TÜRKİYE’DE İLLER DÜZEYİNDE SAĞLIK PERSONELİ DAĞILIMI VE DAHA ETKİN POLİTİKA İHTİYACI

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 2, 235 - 254, 23.06.2021

Songül Çınaroğlu

Öz

Sağlıkta insan kaynaklarının etkin planlanması sayesinde toplumun sağlık hizmetlerine erişimi ve kaliteli sağlık hizmeti sunumu mümkün olabilecektir. Başta hekim ve hemşire sayısı olmak üzere Türkiye sağlıkta insan kaynakları sayısı bakımından gelişmiş ülkelerin gerisinde olup, bölgesel eşitsizlikler belirgindir. Bunun yanı sıra Türkiye’de sağlıkta insan kaynaklarının etkin yönetimi ve sağlık personelinin bölgesel dağılımında hakkaniyet konusunda oldukça sınırlı sayıda çalışma vardır. Bu nedenlerle, sağlıkta etkin insan kaynakları planlama ve politika geliştirmeye ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaçtan yola çıkılarak bu çalışmada, Türkiye’de 81 ilin hekim, hemşire, ebe, diş hekimi, eczacı, diğer sağlık çalışanlarından oluşmak üzere toplam altı farklı sağlık personeli sayısı bakımından nasıl gruplandığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla kesin (crisp) kümeleme teknikleri arasında sayılan k-ortalama kümeleme yöntemi uygulanmış olup kümeleme geçerlilik indeksi olarak Silhouette değeri kullanılmıştır. Elde edilen bulgular k-ortalama kümeleme performansının iyi olduğu (Silhouette indeks değeri=0,70) üç farklı gruba işaret etmektedir. Kümelere ait tanımlayıcı bilgiler, sağlık personeli sayılarının dağılımı bakımından farklı il grupları arasındaki dengesizliklerin olduğunu göstermektedir. Çalışma sonuçları daha güçlü bir sağlık sistemi için sağlıkta insan kaynakları politikasının sağlıkta insan kaynaklarının sayıca yetersizliği ve bölgesel eşitsizlikler dikkate alınarak gözden geçirilmesi gerektiğine vurgu yapmaktadır. Buna göre sağlıkta insan kaynakları planlaması yapılırken yalnızca illerin coğrafi, nüfus, fiziki ve teknik imkan ve olanakları dikkate alınmamalı, aynı zamanda hizmetin arz ve talep taraflarında değişen dinamikler, sağlık personelinin beklenti ve ihtiyaçları, etkin bir yükseköğrenim planlaması, modern insan kaynakları planlama tekniklerinden faydalanmak ve özel sektörün sağlıkta giderek artan rolünü sağlıkta insan kaynakları planlama politikalarına dahil etmek gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlıkta Insan Kaynakları, Sağlık Personeli, Iller, K-Ortalama Kümeleme, Türkiye

Kaynakça

• Alpar, R. (2011). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Detay Yayıncılık, Ankara.
• Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). T.C. Başbakanlık DPT. 13.3.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf.
• Arbelaitz, O., Gurrutxaga, I., Muguerza, J., Perez, J.M., & Perona, I. (2013). An extensive comparative study of cluster validity ındices. Pattern Recognition, 46(1), 243-256.
• Atalay, A., & Tortum, A. (2010). Türkiye’deki illerin 1997-2006 yılları arası trafik kazalarına göre kümeleme analizi. Pamukkale Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(3), 335-342.
• Aycan, Z. (2006). Human resource management in Turkey. In: Eds. Budhwar PD., Mellahi K., Managing Human Resources in the Middle-East, UK: Routledge.
• Baxter, RD., Fann, J.I., Dimaio, J.M., & Lobdell, K. (2020). Digital health primer for cardiothoracic surgeons. The Annals of Thoracic Surgery, 110(2), 364-372.
• Bertone, M.P., & Witter, S. (2015). The complex remuneration of human resources for health in low-income settings: policy implications and a research agenda for designing effective financial incentives. Human Resources for Health, 13(62), 1-9.
• Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). T.C. Başbakanlık DPT. 11.2.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Be%C5%9Finci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1985-1989.pdf.
• Brock, G., & Blake, M. (2017). What should be done to address losses associated with ‘medical brain drain’? Journal of Medical Ethics, 43, 558–559.
• Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). 12.3.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Dokuzuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2007-2013%E2%80%8B.pdf.
• Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983). T.C. Başbakanlık DPT. 8.2.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Dorduncu_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1979-1983.pdf.
• Gasper, H., Ahern, E., Roberts, N., Chan, B., Lwin, Z., & on behalf of the MNHHS cancer care CoVID qualitative research collective. (2020). COVID-19 and the cancer care workforce: from doctors to ancillary staff. Seminars in Oncology, 47(5), 309-311.
• Goby, V.P., Nickerson, C., & David, E. (2015). Interpersonal communication and diversity climate: promoting workforce localization in the UAE. International Journal of Organizational Analysis, 23(3), 364–377.
• Güray-Ünsal, M., & Nazman, E. (2018). Investigating socio-economic ranking of cities in Turkey using data envelopment analysis (DEA) and linear discriminant analysis (LDA). Annals of Operations Research, 294, 281-295.
• Heyman, D.L., & Shindo, N. (2020). COVID-19: what is next for public health? The Lancet, 395(10224), 542-545.
• Işık, M., & Çamurcu, A.Y. (2007). K-Means, k-medoids ve bulanık c-means algoritmalarının uygulamalı olarak performanslarının tespiti. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6(11), 31-45.
• İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972). T.C. Başbakanlık DPT. 15.3.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C4%B0kinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1968-1972%E2%80%8B.pdf.
• Jackson, S.E., Schuler, R.S., & Jiang, K. (2014). An aspirational framework for strategic human resource management. Academy of Management Annals, 8, 1–56.
• Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl) (1963-1697). T.C. Başbakanlık DPT. 15.5.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Birinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1962-1967.pdf .
• Kıran, B., & Taşkıran, E.G. (2015). Ege üniversitesi eczacılık fakültesi 1.sınıf öğrencilerinin meslek tercihine etki eden faktörler. Marmara Pharmaceutical Journal, 19, 159-167.
• Kramer, W.S., Shuffler, M.L., & Feitosa, J. (2017). The world is not flat: examining the interactive multidimensionality of culture and virtuality in teams. Human Resource Management Review, 27(4), 604-620.
• Laurant, M., van der Biezen, M., Wijers, N., Watananirun, K., Kontopantelis, E., & van Vught, A.J. (2018). Nurses as substitutes for doctors in primary care. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 7(7), CD001271.
• MacQueen, J.B. (1967). Some methods for classification and analysis of multivariate observations, proc. symp. math. statist. and probability. In: Eds Lucien M. Le Cam, Jerzy Neyman, Berkeley Symposium on Mathematical Statistics and Probability, ss. 281-297, University of California Press, USA.
• Moth, G., & Binderup, A.T. (2020). Community‐based homecare nursing in Denmark: exploring factors related to substitution of nurses by ancillary health professionals. Scandinavian Journal of Caring Sciences. doi: 10.1111/scs.12871.
• On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). 12.5.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/11/ON_BIRINCI_KALKINMA-PLANI_2019-2023.pdf.
• Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). 10.4.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf.
• Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) (2016). Health workforce policies in OECD countries. 3.10.2020 http://www.oecd.org/health/health-systems/Health-workforce-policies-in-oecd-countries-Policy-brief.pdf.
• Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his economic legacy: Turkish neo-liberalism in critical perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134.
• Öniş, Z., & Kutlay, M. (2013). Rising powers in a changing global order: the political economy of Turkey in the age of Brics. Third World Quarterly, 34(8), 1409-1426.
• Özçelik-Kaynak, K. (2016). Kamu kurumlarında çalışan sağlık personelinin istihdam türleri. (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Özdamar, K. (2010). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi (Çok değişkenli analizler). (7. Baksı), Ankara: Kaan Kitabevi.
• Parker, R.M., Ratzan, S.C., & Lurie, N. (2003). Health literacy: a policy challenge for advancing high-quality health care. Health Affairs (Millwood), 22(4), 147-153.
• Pollard, D. (1981). Strong consistency of k-means clustering. The Annals of Statistics, 9(1), 135-140.
• Rousseeuw, P.J. (1987). Silhouettes: a graphical aid to the ınterpretation and validation of cluster analysis. Journal of Computational and Applied Mathematics, 20, 53-65.
• Sağlık Bakanlığı (SB) (2011). Türkiye’de özellikli planlama gerektiren sağlık hizmetleri 2011-2023. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Sağlık Bakanlığı (SB) (2012). Türkiye sağlıkta dönüşüm programı değerlendirme raporu 2003-2011. 16.5.2020 https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/Yayin/453.
• Sağlık Bakanlığı (SB) (2014). 2023 yılı sağlık iş gücü hedefleri ve sağlık eğitimi. 20.5.2020 https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/2912,2023saglikegitimibaski-webpdf.pdf?0&_tag1=F5D3B4615C9B33C44FD202329148FB0FA3778B85.
• Sağlık Bakanlığı (SB) (2017). Türkiye sağlık personeli memnuniyet araştırması. 20.5.2020 https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/SAGEMpersonelMemnuniyeti2017.pdf.
• Sağlık Bakanlığı (SB) (2018) Sağlık istatistikleri yıllığı-2018. 15.5.2020 https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/36134,siy2018trpdf.pdf?0.
• Sayan, İ.Ö., & Küçük, A. (2012). Türkiye’de kamu personeli istihdamında dönüşüm: Sağlık Bakanlığı örneği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(1), 171-203.
• Singh, A., & Sharma, J. (2015). Strategies for talent management: A study of select organizations in the UAE. International Journal of Organizational Analysis, 23(3), 337–347.
• Sohrabi, C., Alsafi, Z., O'Neill, N., Khan, M., Kerwan, A., Al-Jabir, A., Iosifidis, C., & Agha, R. (2020). World Health Organization declares global emergency: A review of the 2019 novel coronavirus (COVID-19). International Journal of Surgery, 76, 71-76.
• Sumer, S., Shear, J., & Yener, A.L. (2019). Building an improved primary health care system in Turkey through care integration. Washington: The World Bank.
• Taner, T., & Antony, J. (2006). Comparing public and private hospital care service quality in Turkey. Leadership in Health Services, 19(2), i-x.
• Tatlıdil, H. (1996). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz. Ankara: Cem Ofset Ltd. Şti.
• Thompson, S., Varvel, S., Voros, S., Thiselton, D., Grami, S., & Turner, R.M. (2014). The changing role of ancillary health care service providers: an evaluation of health diagnostic laboratory, Inc. Population Health Management, 17(2), 121-126.
• Türk Diş Hekimleri Birliği (TDB). (2018). Diş hekimliğinde insangücü planlaması komisyonu çalışmaları. 20.5.2020. http://www.tdb.org.tr/tdb/v2/yayinlar/TDB_Calisma_Raporu/16.Donem (2016-2018).pdf
• Türk Eczacıları Birliği (TEB). (2014). Eczacı ve eczane profili araştırması-2014. 3.6.2020 https://dergi.tebeczane.net/public_html/kitaplar/eczacieczaneprofili/html5/index.html?&locale=TRK. Türkiye Istatistik Kurumu (TÜİK) (2020). Bölgesel istatistikler. Sağlık personeli sayısı. 20.5.2020 https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/.
• Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005). 12.5.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Sekizinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2001-2005.pdf .
• Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977. T.C. Başbakanlık DPT. 10.2.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1973-1977%E2%80%8B.pdf .
• Türkiye’de İller Düzeyinde Sağlık Personeli Dağılımı ve Daha Etkin Politika İhtiyacı 253
• van Vegchel, N., de Jonge, J., Meijer, T., & Hamers, J.P.H. (2001). Different effort constructs and effort–reward imbalance: effects on employee well‐being in ancillary health care workers. Journal of Advanced Nursing, 34(1), 128-136.
• Wendt, C., & Kohl, J. (2010). Translating monetary inputs into health care provision: a comparative analysis of the impact of different modes of public policy. Journal of Comparative Policy Analysis: Research and Practice, 12(1-2), 11-31.
• Yardım, M., & Üner, S. (2013). Türkiye’de hekim dağılımında coğrafi farklılıklar. TAF Preventive Medicine Bulletin, 12(5), 487-494.
• Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000. T.C. Başbakanlık DPT. 10.1.2020 http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Yedinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1996-2000%E2%80%8B.pdf .