Mehmet TOP Sağlık Hizmetlerinde Önceliklerin Belirlenmesi: Türkiye'de Öncelik Belirleme Sürecinde Rol Alan Tarafların Görüşleri ve Sağlık Politikalarına İlişkin Değerlendirmeleri

Yıl 2006, Cilt: 9 Sayı: 1, 93 - 123, 01.02.2006

Mehmet Top

Öz

Bu çalışmada sağlık hizmetlerinde önceliklerin belirlenmesi ve öncelik belirleme
sürecinde özellikle makro düzeyde rol alan tarafların sağlık hizmetleri öncelikleri,
önceliklendirmenin nasıl yapılması gerektiği, önceliklendirmede kullanılacak kriterler
ve öncelik belirleme sürecinde rol alması gereken taraflar gibi konulardaki
görüşlerini ele almak, bunlar arasındaki farklılıkları belirlemek ve bunların sağlık
politikasına yansımalarını incelemek amaçlanmaktadır. Araştırmada amaçlı örneklem
(purposeful sampling) yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında 6 milletvekili, 24
bürokrat ve üst düzey yönetici ile 9 sivil toplum örgütü yöneticilerine ulaşılmıştır.
Araştırmaya katılanların görüşleri kalitatif araştırma teknikleri kullanılarak analiz
edilmiştir. İlgili taraflardan veri toplamak için on iki sorudan oluşan yarı
yapılandırılmış görüşmeler kullanılmıştır. Görüşme aracından ayrı olarak bireylere 17
hizmet grubu verilerek, bunları birden başlayarak onyediye kadar önceliklendirmeleri
istenmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler kalitatif araştırmalarda sıklıkla
kullanılan içerik analizi (content analysis) yöntemi ile değerlendirilmiştir.
Araştırmadan elde edilen sonuçlar Türkiye için koruyucu sağlık hizmetleri, temel
sağlık hizmetleri, ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetleri, bulaşıcı
hastalıklarla mücadele, bağışıklama programları (aşılama programları), sağlık
eğitimi, kronik hastalıkların erken teşhis ve tedavisi, çevre sağlığı, geriatrik hizmetler
gibi alanların öncelikli olması gerektiğini ortaya koymuştur. Enfeksiyon hastalıkları
(bulaşıcı hastalıklar), kalp-damar hastalıkları, kanser, trafik kazaları ve doğal
afetlerlerden kaynaklanan ölüm ve sakatlanmalar, sıtma, verem, şeker hastalığı,
konjenital rahatsızlıklar, ishalli hastalıklar, hepatit, doğum travmaları ve perinatal rahatsızlıklar gibi sağlık sorunları veya hastalıkların koruma, teşhis ve tedavilerinin
de öncelikli olması gerektiği anlaşılmıştır. Araştırmaya katılanların öncelikli sağlık
hizmetleri hakkındaki görüşleri arasında farklılık bulunmamıştır. Ancak, bazı
hastalıklar ve hizmet grupları açısından katılımcıların görüşleri arasında
farklılıkların olduğu bulunmuştur. Ayrıca araştırmaya katılanların sağlık hizmetleri
öncelikleri ile Türkiye’de mevcut sağlık hizmetleri sunum şekli ve politikaları
arasında büyük uyuşmazlıkların olduğu anlaşılmıştır. Bu noktada katılımcılar
özellikle temel sağlık hizmetleri, koruyucu sağlık hizmetleri, birinci basamak sağlık
hizmetleri, ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerine gereken önemin
verilmeyip, tedavi edici dolayısı ile ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerine
daha çok önem verilmesini ve kaynak aktarılmasını eleştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Hizmetlerinde Önceliklendirme, Sağlık Planlaması, Sağlık Politikası Belirleyiciler

Kaynakça

• Bobadilla, J. (1996) “Priority Setting and Cost Effectiveness’” in K. Janovsky (ed.) , Health Policy and Systems Development: An Agenda for Research, Geneva: World Health Organization, WHO/SHS/NHP 96.1, 43-60.
• DPT (2001) Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: T.C. Devlet Planlama Teşkilatı, ÖİK: 577.
• Frith, L. (1999) “Priority Setting and Evidence Based Purchasing”, Health Care Analysis, 7, 139-151.
• Ham, C. (1995) “Synthesis: What Can We Learn from International Experience?”, British Medical Bulletin, 51 (4), 819-830.
• Ham, C. (1997) “Priority Setting in Health Care: Learning from International Experience”, Health Policy, 42, 49-66.
• Ham, C., Coulter, A. (2003) International Experience of Rationing, in Chris Ham (ed.), Reasonable Rationing, London: Open University Pres, 4-12.
• Klein, R., Day, P. and Redmayne, S. (1995) “Rationing in the NHS: the Dance of the Seven Veils-in Reverse”, British Medical Bulletin, 51 (4), 769-780.
• Mayring, P. (2000) “Qualitative Content Analysis. Forum: Qualitative Social Research”. [Online Journal] Vol. 1, No, 2. Available at: http://www.qualitative- research.net/fqs-texte/2-00/2-00mayring-e.pdf. Erişim tarihi: 12.12. 2004).
• Mossialos, E. and King, D. (1999) “Citizens and Rationing: Analysis of European Survey”, Health Policy, 49, 75-135.
• Ryynanen, O., Myllykangas, M., Kinnunen, J. and Takala, J. (1999) “Attitudes to Health Care Prioritization Methods and Criteria Among Nurses, Doctors, Politicians and General Public”, Social Science and Medicine 49, 1529-1539.
• Tatar, M., Şahin, İ. ve Büyükkayıkçı, H. (2003) “Sağlık Hizmetlerinde Öncelik Belirleme: Teori ve SSK Hastaneleri Yöneticilerinin Görüşleri”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 6 (1), 3-21.
• Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2004) Temel Sağlık Hizmetleri Çalışma Yıllığı 2003, Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Tragakes, E. and Vienonen, M. (1998) Key Issues in Rationing and Priority Setting for Health Care Services, Geneva: World Health Organization Office for Europe.
• World Bank (2003) Turkey Reforming the Health Sector for Improved Access and Efficiency (Volume II: Background Papers) Report No. 24358-TU. Washington: World Bank, Human Development Sector Unit, Europe and Central Asia Region.