EXAMINATION OF THE BEHAVIORS OF PATIENT RELATIVES WHO CARE FOR INDIVIDUALS WITH CHRONIC DISEASES REGARDING DISEASE PROCESS MANAGEMENT

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 2, 373 - 388, 30.06.2022

Elif Akdoğan Elif Kaya

Öz

In the 21st century, there are developments in the form of the development of technology and the discovery of the treatment of diseases in the health sector or the continuation of the patient's life by increasing the quality of life. Although the prolongation of life expectancy is a pleasing situation, it has paved the way for an increase in chronic diseases. Due to the increasing number of chronic patients and the long duration of the treatment of chronic diseases, the care of the patients is continued at home. The prominence of home care has included the relatives of the patients in the disease process. When relatives of patients are involved in the disease process, their patients' quality of life increases. In this study, subjects that will facilitate the management of the process by the relatives of the patients and increase the quality of life of the sick individual were investigated; It is aimed to reach how the relatives of the patients evaluate this process. For this purpose, 448 patient relatives living in Antalya, Burdur and Isparta were reached. In the research, a literature study was conducted as a data collection tool, and the “Illness Process Management of Relatives of Patients Caring for Individuals with Chronic Diseases” questionnaire, which was developed by interviewing specialist physicians and relatives of chronic patients, was created and used. In the questionnaire form, one open-ended question was included in which the relatives of the patients could share their experiences during the disease process. In this questionnaire, there are 40 statements measuring the dimensions of "socio-psychological support", "following the treatment process", "family relations", "physiological support" and "supportive interventions". As a result of this study, it was found that female patients' relatives gave importance to their psychological and physiological support behaviors to their patients compared to men; It was found that male patients' relatives performed supportive intervention behaviors more than females. It has been determined that as the income and education level of the relatives of the patients increase, they pay more attention to psychological support and follow-up of the treatment process during the disease process. Relatives of patients; It has been found that socio-demographic variables such as gender, marital status, age group, income status, education level, caring for the patient alone, benefiting from home care services, degree of closeness to the patient and the patient's disease affect the disease process management.

Anahtar Kelimeler

Chronic diseases, Chronic disease management, Coping strategies, Empowerment, Patient relatives

KRONİK HASTALIĞA SAHİP OLAN BİREYLERE BAKIM VEREN HASTA YAKINLARININ HASTALIK SÜRECİ YÖNETİMİNE İLİŞKİN DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ

Öz

21. yüzyılda teknolojinin gelişmesi ve sağlık sektöründe hastalıkların tedavisinin bulunması ya da hastanın yaşam kalitesini yükselterek hayatına devam etmesi şeklinde gelişmeler olmaktadır. Yaşam süresinin uzaması sevindirici bir durum olsa da kronik hastalıkların artış göstermesine zemin hazırlamıştır. Artan kronik hasta sayısı ve kronik hastalıkların tedavisinin uzun sürmesinden dolayı hastaların bakımına evlerde devam edilmektedir. Evde bakımın ön plana çıkması hasta yakınlarını hastalık sürecine dâhil etmiştir. Hasta yakınlarının hastalık sürecine dâhil olduklarında hastalarının yaşam kaliteleri yükselmektedir. Bu çalışmada, hasta yakınlarının süreci yönetmesini kolaylaştıracak ve hasta olan bireyin yaşam kalitesini yükseltecek konular araştırılıp; hasta yakınlarının bu süreci nasıl değerlendirdiğine ulaşmak amaçlanmıştır. Bu amaçla Antalya, Burdur ve Isparta’da yaşayan 448 hasta yakınına ulaşılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak alanyazın çalışması yapılmış, alanında uzman hekimlerle ve kronik hasta yakınları ile görüşmeler yapılarak geliştirilen “Kronik Hastalığa Sahip Olan Bireylere Bakım Veren Hasta Yakınlarının Hastalık Süreci Yönetimi” anketi oluşturulmuş ve kullanılmıştır. Anket formunda hasta yakınlarının hastalık sürecindeki deneyimlerini paylaşabilecekleri bir tane açık uçlu soruya yer verilmiştir. Bu ankette “sosyo-psikolojik destek”, “tedavi sürecini takip”, “aile ilişkileri”, “fizyolojik destek” ve “destekleyici girişimler” boyutlarını ölçen 40 ifade bulunmaktadır. Bu çalışmanın sonucunda, kadın hasta yakınlarının erkeklere göre hastalarına psikolojik ve fizyolojik destek verme davranışlarını önemsediklerine ulaşılırken; destekleyici girişimler davranışlarını erkek hasta yakınlarının kadınlara göre daha fazla yaptıklarına ulaşılmıştır. Hasta yakınlarının gelir ve eğitim seviyesi arttıkça hastalık sürecinde psikolojik destek ve tedavi sürecini takip hususlarına daha fazla dikkat ettikleri tespit edilmiştir. Hasta yakınlarının; cinsiyeti, medeni durumu, yaş grubu, gelir durumu, eğitim durumu, hastaya tek başına bakım vermesi, evde bakım hizmetinden yararlanması, hastaya yakınlık derecesi ve hastanın hastalığı şeklinde sıralanan sosyo-demografik değişkenlerinin hastalık süreç yönetimini etkilediğine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Baş etme stratejileri, Güçlendirme, Hasta yakınları, Kronik hastalıklar, Kronik hastalık yönetimi

Kaynakça

• Abay, A. R. & Güngör, F. (2010). Bakım ve sosyal hizmet. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Sosyal Hizmetler.
• Akalın, E. & Tanrıöver, M. D., Sayran, F. (2012). Sürdürülebilir sağlık sistem için kronik hastalık yönetiminde elektronik sağlık kayıtlarının rolü. Sis Matbaacılık.
• Akgün, R. & Çitci, E. G. (2010). Engelli çocuğa sahip ailelerde güçlendirme yaklaşımı ve sosyal destek sistemi. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 10(1-2), 23-36.
• Akyar, İ. & Akdemir, N. (2009). Alzheimer hastalarına bakım verenlerin yaşadıkları güçlükler. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 16(3), 32–49.
• Altay, B., Erkuran, H., & Avcı, İ. A. (2018). Alzheimerlı hastaya bakım verenlerin bakım yükü ve etkileyen faktörler. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 1- 8.
• Aras, A. & Tel, H. (2009). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan hastalarda algılanan sosyal destek ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi. Türk Toraks Dergisi, 10(2), 63-68.
• Arslantaş, H. (2018). Psikiyatri hastalarının bakım vericilerinde yük ve baş etme stratejileri. Türkiye Klinikleri, 4(1), 39-47.
• Arslantaş, H., Adana, F., Kaya, F., Turan, D. (2010). Yatan Hastalarda Umutsuzluk ve Sosyal Destek Düzeyi ve Bunları Etkileyen Faktörler. İ.Ü.F.N. Hemşirelik Dergisi, 18(2), 87-97.
• Ay, A. (2019). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan ergenlerin ebeveynlerinin, hastalık sürecini yönetme deneyimleri [Yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi. Aydemir, T. & Çetin, Ş. (2019). Kronik hastalıklar ve psikososyal bakım. Journal of Anatolian Medical Research, 4(3), 109-115.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Dişçigil, G. & Ayan, F. S. (2019). Erken evre demans hastalarına ve yakınlarına yaklaşım. Türk Aile Hekimliği Dergisi, 23(3), 128-135. Given, B. A., Given, C. W. & Kozachik, S. (2001). Family support in advanced cancer. Cancer Journal for Clinicians, 51(4), 213-231.
• Given, B., Sherwood, P. R. & Given, C. V. (2008). What knowledge and skills do caregivers need?. American Journal of Nursing, 108(9), 28-34.
• Gürer, A., Çırpan, F. K. & Özlen, N. A. (2019). Yaşlı bakım hizmetleri. Journal of Health Services and Education, 3(1), 1-6.
• Hutcison, C. (1999). Social support: factors to consider when designing studies that measure social support. Journal of Advanced Nursing, 29(6), 1520- 1526.
• Hutton, A., Munt, R., Aylmer, C. & Deatrick, J. A. (2012). Using the family management measure in Australia. Paediatric and Child Health Nursing, 15(2), 17-25.
• İnem, A. B. (2019). Bipolar bozukluk tanılı hastaların yakınlarına ilaç yönetimi konusunda verilen planlı hemşirelik eğitiminin hasta yakınlarının yaşam kalitesine etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Johansson, K., Nuutila, L., Virtanen, H., Katajisto, J. & Salentera, S. (2004). Preoperative education for orthopaedic patients: systematic review. Journal of Advanced Nursing, 50(2), 212-223. Kabalı, İ. & Özan, S. (2020). Diyabet hastalığı örneğinde kronik hastalar ve hasta yakınlarıyla iletişim. Tıp Eğitimi Dünyası, 19(57), 109-119.
• Kaçmaz, N., Yıldırım., N. K. & Özkan, M. (2015). Kanser hastalarının hasta yakınları/bakım vericileri: Yaşadıkları ve gereksinimleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 31(2), 98-112.
• Karahan, A. & Güven, S. (2002). Yaşlılıkta evde bakım. Geriatri, 5(4), 155-159.
• Kızıler, E. (2007). Kanserli Çocuğu Olan Ailelerin Sosyal Destek Algısı, Umutsuzluk ve Baş Etme Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara GATA Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Kitrungrote, L. & Cohen, M. Z. (2006). Quality of life of family caregivers of patients with cancer: A literature review. Oncology Nursing Forum, 33(3), 625-632.
• Kocaman, N. (2005). Konsültasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği ve genel hastanede psikososyal bakım. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(1), 49-54.
• Kumsar, A. K. & Yılmaz, F. T. (2014). Kronik hastalıklarda yaşam kalitesine genel bakış. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(2), 62-70.
• Kurt, S., Ünsar, S. & Erol, Ö. (2020). Kanserli hastalara bakım verenlerin yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. SDÜ Sağlık Bilimleri, 11(1), 43-48.
• MEB, Milli Eğitim Bakanlığı, (2012, Kasım 6). Hastanın kabul ve taburcu edilmesi. http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Hastan%C4%B1 n%20Kabul%20Ve%20Taburcu%20Edilmesi.pdf.
• Mollaoğlu, M., Tuncay, F. Ö. & Fertelli, T. K. (2011). İnmeli hasta bakım vericilerinde bakım yükü ve etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 4(3), 125-130.
• Pelin, M. (2017). Kronik hastalık yönetiminde hasta rolü, yaşam kalitesi ve tedaviye uyumun değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Rossland, A. M. (2009). Sharing the care: the role of family in chronic ıllness. California Healthcare Foundation. Softa, H. K., Çelik, A. & Başbilen, H. (2016). Kemoterapi alan hasta yakınlarında depresyon. Sağlık Akademisi, 1(1), 56-70.
• Tabar, E. (2006). Hasta yakını olmak. Pan Yayıncılık. Taşdelen, P. & Ateş, M. (2012). Evde bakım gerektiren hastaların bakım gereksinimleri ile bakım verenlerin yükünün değerlendirilmesi. Hemşirelik Eğitim ve Araştırma Dergisi, 9(3), 22-29.
• Tel, H., Doğan, S., Özkan, B. & Çoban, S. (2010). Hasta yakınlarına göre kronik psikiyatrik sorunu olan hastaların tedaviye uyumu. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 1(1), 7-12.
• TÜİK. (2020, Haziran 9). İl ve cinsiyete göre il/ilçe merkezi, belde/köy nüfusu ve nüfus yoğunluğu, 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=AdreseDayal%C4%B1-N%C3%BCfus-Kay%C4%B1t-SistemiSonu%C3%A7lar%C4%B1-2020-37210&dil=1
• Türkoğlu, N. & Kılıç, D. (2012). Effects of care burdens of caregivers of cancer patients on their quality of life. The Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 13(8), 4141-4145.
• Yıldız, M. (2016). Tip 2 diyabet hastalarında hasta güçlendirilmesinin değerlendirilmesi [Uzmanlık tezi]. Çukurova Üniversitesi
• Yılmaz, M. Ç. & Kantar, M. (2010). Pediatrik onkoloji hastalarının evde fiziksel bakım gereksinimleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 26(3), 51-58.