FAALİYET TABANLI MALİYETLEME YÖNTEMLERİ İLE GELENEKSEL MALİYETLEME YÖNTEMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 3, 435 - 456, 29.09.2021

Fevzi Akbulut Mehmet Gençtürk

Öz

Sağlık insanların yaratılışından itibaren temel isteklerin başında gelmektedir. Bu sebeple insanlar tarih boyunca sağlık sorunlarının çözümü için arayış içinde olmuşlardır. Günümüz koşullarında hastalıklardaki, müşteri beklentilerindeki ve rekabetteki artışla beraber gelişen teknoloji sağlık hizmetlerine olan talebi arttırmıştır. Bütün bu gelişmeler sonucunda sağlık kurumlarının faaliyetlerini sürdürebilmeleri kaynaklarını etkin ve verimli kullanmalarına bağlı hale gelmiştir. Bu sebeple sağlık kurumları maliyetlerini doğru yansıtabilecek bir maliyet yöntemi arayışına girmişlerdir. 1980’lere kadar Geleneksel Maliyetleme yöntemleri sağlık kurumlarının ihtiyacını karşılamış fakat küreselleşme ve hizmet çeşitliliğinin etkisiyle 1980’lerden sonra Geleneksel Maliyetleme yöntemleri yetersiz kalmıştır. 1980’lerden 1990’lı yılların sonuna kadar Geleneksel Maliyetleme yöntemlerinin eksiklerini gidermek için faaliyetleri hedef alarak maliyetlere yükleyen Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) yöntemi kullanılmıştır. Günümüzde ise Faaliyet Tabanlı Maliyetleme yönteminin güncellenmesinin zorluğu, maliyetli olması ve en önemlisi de atıl kapasiteyi göz ardı etmesi nedeniyle sağlık kurumları, bu problemlere çözüm getiren Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (ZDFTM) yöntemini kullanmaya başlamıştır. Araştırmanın amacı, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Hastanesi Tıbbi Onkoloji Birimi’nde en çok tedavi uygulanan 4 kanser türünün bir kemoterapi işlemi başına maliyetini FTM, ZDFTM ve Geleneksel Maliyetleme yöntemleri kullanarak belirlemek elde edilen sonuçları hastane faturaları ve Medula geri ödemeleriyle karşılaştırmaktır. Araştırmada öncelikle kullanılan yöntemlerin özelliklerine ve uygulanabilirliğine ilişkin çalışmalar yapılmış ve Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Hastanesi Tıbbi Onkoloji Birimi’nin araştırmanın evrenini oluşturmasına karar verilmiştir. Araştırmanın örneklemini ise en sık karşılaşılan dört kanser türü oluşturmaktadır. Araştırmanın sonucunda, ilaç giderlerinin toplam giderlerin %64’ünü, işçilik giderlerinin ise %19’unu oluşturduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Tıbbi Onkoloji Birimi’ne özgü ilaç giderleri çıkarıldığında işçilik giderlerinin toplam giderlerin %60’ını oluşturduğu görülmektedir. En yüksek maliyet tutarlarına Geleneksel Maliyetleme yönteminde, en düşük maliyetleme tutarlarına ise Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme yönteminde ulaşılmıştır. ZDFTM yöntemi sonuçlarıyla hastane faturaları ve Medula geri ödemeleri karşılaştırıldığında, 4 kanser türüne ait hesaplanan maliyetlerin hepsinin hastane fatura sistemi ve Medula geri ödeme tutarlarından yüksek olduğu dikkat çekmektedir. ZDFTM yöntemi ile hastane fatura sistemi ve medula geri ödeme tutarlarının en yakın olduğu sonuç C34 akciğer kanserinde tespit edilmiştir. Hastane fatura tutarı 334,32 TL, Medula sistemi geri ödeme tutarı ise 510,48 TL ZDFTM yöntemi sonuçlarından düşük çıkmıştır. En uzak sonuç C18 kolon kanserinde tespit edilmiştir. Hastane fatura tutarı 4.509,88 TL, Medula sistemi geri ödeme tutarı ise 4.809,44 TL ZDFTM yöntemi sonuçlarından düşük çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Maliyetleme, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme, Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme, Sağlık Kurumlarında Maliyet

COMPARISON OF ACTIVITY BASED COSTING METHODS AND TRADITIONAL COSTING METHOD

Öz

Health has been one of the main demands of people since their creation. For this reason, people have been in search for the solution of health problems throughout history. In today's conditions, the increase in diseases, customer expectations and competition, developing technology has increased the demand for health services. As a result of all these developments, the continuity of the activities of health institutions has become dependent on the effective and efficient use of their resources. For this reason, health institutions have sought a cost method that can reflect their costs accurately. Until the 1980s, Traditional Costing methods met the needs of healthcare institutions, but after 1980s Traditional Costing methods were insufficient with the effect of globalization and service diversity. From the 1980s to the end of the 1990s, Activity Based Costing method, which targets activities and loads costs, has been used in order to eliminate the shortcomings of Traditional Costing methods. Today, due to the difficulty of updating the Activity Based Costing method, its cost and most importantly, it ignores the idle capacity, health institutions have started to use the Time Based-Activity Based Costing method, which provides solutions to these problems. The purpose of the study is to determine the cost per chemotherapy procedure of the 4 most treated cancer types in Isparta Süleyman Demirel University Hospital Medical Oncology Unit using Activity Based Costing, Time Based-Activity Based Costing and Traditional Costing methods, and compare the results with hospital bills and Medula reimbursements. First of all, studies on the properties and applicability of the methods used in the study were carried out and it was decided that Isparta Süleyman Demirel University Hospital Medical Oncology Unit would form the universe of the research. The sample of the study, on the other hand, consists of the four most common types of cancer. As a result of the research, It has been determined that drug expenses constitute 64% of the total expenses and 19% of the labor expenses. In addition, when the drug expenses specific to the Medical Oncology Unit are subtracted, it is seen that the labor expenses constitute 60% of the total expenses. The highest cost amounts were reached in the Traditional Costing method, and the lowest costing amounts were reached in the Time Based-Activity Based Costing method. When the results of the ZDFTM method are compared with the hospital bills and Medula repayments, it is noteworthy that the calculated costs for all 4 cancer types are higher than the hospital billing system and Medula reimbursement amounts. With the ZDFTM method, the closest result for the hospital billing system and medula repayment amounts was determined in C34 lung cancer. Hospital invoice amount is 334.32 TL, Medula system reimbursement amount is 510.48 TL, lower than the results of ZDFTM method. The most distant outcome was found in C18 colon cancer. Hospital invoice amount is 4.509.88 TL, Medula system reimbursement amount is 4.809.44 TL, lower than the results of ZDFTM method.

Anahtar Kelimeler

Traditional Costing Method, Activity Based Costing, Time-Based Activity Based Costing, Cost in Healthcare Institutions

Kaynakça

• Arslan, S. (2008). Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Bir Hastane İşletmesi Üzerinde Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. Niğde.
• Atalay, B. (2014). Sağlık İşletmelerinde Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Bir Hastane Uygulaması. Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Atalay & Kırlıoğlu, (2014). Hastane işletmelerinde sürece dayalı faaliyet tabanlı maliyetleme modellemesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41, 141-162.
• Arzova, S. B. (2002) Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi, Türkmen Kitabevi.
• Atkinson, A. (2007). Fixed factor fine tuning. CMA Management, 81(7), 42-46.
• Avder, E. (2012). Maliyet Muhasebesi. Murathan Yayınevi.
• Barrett, R. (2005). Time-driven costing the bottom line on the new abc. Business Performance Management, March, 35-39. Bekçi, İ. & Negiz, N. (2011). Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin inşaat taahhüt işletmelerinde uygulanması. Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 30(2), 119-136.
• Brimson, J. A. (1991). Activity accounting: An activity-based costing approach, New York: John Wiley and Sons.
• Çetiner, A. (2017). Kamu Hastanelerinde Zaman Etkenli Faaliyet Tabanlı Maliyetleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aydın. Demeere, N., Stouthuysen. K. &
• Roodhooft F. (2009). Time-driven activity–based costing in an outpatient clinic environment: Development, relevance and managerial impact. Health Policy Journal, 92(2-3), 296-304.
• Durmuş, E. (2019). Zaman Esaslı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi İle Hastane İşletmelerinde Maliyet Analizi: Bir Üniversite Hastanesinde Uygulama Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. İzmir.
• Eker, M. Ç. (2002). Genel üretim giderlerinin faaliyete dayalı maliyet yöntemine göre dağıtımı ve muhasebeleştirilmesinde 8 nolu ana hesap grubunun kullanımı. Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 21(1), 237-256.
• Esmeray, A. (2006). Hastanelerde Maliyetleme ve Faaliyete Dayalı Maliyetlemeye İlişkin Bir Uygulama. Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. Erciyes.
• Gunasekaran, A. (1999). A Framework for the design and audit of an activitybased costing system. Managerial Auditing Journal, 14(3), 118-126.
• Güngör & Keskin, (2019). Sürece dayalı faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin sağlık sektöründe uygulanabilirliği ve ağız diş sağlığı polikliniğinde bir uygulama. Mali Çözüm Dergisi, 30(158), 47-79.
• Gürdal, K. (2007). Maliyet Yönetiminde Güncel Yaklaşımlar. Siyasal Kitabevi.
• Inverso, G., Lappi, M. D., Flath-Sporn, S. J., Heald, R., Kim D. C. & Meara, J. G. (2015). Increasing value in plagiocephaly care a time-driven activity-based costing pilot study. Annals Of Plastic Surgery Journal, 74(6), 672-676.
• Kaçak, H. (2020). Zaman sürücülü faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi ile yoğun bakım ünitesi maliyetlerinin analizi. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, 20(62), 167-190.
• Kaplan, R. S. & Anderson S. R. (2004). Time-driven activity based costing. Harvard Business Review Boston, 131-138.
• Kaplan, R. S. & Anderson, S. R. (2007). Time Driven Activity Based Costing A Simpler And More Powerful Path To Higher Profits. Harvard Business School Press.
• Kaplan, R. S. & Porter, M. E. (2011). How to solve the cost crisis in the health care. Harvard Business Review, September, 89(9), 46-52.
• Karaman, D. (2010). Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi ve Bir Mermer İşletmesinde Uygulama Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. Isparta.
• Karğın, S. (2013). Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin yükselişi ve düşüşü. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 58, 21-40.
• Kurt, P. (2018). Hastane İşletmelerinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Sürece Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme: Kamu Hastanesinde Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. Bartın.
• Öker, F. (2003). Faaliyet Tabanlı Maliyetleme: Üretim ve Hizmet İşletmelerinde Uygulamalar. Literatür Yayıncılık.
• Önder, B. (2020). Sağlık İşletmelerinde Sürece Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme: Aydın’da Bir Hastane işletmesinde Uygulama. Doktora Tezi. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. Aydın.
• Ören, V. E. & Tetik, N. (2012). Zaman etkenli faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi ile müşteri kârlılık analizi: Seyahat acentası örnek olayı. Modav, 14(2), 29-47.
• Özgülbaş, N. (2014). Sağlık Sektöründe Hizmet ve Hastalık Maliyet Analizi. Anadolu Üniversitesi Web-Ofset.
• Özyapıcı, H. (2008). An Implementation Of Time Driven Activity Based Costing System In A Healthcare Institution, Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. İstanbul.
• Raffish, N. (1991). How much does that product really cost. Management Accounting, 72(9), 36-39.
• Romano, P. L. (1989). Activity accounting. Management Accounting, 70(12), 63.
• Taş, F. (2007). Meslek Yüksek Okulları için Maliyet Muhasebesi. Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Turney, P. B. B. (1992). “Second Generation Architecture”, içinde B. J. Brinker (Ed.). Hand of Cost Management, (ss. 1-24), Boston: Warren Gorham & Lamont. Ülker, Y. & İskender H. (2005). Doğru maliyet hesaplamada güvenilir bir sistem: Faaliyet tabanlı maliyetleme ve John Deere örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(13), 189-217.
• Wegmann, G. (2007). Developments around the activity-based costing method: A state-of-the art literature review. SSRN Electronic Journal, September, 1-13