DEFANSİF TIP UYGULAMALARININ BELİRLENMESİ: KARMA YÖNTEM ARAŞTIRMASI

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 4, 639 - 664, 08.12.2020

Kubilay Özer Şebnem Aslan

Öz

Dünyada değişen ekonomi politikaları çerçevesinde sağlık politikaları ve sistemleri de zaman içerisinde değişmektedir. Geçtiğimiz 15-20 yıla baktığımızda ülkemizde sağlık alanında kapsamlı değişimler yaşandığı görülmektedir. Sağlık hizmetlerinin hasta merkezli ve kanıta dayalı tıp modelleriyle verilmeye başlanması, hasta-hekim ilişkisini alışılmışın dışına taşımıştır. Siyasi söylemler, hasta haklarındaki gelişmeler, Türk Ceza Kanunundaki değişiklikler, zorunlu mesleki hekimlik sigortasının hayata geçirilmesi ve basının olumsuz tutumu malpraktis davalarının sayılarını artırarak, tazminat tutarlarında hekim gelirleriyle orantısız artışlar oluşturmuştur. Bu ortamda hekimlerin kendilerini koruma güdüsü ile defansif tıp uygulamalarına yöneldiği görülmektedir. Araştırmada defansif tıp uygulamalarının derinlemesine araştırılması amaçlanmıştır. Çalışma, kesitsel, tanımlayıcı, nicel ve nitel yaklaşımların bir arada kullanıldığı karma yöntemle yürütülmüştür. Veriler araştırmacı tarafından literatür doğrultusunda oluşturulan anket ve derinlemesine görüşme formları ile toplanmıştır. Haziran 2018- Ocak 2019 tarihlerinde aşamalı olarak yürütülen çalışmada 253 hekimle anket, 30 hekimle derinlemesine görüşme yapılmış ve derinlemesine görüşmelerde 596 hasta dosyası defansif uygulamalar kapsamında doküman incelemesine tabi tutulmuştur. Verilerin analizinde SPSS 13.00, Rqda ve Excel programları kullanılmıştır. Araştırmanın nicel bölümünde hekimlerin defansif tıp uygulamalarına yönelik tutumlarının yüksek olduğu görülmektedir. Seçilen iki parametrede laboratuvar istemlerinde tutum puanının %40,3 uygulama oranının %10,6; görüntülemede ise tutum puanının %37,9 uygulama oranının %14,20 olduğu tespit edilmiştir. Hekimlerin defansif tıp uygulamaların yönelik tutumlarının çok yüksek olduğu ancak yüksek tutumun uygulamalara henüz düşük oranda yansıdığı sonucuna varılmıştır. Derinlemesine görüşmelerde poliklinik önündeki yığılma, kargaşa ve hasta yoğunluğunun hekimleri defansif tıp uygulamalarına yönelttiği belirlenmiştir. Ayrıca defansif tıp uygulamaların hekimlik mesleğinin rutininde yeni tedavi protokolü olarak yer aldığı sıklıkla ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Defansif tıp, malpraktis, laboratuvar, görüntüleme, tetkik

Kaynakça

• Akbaba, M. & Davutoğlu V. (2016). Sağlık ve hukuk kıskacında hekim: Ne yapmalı? Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi, 44(7), 609-616.
• Alexander, J.A., Hearld, L., Mittler, J.N., & Harvey, J. (2012). Patient–physician role relationships and patient activation among individuals with chronic illnes. Health Services Research, 47(3 Pt 1), 1201-1223. doi: 10.1111/j.1475-6773.2011.01354.x
• Alkan, H. (2001). İşletme başarısında maliyet yönetiminin rolü ve maliyet yönetiminde yeni yaklaşımlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2(1), 177-192.
• Alkan, V., Şimşek, S., & Armağan, E. B. (2019). Karma yöntem: Öyküleyici alanyazın incelemesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 558-581.
• Altun, G., & Yorulmaz, A. Ç. (2010). Yasal değişiklikler sonrası hekim sorumluluğu ve malpraktis. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 27(1), 7-12.
• Ardahan, M., & Alp, F. Y. (2015). Hasta güvenliği ve hasta güvenliğini sağlamada sağlık çalışanlarının ve yöneticilerin rolü. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(2), 85-89.
• Arık, Ç. (2018). 10 yıl sonra ameliyat yapacak cerrah bulamayacağız. Medimagazin. https://www.medimagazin.com.tr/ozel-saglik//tr-10-yil-sonra-ameliyat-yapacak-cerrah-bulamayacagiz-9-12-79530.html
• Arıkan, M., Kalkan, E., Erdi, F., Deniz, M., & İzci, E. (2016). Tıp hukukunda olgularla malpraktis-komplikasyon ayrımı: Tıp fakültesi ve hukuk fakültesi son sınıf öğrencilerinin konuya bakış açısı, sorunlar ve çözüm önerileri. Türk Nöroşirurji Dergisi, 26(1), 40-48.
• Asher, E., Dotan, S. G., Halevyi, J., Glick, S., & Reuveni H. (2012). Defensive medicine in Israel-A Nationwide Survey. Plos One, 7(8), e42613.
• Aslan, Ş., & Özer, K. (2018). İnternet gazetelerinde yer alan tıbbi hatalı uygulama (malpraktis) haberlerinin incelenmesi. 2. Uluslararası 12. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Bildiri Kitabı (ss. 1887-1897). Muğla.
• Assing, H. E., Lykkegaard, J., Pedersen, L. B., Pedersen, K. M., Munck, A., & Andersen, M. K. (2017). How is defensive medicine understood and experienced in a primary care setting? A qualitative focus group study among Danish general practitioners. BMJ Open, 7(12): e019851.
• Aydaş, S. (2014). Hekimlerde malpraktis kaynaklı defansif tıp davranışları. (Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, S. (2011, Mart 20). Performansa göre ödeme sistemlerinin zorlukları. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu. http://www.sdplatform.com /Yazilar/Kose-Yazilari/266/ Performansa- gore-odeme-sistemleri-ve-zorluklari.aspx.
• Aynacı, Y. (2008). Hekimlerde defansif tıp (çekinik) uygulamalarının araştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi), Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi, Konya.
• Başer, A., Kolcu, G., Çıgırgil, Y., Kadınkız, B., & Öngel, K. (2014a). İzmir Karşıyaka ilçesinde görev yapan aile hekimlerinin defansif tıp uygulamaları ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi. Smyrna Tıp Dergisi, 3, 16-24.
• Başer, A., Kolcu, M. İ. B., Kolcu, G., Tuncer, Ö., & Altuntaş, M. (2014b). Diş hekimlerinin defansif diş hekimliği konusundaki görüşleri: Kesitsel bir çalışma. Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi, 24(2), 103-109.
• Başer, D. A., Kahveci, R., Koç, E. M., Kasım, İ., Şencan, İ., & Özkara, A. (2015). Etkin sağlık sistemleri için güçlü birinci basamak. Ankara Medical Journal, 15(1), 26-31.
• Batı, F. (2015, Mayıs 6). Tıpta uzmanlık sınavında tercih edilmeyen branşlar! Medimagazin. https://www.medimagazin.com.tr/hekim/tip-egitimi-tus/tr-tipta-uzmanlik-sinavinda-tercih-edilmeyen-branslar-2-22-69244.html
• Beylik, U., Yılmaz, A., & Akça, N., (2015). Hastanelere geri ödemede Sağlık Uygulama Tebliği ile teşhis ilişkili grupların karşılaştırması: Kolesistektomi vakası örneği. İşletme Bilimi Dergisi, 3(2), 39-53.
• Bilgin, R., & Küçükhazar, M. (2018). Türkiye’de kamu sağlık kuruluşlarında yaşanan etik dışı davranışlar ve uygulamaların genel görünümü. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(1), 139-154.
• Blanckaert, N. (2010). Clinical pathology services: Remapping our strategic itinerary. Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (CCLM), 48(7), 919-925.
• Bolsin, S., & Saunders, K. (2012). Informed consent in medical practice. Trends in Urology & Men’s Health, 34-36. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/tre.288
• Bulut, S., & Uğurluoğlu, Ö. (2018). Aile hekimlerinin bakış açısı ile sevk zincirinin değerlendirilmesi. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 22(3), 118-132.
• Cankorkmaz, L., Özşahin, S. L., Arslan, M. Ş., Gümüş, C., & Köylüoğlu, G. (2009). Radyolojik görüntüleme yöntemlerinde hastaların maruz kaldığı iyonizan radyasyon dozu hakkında dönem IV tıp öğrencilerinin bilgi düzeyi. Cumhuriyet Tıp Dergisi, 31(3), 226-230.
• Carlsen, B., & Norheim, O. F. (2005). "Saying no is no easy matter" A qualitative study of competing concerns in rationing decisions in general pratice. BMC Health Services Research, 5(1), 70.
• Catino, M., & Celotti, S. (2009). The problem of defensive medicine: Two Italian surveys. Stud Health Technol Inform, 148, 206–221.
• Catino, M. (2011). Why do doctors practice defensive medicine? The side effects of medical litigation. Safety Science Monitor, 1(15), 1-12.
• Cervellin, G. (2016). Defensive medicine in the emergency department. The clinicians’ perspective. Emergency Care Journal, 12:5615(1), 20-22.
• Chang, T. T. Y. (1991). An economic assessment of defensive medicine. (Doctoral Thesis), University of Hawaii, ABD.
• Chen, K. B., & Yang, Y. C. (2014). Increased perception of malpractice liability and the practice of defensive medicine. Journal of Empirical Legal Studies, 11(3), 446–476.
• Cirhinlioğlu, Z. (2016). Sağlık sosyolojisi (6. Bs.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Çelik, Y. (2016). Sağlık ekonomisi (3. Bs.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çuhadar, S., & Köseoğlu, M. (2014). Sağlıkta ekonomi dönemi: laboratuvarların yeni politikaları neler olmalı? Türk Klinik Biyokimya Dergisi, 13(1), 35-42.
• Danıştay, (2008). 13. Daire, 2008/4519 esas, 2008/10750 kararı.
• Danıştay, (2014). Hastadan aydınlatılmış onam alındığını ispat yükü doktora aittir. T.C. Danıştay 15. Daire esas no:2013/11061karar no:2014/2456.
• Danıştay, (2017). 13. Daire, 2016/7750 esas, 2017/8617 kararı.
• Danıştay, (2018). 15. Daire 2013/12134 esas, 2018/330 kararı.
• Doğan, M. (2007). Hukuki sorumluluk bakımından hekimin kusuru ve ispatı. Sağlık Hukuku Sempozyumu. Ankara: Yetkin yayınları.
• Ersoy, L. V. (2014). Tıbbi Malpraktis. Toraks Cerrahisi Bülteni, 5(1).
• Fidan, Y. (2016). Akılcı laboratuvar kullanımı açısından gereksiz tetkik istemlerinin retrospektif analizi: Seroloji laboratuvarı örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Giray, F., & Çimen, G. (2018). Sağlık harcamalarının düzeyini belirleyen faktörler. Türkiye ve OECD ülkeleri analizi. Sayıştay Dergisi, 211, 142-171.
• Gittelson, C. (2014). Each patient is a unique human being, not a disease or a group of symptoms. Memorial sloan kettering cancer center. https://www.mskcc.org/news/each-patient-unique-human-being-not-disease-group-symptoms.
• Goold, S.D., & Lipkin, M. (1999). The doctor–patient relationship challenges, opportunities, and strategies. Journal of General Internal Medicine, 14(Suppl 1), 26-33.
• Gökşen, Ö. (2014). Defansif tıp ve tıbbi malpraktis uygulamalarının hukuki boyutu, çözüm önerileri ve mesleki sorumluluk sigortası. (Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Greenberg, J., & Green J. B. (2014). Over-testing: Why more is not better. The American Journal of Medicine, 127(5), 362-363.
• Güdük, Ö., Kılıç, C. H., & Güdük, Ö. (2018). Radyasyonun zararlı etkileri hakkında hastaların bilgi düzeyinin değerlendirilmesi: Bir hastane örneği. Adıyaman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(2), 874-889.
• Hakeri, H. (2012). Tıp hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hancock, C. R. (2006). Medical tort reform: A novel approach. Journal of the American College of Radiology, 3(11), 829-831.
• Hauser, R. G., & Shirts, B. H. (2014). Do we now know what inappropriate laboratory utilization is? An expanded systematic review of laboratory clinical audits. Pubmed, 41(6), 774-783.
• He, A. J. (2014). The doctor-patient relationship, defensive medicine and overprescription in Chinese public hospitals: Evidence from a cross-sectional survey in Shenzhen city. Social Science & Medicine, 123, 64-71.
• Hermer, L. D., & Brady, H. (2010). Defensive medicine, cost containment, and reform. Journal of General Internal Medicine, 25(5), 470-473.
• Hiyama, T., Yoshihara, M., Tanaka, S., Urabe, Y., Ikegami, Y., Fukuhara, T., & Chayama, K. (2006). Defensive medicine practices among gastroenterologists in Japan. World Journal of Gastroenterology, 12(47), 7671-7675.
• Kavuncubaşı, Ş., & Yıldırım, S. (2015). Hastane ve sağlık kurumları yönetimi (4. Bs.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kaya, A., Aktürk, Z., Çayır, Y., & Taştan, K. (2014). 2007-2013 arası tıpta uzmanlık sınavları: Bir trend analizi. Ankara Medical Journal, 14(2), 53-58.
• Kesler, D., & McClellan, M. (1996). "Do doctors practice defense medicine?," Quarterly Journal of Economics, 111(2), 353-390.
• Khalifa, M., & Khalid, P. (2014). Reducing unnecessary laboratory testing using health ınformatics applications: A case study on a tertiary care hospital. Sciencedirect, 37, 253-260.
• Massachusetts Medical Society (2008). Investigation of defensive medicine in Massachusetts. http://www.massmed.org/defensivemedicine/
• May, T. A., Clancy, M., Critchfield, J., Ebeling, F., & Enirquez, A. (2006). Reducing unnecessary inpatient laboratory testing in a teaching hospital. American Society for Clinical Pathology. 126(2), 200-206.
• Mello, M. M., Chandra, A., Gawande, A. A., & Studdert, D. M. (2010). National costs of the medical liability system. Healthaffairs, 29(9):1569–1577.
• Moosazadeh, M., Movahednia, M., Movahednia, N., Amiresmaili, M., & Aghaei, I. (2014). Determining the frequency of defensive medicine among general practitioners in Southeast Iran. International Journal of Health Policy and Management, 2(3), 119-123.
• Nasrallah, H. A. (2010). Treat the patient, not the disease: Practicing psychiatry in the era of guidelines, protocols, and algorithms. Current Psychiatry, 9(8), 13-14.
• Null, G., Dean, C., Feldman, M., Rasio, D., & Smith, D. (2005). Death by medicine. Journal of Orthomolecular Medicine, 20(1), 21-34.
• OECD (2018). OECD health policy studies. Stemming the superbug tide just a few dollars more. OECD publishing. http://www.oecd.org/health/stemming-the-superbug-tide-9789264307599-en.htm
• O'Leary, K. J., Choi, J., Watson, K., & Williams, M. V. (2012). Medical students' and residents' clinical and educational experiences with defensive medicine. Academic Medicine, 87(2), 142-148.
• Ovalı, F. (2010). Hasta güvenliği yaklaşımları. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 1(1), 33-44.
• Öcek, Z. A., Çiçeklioğlu, M., & Türk, M. (2006). Birinci basamak sağlık hizmetlerinde kapıtutuculuk nedir? Türkiye’de uygulanabilir mi? Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 15(8), 144-148.
• Öner, C. (2015). Tıpta uzmanlık mevzuatında aile hekimliği uzmanlığının evrimi. Aile Hekimliği Dergisi, 19(4), 165-169.
• Özata, M., Özer, K., & Akkoca, Y. (2018a). Konya il merkezinde çalışan hekimlerde defansif (Çekinik) tıp uygulamalarının araştırılması. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 132-139.
• Özata, M., Terlemez, A., Özer, K., & Akkoca, Y. (2018b). Diş hekimliğinde defansif tıp: Konya örneği. Türkiye Klinikleri Dergisi, 4(2), 179-188.
• Özbek, Ö. A., & Öktem, İ. M. A. (2010). Hepatit B aşılı kişilerden gereksiz test istekleri. Mikrobiyoloji Bülteni, 44(2), 285-90.
• Öztürk, N., & Gençtürk, M. (2018). Hekimlerin branş tercihlerinin trend analizi yöntemi ile incelenmesi. Social Sciences Studies Journal, 4(19), 2193-2022.
• Ratkowitz, J. J. (2012). The role of informed consent in defensive medicine. https://www.martindale.com/medical-malpractice-law/article_John-J-Ratkowitz_1435118.htm
• Rebers, S., Aaronson, N. K., Leeuwen, F. E. V., & Schmidt, M. K. (2016). Exceptions to the rule of informed consent for research with an intervention. BMC Medical Ethics, 17(1), 9.
• Resmi Gazete, (09.11.1982) 17893 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası”.
• Resmi Gazete, (17.04.2020). 7243 sayılı “Yükseköğretim kanunu ile bazı kanunlarda değişiklik yapılmasına dair kanun”.
• Sağlık Bakanlığı, (2016). Sağlık Bakanlığı. Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2016. Ankara: SAGEM.
• Saruhan, N., Altındiş, S., & Gojayeva, G. (2018). Diş hekimlerinin defansif tıp uygulamaları konusunda tutumlarının değerlendirilmesi. Journal of Biotechnology and Strategic Health Research, 2(3), 165-173.
• Selçuk, M. (2015). Çekinik (defansif) tıp. (Yüksek Lisans Tezi), İzmir Üniversitesi, İzmir.
• Sert, S. (2015). Türk hukukunda kadın doğum hastalıkları hekimlerinin gerçekleştirdiği müdahaleler ve hekimlerin yükümlülükleri. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(3), 149-65.
• Soysal, A. (2014). Çocuklarda akılcı antibiyotik kullanımı. ‘Akılcı İlaç Kullanımı ve Farkındalık’’ Sempozyumu Kitapçığı (ss. 33-38). İstanbul.
• Studdert, D. M., Mello, M. M., Sage, W. M., Desroches, C. M., Peugh, J., Zapert, K., & Brennan, T. A. (2005). Defensive medicine among high-risk specialist physicians in a volatile malpractice environment. JAMA, 293(21), 2609-2617.
• Summerton, N. (1995). Positive and negative factors in defensive medicine: A questionnaire study of general practitioners. BMJ, 310(6971).
• Sümbüloğlu, V., & Sümbüloğlu K. (2004). Sağlık bilimlerinde araştırma yöntemleri ( 5. Bs.). Ankara: Hatiboğlu Basım ve Yayım.
• Tancredi, L. R., & Barondess, J. A. (1978). The problem of defensive medicine. Science, 200(4344), 879-882.
• Tebano, G., Dyar, O. J., Beovic, B., Beraud, G., Thilly, N., & Pulcini, C. (2018). Defensive medicine among antibiotic stewards: The international ESCMID AntibioLegalMap survey. ournal of Antimicrobial Chemotherapy, 73(7), 1989-1996.
• Tecim, E. (2018). Sağlık sosyolojisi (1. Bs.). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Terry, N. R. (2010). Physicians are talking about: The culture of defensive medicine. https://www.medscape.com/viewarticle/718665
• Vural, F., Çiftçi, S., Fil, Ş., Aydın, A., & Vural, B. (2014). Sağlık çalışanlarının hasta güvenliği iklimi algıları ve tıbbı hataların raporlanması. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(2), 152-158.
• WHO (2018). Constitution of WHO: Principles. http://www.who.int/about/mission/en/.
• Williams, S. (2011). On the defensive. United Kingdom Casebook, 19(1), 8-11.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2012). Defansif tıbbi uygulamaların hukuki acıdan değerlendirmesi. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Zhu, L., Li, L., & Lang, J. (2018). The attitudes towards defensive medicine among physicians of obstetrics and gynaecology in China: A questionnaire survey in a national congress. BMJ Open, 8(2), e019752.