SAĞLIK TEKNOLOJİSİ DEĞERLENDİRMESİNİN “İÇKİN BİLEŞEN”İ OLARAK ETİK

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 1, 203 - 218, 24.03.2021

Gamze Nesipoğlu Ahmet Özdinç

Öz

Tıbbın uğraş alanında kullanılan teknolojilerin daha uzun, daha sağlıklı ve daha “kusursuz” bir yaşam sunarken, adil dağıtımı, etik açıdan haklı çıkarılması ve törel değerlere uygunluğu sorunsal oluşturmuştur. Sağlık hizmetlerinde teknoloji uygulamalarının bahsi geçen çift etkili mahiyeti “sağlık teknolojisi değerlendirmesi”ni (STD) elzem kılmıştır. Batı’da “tıbbi teknoloji değerlendirmesi” düşüncesiyle 1960’lı yılların ortalarında temelleri atılan STD’nin zamanla kapsamı genişlemiş ve içeriği de geliştirilerek, günümüze kadar uygulanagelmiştir. STD ile kullanılan teknolojilerin uzun ve kısa erimde etkililik, güvenlik, maliyet, hukuk ve etik boyutlarıyla hasta, kurum ve toplum açısından irdelenmesi esas alınmıştır. Aynı zamanda zararın önlenmesi, faydanın yükseltilmesi, insan onuru ve haklarının korunması, adaletin temin edilmesi, özerklik, mahremiyet ve gizliliğe saygı duyulması da hedeflenmiştir. Şeffaflık, mahremiyet ve gizliliğin korunması, hasta ve toplumun “en üst yararı”nın sağlanması, eşitlik ve adaletin olanaklı kılınması STD’nin değerlendirme boyutlarında ve uygulanmasında salık verilen temel ilkeler olarak belirlenmiştir. STD’nin etiğe içkinliği bir diğer ifadeyle özünde bulunan ve kalıcı olan ahlaki özelliği, mahiyeti ve temel ilkelerinde görülebilmektedir. Dolayısıyla STD’nin, sağlık teknolojisinin “sosyal ve ahlaki norm ve değerlerle ilişkisinin incelenmesi” anlamına gelen “etik analiz”ine gereksinim ortaya çıkmaktadır. Zira etik analizin karar vericilere ve sağlık politikası üreticilerine yardımcı olması bağlamında da önemi yadsınamaz niteliktedir. Etiği, STD’nin “içkin bileşen”i olarak değerlendiren ve tanıtlamak amacıyla yapılan bu çalışmada; sağlık hizmetlerinde teknoloji kullanımının tıbbın değerlerine uygunluğu, etikle bütünlüğü ve ortaya çıkan değer sorunlarına etik açıdan haklı çıkarılabilir çözüm bulunması bağlamında STD’nin içeriği irdelenmiştir. STD’nin mahiyeti, değerlendirme boyutları ve temel ilkeleri incelenerek, her bir aşamasında etiğe içkinliğinin ve etik analizin öneminin ortaya konulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etik, Etik Analiz, Sağlık Teknolojisi Değerlendirmesi, STD, Temel İlkeler

Kaynakça

• Abrishami, P., Oortwijn, W., & Hofmann, B. (2017). Ethics in HTA: examining the need for expansion. International Journal of Health Policy and Management, 6(10), 551-553.
• Alkan, C. (1998). Eğitim teknolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Alma Ata Bildirgesi (1978/2007, Haziran 29). Alma Ata Bildirgesi. Madde IV. https://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=521:temel-saik-hmetleruluslararasi-konferansi-bdalma-ata&catid=6:uluslararasylge&Itemid=36
• Arellano, L. E., Willett, J. M., & Borry, P. (2011). International survey on attitudes towards ethics in health technology assessment: An exploratory study. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 27(1), 50-54.
• Arnstein, S. R. (1977). Technology assessment: opportunities and obstacles. IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics, 7(8), 571-582.
• Assasi, N., Tarride, J. E., O’Reilly, D., & Schwartz, L. (2016). Steps toward improving ethical evaluation in health technology assessment: a proposed framework. BMC Medical Ethics, 17(1), 34-49.
• Audi, R. (1999). Technology. In Cambridge dictionary of philosophy. (Second edition). Cambridge University Press.
• Banta, D. (2009). What is technology assessment? International Journal of Technology Assessment in Health Care, 25(1), 7-9.
• Banta, H. D., & Luce, B. R. (1993). Health care technology and its assessment: an international perspective. Oxford University Press.
• Beauchamp, T. L., & Childress, J. F. (2001). Principles of biomedical ethics (Fifth Edition). Oxford University Press.
• Bellemare, C. A., Dagenais, P., K-Bédard, S., Béland, J. P., Bernier, L., Daniel, C. E., Gagnon, H., Legault, G. A., Parent, M., & Patenaude, J. (2018). Ethics in health technology assessment: a systematic review. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 34(5), 447-457.
• Berg, M., Van Der Grinten, T., & Klazinga, N. (2004). Technology assessment, priority setting, and appropriate care in Dutch health care? Int J Technol Assess Health Care, 20(1), 35-43.
• Bombard, Y., Abelson, J., Simeonov, D., & Gauvin, FP. (2011). Eliciting ethical and social values in health technology assessment: A participatory approach. Soc Sci Med, 73(1), 135-144.
• Brooks, H., & Bowers, R. (1970). The assessment of technology. Scientific American, 222(2), 13-20.
• Demirel, Ö. (1993). Eğitim terimleri sözlüğü. (Birinci Baskı). Usem Yayınları.
• Drummond, M. F., Schwartz, J. S., Jönsson, B., Luce, B. R., Neumann, P. J., Siebert, U., & Sullivan, S. D. (2008). Key principles for the improved conduct of health technology assessments for resource allocation decisions. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 24(3), 244-258.
• Duthie, K. & Bond, K. (2011). Improving ethics analysis in health technology assessment. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 27(1), 64-70.
• EUnetHTA, European Network for Health Technology Assessment. (2012). The final hta core model for screening technologies. (EUnetHTA Joint Action on HTA 2010-2012).
• EUnetHTA. https://eunethta.eu/wp-content/uploads/2018/01/HTACoreModelForScreeningTechnologies1-0Final_0-1.pdf
• EUnetHTA, European Network for Health Technology Assessment. (2016). Hta core model-version 3.0. (EUnetHTA Joint Action on HTA 2012-2015). EUnetHTA. https://eunethta.eu/wp-content/uploads/2018/01/HTACoreModel3.0.pdf
• Goodman, A. (1992). It’s time to rethink health care technology assessment. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 8(2), 335-358.
• Goodman, C. S. (2019). HTA 101: Introduction to health technology assessment. National information center on health services research and health care technology. https://www.nlm.nih.gov/nichsr/hta101/ta10103.html.
• Hofmann, B. M. (2008). Why ethics should be part of health technology assessment. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 24(4), 423-429.
• Hofmann, B. M., Bakke-Lysdahl, K., & Droste, S. (2015). Evaluation of ethical aspects in health technology assessment: more methods than applications? Expert Review of Pharmacoeconomics & Outcomes Research, 15(1), 5-7.
• INAHTA, International Network of Agencies for Health Technology Assessment. (2013, March). Handling ethical issues in INAHTA Agencies. INAHTA. www.inahta.org/upload/Newsletters/Newsletter%20Jan-Mar%2003.pdf
• Jonsen, A. R. (2004). Encyclopedia of bioethics (Third Edition). Macmillan Reference.
• Karadayı, M. A., Yılmaz, B. Ö., Erol, B. E., & Tozan, H. (2020). Sağlık teknolojisi değerlendirmede çok kriterli karar verme yaklaşımları üzerine bir derleme çalışması. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(1), 264-289.
• Lehoux, P., Tailliez, S., Denis, J. L., & Hivon, M. (2004). Redefining health technology assessment in Canada: diversification of products and contextualization of findings. Int J Technol Assess Health Care, 20(3), 325-336.
• Martins, R., Barreto, J., & Elias, F. (2017). VP140 Methods for ethical analysis in the Health Technology Assessment. Int J Technol Assess Health Care, 33(S1), 213-214.
• Mittermayer, R., Huić, M., & Mestrović, J. (2010). Quality of health care, accreditation, and health technology assessment in Croatia: Role of agency for quality and accreditation in health. Acta Med Croatica, 64(5), 425-434.
• NRC, National Research Council. (1975). Assessing biomedical technologies: An inquiry into the nature of the process. The National Academies Press. Oğuz, Y. (2001). Felsefi yaklaşımların ışığında klinik etiğe giriş. Klinik Etik. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri
• Oğuz, Y. N., Tepe, H., Büken, N. Ö., & Kucur, D. K. (2005). Biyoetik terimleri sözlüğü. Türkiye Felsefe Kurumu.
• Oliver, A., Mossialos, E., & Robinson, R. (2004). Health technology assessment and its influence on health-care priority setting. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 20(1), 1-10.
• Refolo, P., Sacchini, S., Brereton, L., Gerhardus, A., Hofmann, B. M., & Lysdahl, K. B. (2016) Why is it so difficult to integrate ethics in health technology assessment (HTA)? The epistemological viewpoint. European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 20(20), 4202-4208.
• Reuzel, R. P. B., van der Wilt, G. J., Ten Have, H., & de Vries-Robb, P. F. (2001). Interactive 10. technology assessment and wide reflective equilibrium. The Journal of Medicine and Philosophy, 26(3), 245-61.
• Saarni, S. I., Hofmann, B., Lampe, K., Lühmann, D., Mäkelä, M., Velasco-Garridod, M. & Autti-Rämöa, I. (2008). Ethical analysis to improve decision-making on health technologies. Bull World Health Organ, 86, 617-623.
• Stephens, J. M., Handke, B., & Doshi, J. A. (2012). International survey of methods used in health technology assessment (HTA): Does practice meet the principles proposed for good research? Comparative Effectiveness Research, 2, 29-44.
• Ten Have, H. (2004). Ethical perspectives on health technology assessment. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 20(1), 71-76.
• Wale, J., Scott, A. M., Hofmann, B. M., Garner, S., Low, E., & Sansom, L. (2017). Why patients should be involved in health technology assessment? International Journal of Technology Assessment in Health Care, 33(1), 1-4.
• Williams, A. H., & Cookson, R. A. (2006). Equity-efficiency trade-offs in health technology assessment. Int J Technol Assess Health Care, 22(1), 1-9.
• WHO, World Health Organization. (2015a). Developing an approach for using health technology assessments in reimbursement systems for medical products. WHO Press.
• WHO, World Health Organization. (2015b). Global survey on health technology assessment by national authorities: main findings. WHO Press.
• Yiğit, A., & Erdem, R. (2016). Sağlık teknolojisi değerlendirme: kavramsal bir çerçeve. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(23), 215-249.
• Yörükoğulları, E, & Orhun, Ö. (2013). Bilim ve teknoloji tarihi. Anadolu Üniversitesi Yayını. Zellers, A. (2015). Rethinking ethics assessment in health technology assessment: a nonlinear approach. (Doctoral Dissertation). Duquesne University. Pittsburgh.