KARDİYOLOJİ POLİKLİNİĞİNE BAŞVURAN HASTALARDA SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 4, 711 - 748, 26.12.2019

Mesut Teleş Sıdıka Kaya

Öz

Sağlık okuryazarlığının önemli olduğu alanlardan bir tanesi kronik hastalık yönetimidir ve kardiyovasküler hastalıklar en yaygın olan kronik hastalıklar arasında yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı kardiyoloji polikliniklerine başvuran hastalarda sağlık okuryazarlığının değerlendirilmesidir. Araştırmanın evrenini bir üniversite hastanesinin kardiyoloji polikliniklerine 3 Ağustos 2015 − 15 Eylül 2015 tarihleri arasında başvuran hastalar oluşturmaktadır. Hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemede The European Health Literacy Survey Consortium (2012) tarafından geliştirilen Sağlık Okuryazarlığı Araştırması-Avrupa Birliği (SOYA-AB) anketi kullanılmıştır. SOYA-AB anketi 47 maddeden oluşmaktadır. Araştırmada kota örnekleme yöntemiyle 537 hastaya ulaşılmış, sağlık okuryazarlığı indeks hesaplamaları için geçerli cevap sayısı yeterli olan 530 hasta sağlık okuryazarlığı indeks puanı hesaplamalarında analizlere dâhil edilmiştir. Hastaların sosyodemografik özellikleri sayı, yüzde, ortalama±standart sapma ve ortanca (25.-75. yüzdelikler) değerleri ile incelenmiştir. Bu çalışmada, hastaların sağlık okuryazarlığı ölçeği maddeleri ile ilgili değerlendirmeleri “zor, kolay, bilmiyor” olmak üzere üç seçenek üzerinden değerlendirilmiş, bu değerlendirmelerde sayı ve yüzde değerleri kullanılmıştır. Sağlık okuryazarlığı indeksleri arasındaki ilişkiler Pearson korelasyon katsayısıyla incelenmiş, hastaların sosyodemografik özelliklerine göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin karşılaştırılmasında ise Ki-kare testleri kullanılmıştır. Araştırmada hastaların genel sağlık okuryazarlığı indeks puanı ortalaması 50 üzerinden 31,3±10,3’tür. Hastalar genel sağlık okuryazarlığı indeks puanına göre nitelendirildiğinde yaklaşık her beş hastadan ikisi (%41,9) yeterli veya mükemmel sağlık okuryazarlığı düzeyinde iken her beş hastadan üçü (%58,1) ise yetersiz veya sınırlı sağlık okuryazarlığı düzeyindedir. Daha yaşlı, eğitim düzeyi, hanehalkı geliri ve sosyal statü algısı daha düşük, il merkezinde yaşamayan, istihdam durumu çalışmayan olan hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyleri daha düşüktür. Çalışma sonunda, düşük sağlık okuryazarlığı düzeyinde olan hastaların sağlık okuryazarlığı becerilerinin geliştirilmesi ve bununla ilgili olarak hastane yönetimi, sağlık çalışanları, hasta yakınları ve toplumun tüm kesimlerinde farkındalığın artırılması yönünde önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sağlık okuryazarlığı, sağlık okuryazarlığı düzeyleri, kardiyoloji, hastalar

Kaynakça

• 1. Abrams M.A., Kurtz-Rossi S., Riffenburgh A. and Savage B.A. (2014) Building Health Literate Organizations: A Guidebook to Achieving Organizational Change. Wes Des Moines, DC: Author. http://www.HealthLiterateOrganization.org Erişim Tarihi: 29.09.2016
• 2. Akalın E., Durusu−Tanrıöver M. ve Sayran F. (2012) Sürdürülebilir Sağlık Sistemi için Kronik Hastalık Yönetiminde Elektronik Sağlık Kayıtlarının Rolü. Yayın No: TÜSÝAD-T/2012-06/529, Sis Matbaacılık, İstanbul.
• 3. Alpar R. (2014) Uygulamalı İstatistik ve Geçerlilik-Güvenilirlik. Detay Yayıncılık (3. Baskı), Ankara.
• 4. Özdamar K. (2013) Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi. Nisan Kitapevi, Ankara.
• 5. Australian Commission on Safety and Quality in Health Care (ACSQHC) (2013) Consumers, the Health System and Health Literacy: Taking Action to Improve Safety and Quality. Consultation Paper, Sydney.
• 6. Austvoll-Dahlgren A., Danielsen S., Opheim E., Bjørndal A., Reinar L. M., Flottorp S., Oxman A. D. and Helseth S. (2013) Development of a Complex Intervention to Improve Health Literacy Skills. Health Information & Libraries Journal 30(4):278-293.
• 7. Böke K. (2011) Örnekleme. Böke K. (Ed.). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. (3. Baskı). ALFA Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., Ankara.
• 8. Chen A.M., Yehle K.S., Albert N.M., Ferraro K.F., Mason H.L., Murawski M.M., and Plake K.S. (2013) Health Literacy Influences Heart Failure Knowledge Attainment but not Self-Efficacy for Self-Care or Adherence to Self-Care over Time. Nursing Research and Practice ID 353290.
• 9. Çimen Z. (2015) Kronik Hastalığı Olan Yaşlı Bireylerde Sağlık Okuryazarlığı ve Sağlık Algısı İlişkisi. Ege Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• 10. Çokluk Ö., Şekercioğlu G. ve Büyüköztürk Ş. (2014) Sosyal Bilimler için Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. Pagem Akademisi, 3. Baskı, Ankara.
• 11. Doyle G., Cafferkey K. and Fullam J. (2012) The European Health Literacy Survey: Results from Ireland. DC: Author, Dublin.
• 12. Durusu-Tanrıöver M., Yıldırım H. H., Demiray Ready N., Çakır B. ve Akalın H. E. (2014) Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması. Sağlık-Sen Yayınları, Ankara.
• 13. Dünya Sağlık Örgütü (2018) Track 2: Health Literacy and Health Behaviour. https://www.who.int/healthpromotion/conferences/7gchp/track2/en/ Erişim Tarihi: 19.12.2018
• 14. Evci-Kiraz D. (2015) Halk Sağlığı Perspektifinden Fiziksel Aktivite ve Belediyelerin Rolü. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Fiziksel Aktivite Çalıştayı, Ankara.
• 15. Harper R. (2013) Comprehensive Health Literacy Assessment for College Students. Colorado State University, Doctoral dissertation, Colorado.
• 16. Health Service Executive (HSE) and National Adult Literacy Agency (NALA) (2009) Literacy Audit for Healthcare Settings. DC: Author, Dublin. https://www.healthpromotion.ie/hp-files/docs/HSE_NALA_Health_Audit.pdf Erişim tarihi: 27.09.2016
• 17. Ingram R.R. (2010) Health Literacy and Adherence to Antihypertensive Regimens in African Americans Ages 50 and Older. The University of North Carolina, Doctoral Dissertation, Greensboro.
• 18. Institute of Medicine (IOM) (2001) Crossing the Quality Chasm: A New Health System for the 21st Century. DC: The National Academies Press, Washington.
• 19. Institute of Medicine (IOM) (2004) Health Literacy: a Prescription to End Confusion. DC: The National Academies, Washington.
• 20. İlhan M. ve Çetin B. (2014) LISREL ve AMOS Programları Kullanılarak Gerçekleştirilen Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Analizlerine İlişkin Sonuçların Karşılaştırılması. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi 5(2):26-42.
• 21. Johnson A. (2014) Health Literacy, does it Make a Difference? Australian Journal of Advanced Nursing 31(3):39-45.
• 22. Kanj M. and Mitic W. (2009) Why is Health Literacy Important? 7th Global Conference on Health Promotion, "Promoting Health and Development: Closing the Implementation Gap. Consultants to the Eastern Mediterranean Region, World Health Organization.
• 23. Kickbusch I., Wait S. and Maag D. (2005) Navigating Health: The Role of Health Literacy. Alliance for Health and the Future, International Longevity Centre-United Kingdom, London.
• 24. Macabasco-O’Connell A., DeWalt D. A., Broucksou K. A., Hawk V., Baker D.W., Schillinger D., Ruo B., Bibbins-Domingo K., Holmes G. M., Erman B., Weinberger M. and Weinberger M. (2011). Relationship Between Literacy, Knowledge, Self-Care Behaviors, and Heart Failure-Related Quality of Life Among Patients with Heart Failure. Journal of General Internal Medicine 26(9):979-986.
• 25. Mahmud A.J. (2013) Designing ICT-supported Health Promoting Communication in Primary Health Care. Blekinge Institute of Technology, School of Health Science, Doctoral Dissertation, Sweden.
• 26. Mancuso J.P. (2009) Assessment and Measurement of Health Literacy: An Integrative Review of the Literature. Nursing and Health Sciences 11(1):77-89.
• 27. Nakayama K., Osaka W., Togari T., Ishikawa H., Yonekura Y., Sekido A. and Matsumoto M. (2015) Comprehensive Health Literacy in Japan is Lower than in Europe: A Validated Japanese-Language Assessment of Health Literacy. BMC Public Health 15(1): 505.
• 28. Onotai L.O. (2008) A Review of the Impact of the Health Literacy Status of Patients on Health Outcomes. The Nigerian Health Journal, 8(3-4): 32-38.
• 29. Özkan S. (2014) Sağlık Okuryazarlığı. Sağlığa ve Sosyal Politikalara Bakış Dergisi 7(19): 36-39.
• 30. Ploeg W.V.D. (2012) Health Literacy and Healthcare System Navigation for People Who have had, or are at Risk of, a Cardiac Event. University of Tasmania, Doctoral Dissertation, Tasmania.
• 31. Rasu R.S., Bawa W.A., Suminski R., Snella K. and Warady B. (2015). Health Literacy Impact on National Healthcare Utilization and Expenditure. International Journal of Health Policy and Management 4(11): 747-55.
• 32. Squiers L., Peinado S., Berkman N., Boudewyns V. and McCormack L. (2012) The Health Literacy Skills Framework. Journal of Health Communication 17(3): 30-54.
• 33. Sørensen K., Broucke S.V., Fullam J., Doyle G., Pelikan J., Slonska Z and Brand H. (2012) Health Literacy and Public Health: A Systematic Review and Integration of Definitions and Models. BMC Public Health 12(80): 1-13.
• 34. Sørensen K. (2013) The European Health Literacy Survey. Hernandez L. M. (Ed.). Health Literacy: Improving Health, Health Systems, and Health Policy Around The World: Workshop Summary, National Academies Press, Washington.
• 35. Şahin B. (2014) Metedoloji. Tanrıöğren A. (Ed.), Bilimsel Araştırma Yöntemleri (4. Baskı) Anı Yayıncılık, Ankara.
• 36. The European Health Literacy Survey (HLS-EU) Consortium (2012) Comparative Report of Health Literacy in Eight EU Member States. The European Health Literacy Survey HLS-EU. The international Consortium of the HLS-EU Project, DC: Author.
• 37. The Joint Commission (2007) “What did the Doctor Say?” Improving Health Literacy to Protect Patient Safety. DC: Author, Washington, https://www.jointcommission.org/assets/1/18/improving_health_literacy.pdf Erişim tarihi: 19.03.2019
• 38. Tiller D., Herzog B., Kluttig A. and Haerting J. (2015) Health Literacy in an Urban Elderly East-German Population–Results from the Population-Based CARLA Study. BMC Public Health 15(883): 1-9.
• 39. Toçi E., Burazeri G., Kamberi H., Jerliu N., Sørensen K. and Brand H. (2014b) Socio-Economic Correlates of Functional Health Literacy Among Patients of Primary Health Care in Kosovo. Public Health 128(9): 842-848.
• 40. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı (2016) Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması. Yayın no:1025, ISBN: 978-975-590-594-5), Ankara.
• 41. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2009) Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını (Astım-Koah) Önleme ve Kontrol Programı (2009-2013). Ankara.
• 42. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu (2013) Türkiye’de Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması. Yayın No: 909, Ankara.
• 43. Türkiye İstatistik Kurumu (2018) Ölüm Nedeni İstatistikleri (2009 ve Sonrası). http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1083 Erişim tarihi: 19.03.2018
• 44. U.S. Department of Health and Human Services, Office of Disease Prevention and Health Promotion (2010) National Action Plan to Improve Health Literacy. Washington, DC: Author. Kardiyoloji Polikliniğine Başvuran Hastalarda Sağlık Okuryazarlığının Değerlendirilmesi 747
• 45. Üçpunar E. (2014) Yetişkinlerde İşlevsel Sağlık Okuryazarlığı Testinin Uyarlama Çalışması. Ankara Üniversitesi Yüksek lisans tezi, Ankara.
• 46. Weiss B.D. (2009). Health Literacy and Patient Safety: Help Patients Understand. Second edition, American Medical Association Foundation and American Medical Association, Chicago.
• 47. World Health Organization (WHO) (2013) Health Literacy – The Solid Facts. Editors: Kickbusch I., Pelikan J.M., Apfel F., Tsouros A.D. WHO Regional Office for Europe, Denmark.
• 48. World Health Organization (WHO) (2019) The Top 10 Causes of Death. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death Erişim tarihi: 01.07.2019.
• 49. Yılmazel G. (2014) Çorum İl Merkezindeki İlköğretim Öğretmenlerinde Sağlık Okuryazarlığı, Hipertansiyon Farkındalığı ve Kontrolü Arasındaki İlişki. Erciyes Üniversitesi Doktora Tezi, Kayseri.
• 50. Zarcadoolas C., Pleasant A. and Greer D.S. (2005) Understanding Health Literacy: An Expanded Model. Health Promotion International, Oxford University Press 20(2): 195-203.