kullanılmıştır. Anketler google docs ile çevrimiçi olarak uygulanmış ve elde edilen veriler SPSS 25.0 istatistik programı ile analiz edilmiştir. Verilerin analizinde ortalama, standart sapma, sayı ve yüzde dağılımları incelenmiş; sosyo-demografik değişkenler açısından genel sağlık okuryazarlığa ait kategorik indeks puanlarının karşılaştırılmasında ki kare ve gruplara ait sağlık okuryazarlığı indeks puanlarının karşılaştırılmasında t testi ve ANOVA (F) testi kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, katılımcıların genel sağlık okuryazarlık puanı 32,9±7,61 ile yetersiz düzeydedir. Sağlık okuryazarlığı alt indekslere göre incelendiğinde öğrencilerin en yüksek puana sahip olduğu kategorinin “bilgiyi anlama”, en düşük puana sahip oldukları kategorinin “bilgiyi değerlendirme” boyutu olduğu görülmektedir. Genel sağlık okuryazarlık puanı sınıf (p=0,011), gelir (p=0,001) ve kitap okuma alışkanlıkları (p=0,002) ve aile hekimini ziyaret etme değişkenleri açısından anlamlı şekilde farklıdır. Egzersiz (p=0,001) ve sağlık sigortası kapsamında olma (p=0,022) değişkenleri açısından kategorik sağlık okuryazarlığı anlamlı şekilde farklılık göstermektedir. Araştırma sonuçlarına göre, öğrenciler akılcı ilaç kullanımı ile ilgili yeterli tutum ve davranışlara sahip değildir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık okuryazarlığı, sağlık davranışı, tıbbi sekreterler, sağlık durumu, tutum

Kaynakça

• 1. Ad Hoc Committee on Health Literacy for the Council on Scientific Affairs (1999) Health Literacy: Report of the Council on Scientific Affairs. American Medical Association. JAMA 281(6): 552-557. 2. Barutçu İ. A., Tengilimoğlu D. ve Naldöken Ü. (2017) Vatandaşların Akılcı İlaç Kullanımı, Bilgi ve Tutum Değerlendirmesi: Ankara İli Metropol İlçeler Örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 19(3): 1062 - 1078. 3. Batterham R., Hawkins M., Collins P., Buchbinder R. and Osborne R. (2016) Health Literacy: Applying Current Concepts to Improve Health Services and Reduce Health Inequalities. Public Health 132:3-12. 4. Berkman N. D., Sheridan S. L., Donahue K. E., Halpern D. J. and Crotty K. (2011) Low Health Literacy And Health Outcomes: An Updated Systematic Review. Annals of Internal Medicine 155(2): 97-107. 5. Bozkurt H. and Demirci H. (2018) Health Literacy Among Older Persons in Turkey. The Aging Male 2018; 1-6. 6. Çakır M., Piyal B. ve Aycan S. (2015) Hekimlerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Yaşam Kalitesi: Tıp Fakültesi Tabanlı Kesitsel Bir Çalışma. Ankara Medical Journal 15(4): 209-219. 7. Carolan M. (2007) Health Literacy and the Information Needs and Dilemmas of First‐Time Mothers over 35 Years. Journal of Clinical Nursing 16(6): 1162-1172. 8. Çatı K., Karagöz Y., Yalman F. ve Yusuf Ö. (2018) Sağlık Okuryazarlığının Hasta Memnuniyeti Üzerine Etkisi. AİBÜ-İİBF Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 14 (1): 67-88. 9. Coleman C. (2011) Teaching Health Care Professionals about Health Literacy: A Review of the Literature. Nursing Outlook 59(2): 70-78. 10. Coleman C. A., Hudson S. and Maine L. L. (2013) Health Literacy Practices and Educational Competencies for Health Professionals: A Consensus Study. Journal Of Health Communication 18(1): 82-102. 11. Cortina J. M. (1993) What Is Coefficient Alpha? An Examination of Theory And Applications. Journal Of Applied Psychology 78(1): 98. 12. Demirtaş Z., Dağtekin G., Sağlan R., Alaiye M., Önsüz M. F. Işıklı B., . . . ve Metintaş S. (2018) Akılcı İlaç Kullanımı Ölçeği Geçerlilik ve Güvenilirliği. Eskişehir Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi 3(3): 37-46. 13. Deniz S., Öztaş D. and Akbaba M. (2018) Determining The Level Of Health Literacy And Affecting Factors of Health Professionals Working In Primary Health Care Services. Sakarya Tıp Dergisi 8(2): 214-228. 14. DeWalt D. A. and Hink A. (2009) Health Literacy and Child Health Outcomes: A Systematic Review of the Literature. Pediatrics 124(3): 265-274. 15. Duong T. V., Aringazina A., Baisunova G., Pham T. V., Pham K. M., Truong T. Q. … and Su T. T. (2017) Measuring Health Literacy In Asia: Validation of The HLS-EU-Q47 Survey Tool In Six Asian Countries. Journal of Epidemiology 27(2): 80-86. 16. Durusu-Tanrıöver M., Yıldırım H. H., Demiray-Ready F. N., Çakır B. ve Akalın H. E. (2014) Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması. Birinci Baskı, Sağlık-Sen Yayınları, Ankara. 17. Eneanya N. D., Olaniran K., Xu D., Waite K., Crittenden S., Hazar D. B., . . . and Paasche-Orlow M. K. (2018) Health Literacy Mediates Racial Disparities in Cardiopulmonary Resuscitation Knowledge among Chronic Kidney Disease Patients. Journal of Health Care for the Poor and Underserved 29(3): 1069. 18. Gazmararian J. A., Baker D. W., Williams M. V., Parker R. M., Scott T. L., Green D. C., … and Koplan J. P. (1999) Health Literacy among Medicare Enrollees in a Managed Care Organization. JAMA 281(6): 545-551. 19. Gazmararian J. A., Williams M. V., Peel J. and Baker D. W. (2003) Health Literacy and Knowledge of Chronic Disease. Patient Education and Counseling 51(3): 267-275. 20. Güven D. Y., Bulut H. and Öztürk S. (2018) Examining the Health Literacy Levels of Health Sciences Faculty Students. Journal of History Culture and Art Research 7(2): 400-409. 21. Hatipoğlu S. ve Özyurt B. C. (2016) Manisa İlindeki Bazı Aile Sağlığı Merkezlerinde Akılcı İlaç Kullanımı. TAF Preventive Medicine Bulletin 15(4): 1-9. 22. Haun J. N., Valerio M. A., McCormack L. A., Sørensen K. and Paasche-Orlow M. K. (2014) Health Literacy Measurement: An Inventory and Descriptive Summary of 51 Instruments. Journal of Health Communication 19(2): 302-333. 23. HLS-EU Consortium (2012) Comparative Report of Health Literacy in Eight EU Member States. The European Health Literacy Survey HLS-EU (first revised and extended version 5 July 2013). www. health-literacy. eu. 24. Howard D. H., Gazmararian J. and Parker R. M. (2005) The Impact of Low Health Literacy on The Medical Costs of Medicare Managed Care Enrollees. The American Journal of Medicine 118(4): 371-377. 25. İlgün G., Turaç İ. S. and Orak S. (2015) Health Literacy. Procedia-Social and Behavioral Sciences 174: 2629-2633. 26. Izadirad H. and Zareban I. (2015) The Relationship of Health Literacy with Health Status, Preventive Behaviors and Health Services Utilization in Baluchistan, Iran. Journal of Education and Community Health 2(3): 43-50. 27. Kirsch I. S. (1993) Adult Literacy In America: A First Look at The Results of The National Adult Literacy Survey. ERIC. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED358375.pdf, Erişim Tarihi: 10.10.2018. 28. Kutner M., Greenburg E., Jin Y. and Paulsen C. (2006) The Health Literacy of America's Adults: Results from the 2003 National Assessment of Adult Literacy. National Center for Education Statistics, USA. 29. Levine R. A., Levine S. E., Rowe M. L. and Schnell-Anzola B. (2004) Maternal Literacy and Health Behavior: A Nepalese Case Study. Social Science & Medicine 58(4): 863-877. 30. Levine R., Javalkar K., Nazareth M., Faldowski R. A., de Ferris M. D. G., Cohen S., . . . and Rak E. (2018) Disparities in Health Literacy and Healthcare Utilization among Adolescents and Young Adults with Chronic or End-stage Kidney Disease. Journal of Pediatric Nursing 38: 57-61. 31. Lloyd J., Thomas L., Powell-Davies G., Osten R. and Harris M. (2018) How Can Communities and Organisations Improve Their Health Literacy? Public Health Research, Practice 28(2): 1-5. 32. Macabasco-O'Connell A. and Fry-Bowers E. K. (2011) Knowledge and Perceptions of Health Literacy among Nursing Professionals. Journal of Health Communication 16(3): 295-307. 33. Mancuso J. M. (2009) Assessment and Measurement of Health Literacy: An Integrative Review of the Literature. Nursing & Health Sciences 11(1): 77-89. 34. Messadi D., Macek M., Markovic D. and Atchison K. (2018) Oral Health Literacy, Preventive Behavior Measures, and Chronic Medical Conditions. JDR Clinical & Translational Research 3(3): 288-301. 35. Morony S., Webster A. C., Buchbinder R., Kirkendall S., McCaffery K. J. and Clerehan R. (2018) A Linguistic Analysis of Health Literacy Demands of Chronic Kidney Disease Patient Education Materials. Health Literacy Research and Practic 2(1):e1-e14. 36. Nutbeam D. (2008) The Evolving Concept of Health Literacy. Social Science, Medicine 67(12): 2072-2078. 37. Paasche-Orlow M. K. and Wolf M. S. (2007) The Causal Pathways Linking Health Literacy to Health Outcomes. American Journal of Health Behavior 31(1): 19-26. 38. Parker R. (2000) Health Literacy: A Challenge for American Patients and their Health Care Providers. Health Promotion International 15(4): 277-283. 39. Parker S. M., Stocks N., Nutbeam D., Thomas L., Denney-Wilson E., Zwar N., . . . and Liaw S. T. (2018) Preventing Chronic Disease in Patients with Low Health Literacy Using eHealth and Teamwork in Primary Healthcare: Protocol for a Cluster Randomised Controlled Trial. BMJ 8(6): 1-13. 40. Parker R.M., Baker D.W., Williams M.V. and Nurss J.R. (1995) The Test Of Functional Health Literacy In Adults. Journal of General Internal Medicine 10(10): 537-541. 41. Pati S., Mohamad Z., Cnaan A., Kavanagh J. and Shea J. A. (2010) Influence of Maternal Health Literacy on Child Participation in Social Welfare Programs: The Philadelphia Experience. American Journal of Public Health 100(9): 1662-1665. 42. Pirinçci E. ve Bozan T. (2016) Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Akılcı İlaç Kullanım Durumları. Fırat Tıp Dergisi 21(3): 129-136. 43. Porr C., Drummond J. and Richter S. (2006) Health Literacy as an Empowerment Tool for Low-income Mothers. Family & Community Health 29(4): 328-335. 44. Rasu R. S., Bawa W. A., Suminski R., Snella K. and Warady B. (2015) Health Literacy Impact on National Healthcare Utilization and Expenditure. International Journal of Health Policy and Management 4(11): 747-755. 45. Raynor D. T. (2012). Health Literacy. British Medical Journal 344:1-2. 46. Renkert S. and Nutbeam D. (2001) Opportunities to Improve Maternal Health Literacy through Antenatal Education: An Exploratory Study. Health Promotion International 16(4): 381-388. 47. Rudd R. E. (2007) Health Literacy Skills of US Adults. American Journal of Health Behavior 31(1): 8-18. 48. Rudd R. E. (2015) The Evolving Concept of Health Literacy: New Directions for Health Literacy Studies. Journal of Communication in Healthcare 8(1): 7-9. 49. Shaw S. J., Huebner C., Armin J., Orzech K. and Vivian J. (2009) The Role of Culture in Health Literacy and Chronic Disease Screening and Management. Journal of Immigrant and Minority Health 11(6): 460-467. 50. Simonds S. K. (1974) Health Education as Social Policy. Health Education Monographs 2(1): 1-10. 51. Sørense K., Pelika J. M., Röthli F., Ganah K., Slonsk Z., Doyl G., . . . and Uiters E. (2015). Health Literacy in Europe: Comparative Results of The European Health Literacy Survey (HLS-EU). European Journal of Public Health 25(6): 1053-1058. 52. Sørensen K., Van den Broucke S., Fullam J., Doyle G., Pelikan J., Slonska Z. and Brand H. (2012). Health Literacy and Public Health: A Systematic Review and Integration of Definitions and Models. BMC Public Health 12(1): 80. 53. Tekin P. Ş. (2018) Health Literacy: An Overview of The Medical Secretarial Training in Turkey. International Journal of Research-Granthaalayah 6(9): 79-92. 54. Van der Heide I., Poureslami I., Mitic W., Shum J., Rootman I. and Fitzgerald J. M. (2018) Health Literacy in Chronic Disease Management: A Matter of Interaction. Journal of Clinical Epidemiology 102: 134-138. 55. Von Wagner C., Knight K., Steptoe A. and Wardle J. (2007) Functional Health Literacy and Health-Promoting Behaviour in A National Sample of British Adults. Journal of Epidemiology, Community Health 61(12): 1086-1090. 56. Whitley J., Smith J. D. and Vaillancourt T. (2013) Promoting Mental Health Literacy among Educators: Critical in School-Based Prevention and Intervention. Canadian Journal of School Psychology 28(1): 56-70. 57. WHO (1998) Division of Health Promotion, Education and Communications Health Education and Health Promotion Unit. World Health Organization, Geneva. 58. WHO (2018) http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/nutrition/a-healthy-lifestyle/body-mass-index-bmi, Erişim Tarihi: 21.11.2018 59. Williams M. V., Baker D. W., Parker R. M. and Nurss J. R. (1998) Relationship of Functional Health Literacy to Patients' Knowledge of Their Chronic Disease: A Study of Patients with Hypertension and Diabetes. Archives of Internal Medicine 158(2): 166-172. 60. Yılmazel G. and Çetinkaya F. (2015) Health Literacy among Schoolteachers in Corum, Turkey. Eastern Mediterranean Health Journal 21(8): 598-605. 61. Zarcadoolas C. and Kondilis B. K. (2018) Health Literacy in Non-Communicable Diseases: Contexts and Cases. IGI Global, USA.