Türk Kamu Hastanelerinde Teknik Verimlilik Sorunu: Veri Zarflama Analizi Tekniği ile Sağlık Bakanlığı’na Bağlı Kadın Doğum Hastanelerinin Teknik Verimliliklerinin Ölçülmesi

Yıl 2009, Cilt: 12 Sayı: 1, 1 - 36, 01.02.2009

Mehtap Çakmak M. Kemal Öktem Uğur Ömürgönülşen

Öz

Aşırı bütçe açıkları ve vergi mükelleflerinin artan baskıları karşısında hükümetlerin kamu sektörünün performansını iyileştirme yönündeki taahhütleri genel bir performans ölçümüne, özellikle de teknik etkinlik ölçümüne yönelik bir talep yaratmıştır. Kamusal faaliyetler esnasında kamusal kaynakların etkin kullanımı bu tür bir ölçüm suretiyle sağlanabilir. Bununla birlikte, kamusal mal ve hizmetlerin siyasal ve teknik açıdan belirsiz doğası sebebiyle kamu sektöründe etkinlik ölçümünde bazı ciddi sorunlar mevcuttur.Bu çalışmanın amacı, genelde Türk kamu hastanelerinin etkinlik sorununu irdelemek ve özelde ise T.C. Sağlık Bakanlığı’na bağlı kadın doğum hastanelerinin teknik etkinliklerini ölçmektir. İkinci basamak sağlık hizmeti sunan ve birden çok girdisi ve çıktısı bulunan kadın doğum hastanelerinin teknik etkinliklerinin ölçümünde, girdi ve çıktı çeşitliliği sorunu karşısında birden fazla girdi ve çıktıyı aynı anda hesaba katarak ölçüm yapan Veri Zarflama Analizi (VZA) tekniği kullanılmıştır. Yapılan ölçüm sonucunda, araştırma kapsamındaki hastanelerin yaklaşık 1/3’nün etkin, 2/3’ünün ise etkinsiz faaliyet gösterdiği saptanmıştır

Anahtar Kelimeler

Kamu Hastaneleri, Kadın Doğum Hastaneleri, Kamu Sektöründe Etkinlik, Veri Zarflama Analizi (VZA)

Kaynakça

• Açıkel, C.H.; Özer, M.; Kılıç, S. (2004) “Farklı Kurum Hastanelerinin Veri Zarflama Yöntemi ile Verimlilik Analizleri”. IX. Halk Sağlığı Kongresi. 3-6 Kasım 2004. Ankara.
• Akyol, M.; Sanisoğlu, S.Y.; Alpar, R.; Etikan, İ. (2004) Veri Zarflama Analizi (VZA) ile Hastane Verimliliklerinin Ölçülmesi ve Örnek Bir Uygulama. İstanbul.
• Akın, Ü.; Aksoy, S. (1985) Sağlık Hizmetlerine Verimlilik Açısından Bir Yaklaşım. MPM. Ankara.
• Alpugan, O. (1991) “Hastanelerde Verimlilik Sorunu ve Kimi Öneriler”, 1. Verimlilik Kongresi Bildirileri. MPM, Ankara. ss.52-70.
• Arkış, N. (1991) “Verimlilik Kültürünün Oluşmasını Engelleyen Faktörler”, 1. Verimlilik Kongresi Bildirileri. MPM, Ankara. ss.70-92
• Arslan, S. (2002) “Etkinlik Analizi ve Sağlık Bakanlığı Hastanelerinde Bir Uygulama”. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Athanassopoulos, A.D.; Gounaris, C.; Sissouras, A. (1999) “A Descriptive Assessment of the Production and Cost Efficiency of General Hospitals in Greece”. Health Care Management Science 2(2):97-106.
• Başaran, İ. E. (2000) Yönetim, 3. Bası, Umut Yayım Dağıtım, Ankara.
• Baysal, M.E.; Toklu, B. (2001) “Veri Zarflama Analizi ile Bazı Orta Öğretim Kurumlarının Performanslarının Değerlendirilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi. 6(2):203–220.
• Borden, J. P. (1986) “An Assessment of the Impact of Diagnosis Related Group (DRG)-Based Reimbursement on the Technical Efficiency of New Jersey Hospitals”. PhD Dissertation, Drexel University.
• Boussofiane, A.; Dyson, R.; Rhodes, E. (1991) “Applied Data Envelopment Analysis”. European Journal of Operational Research 2(6):1–15.
• Bozdağ, N.; Altan, A. ve Atan, M. (2001) “Toplam Etkinlik Ölçümü: Data Envelopment Analysis (Veri Zarflama Analizi) ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama”. V. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Bildirileri. Çukurova Üniversitesi. Adana.
• Can, H. (1992) Organizasyon ve Yönetim. Adım Yayıncılık, İstanbul.
• Chang H. H. (1998) “Determinants of Hospital Efficiency: The Case of Central Government-Owned Hospitals in Taiwan”. Omega-International Journal Management Science 26(2):307–317.
• Charnes, A.; Cooper, W.; Lewin, A.Y.; Seiford, L.M. (1994) Data Envelopment Analysis: Theory, Methodology and Applications. Kluwer Academic Publishers, Norwell. Mass.
• Chilingerian, J.; Sherman, H.D. (1990) “Managing Physician Efficiency and Effectiveness in Providing Hospital Services”. Health Services Management Research 3(1):3-15.
• Cooper, W.; Seiford, W.; Lawrence, M.; Tone, K. (2000) Data Envelopment Analysis: A Comprehensive Text with Models, Applications, References and DEA Solver Software. Kluwer Academic Publishers, Norwell. Mass.
• Downs, G.W.; Larkey, T.D. (1986) The Search for Government Efficiency: From Hubris to Helplessness. Random House, New York.
• Ersoy, K.; Kavuncubaşı, Ş.; Özcan, Y.A.; Haris M.J. (1997) “Technical Efficiency of Turkish Hospitals: DEA Approach”. Journal of Medical Systems 21(2):67–74.
• Evans, D.B.; Tandon, A.C.; Murray, J.L.; Lauer, J.A. (2000) “The Comparative Efficiency of National Health Systems in Producing Health: An Anaysis of 191 Countries”. GPE Discussion Paper, No. 29, WHO, Geneva. pp.1-36
• Farrell, M.J. (1957) “The Measurement of Productivity Efficiency”. European Journal of Operational Research 13:253–281.
• Finkler, D.M.; Wirtschafter, D.D. (1993) “Cost-Effectiveness and Data Envelopment Analysis”. Health Care Management Review 18(3):81–88.
• Goodsell, C.T. (1994) The Case for Bureaucracy: A Public Administration Polemic. 3rd ed., Chatham, N.J.
• Golany, B.; Roll, Y. (1989) “An Application Procedure for DEA”. Omega- International Journal Management Science 17(3):237-50.
• Grasskopf, S.; Margaritis, D.; Valdmains, V. (2001). “The Effects of Teaching on Hospital Productivity”. Socio- Economic Planning Sciences 35(3): 189–204.
• Gruca, S.T.; Nath, D. (2001) “The Technical Efficiency of Hospitals under a Single Payer System: The Case of Ontario Community Hospitals”. Health Care Management Science 4(2):91–101
• Güçlü, A. (1999). “Türk Silahlı Kuvvetleri Hastanelerinde Teknik Verimlilik Ölçümü: Veri Zarflama Analizi Uygulaması”. Genel Kurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimleri Yönetimi Bölümü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Güleş, H.K.; Özata M. (2004) “Hizmet Sektöründe Göreli Etkinlik Ölçümü: Özel Hastaneler Veri Zarflama Analizi Uygulaması Örneği”. IV Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu Bildirler Kitabı. Konya. ss.729-734.
• Gümüştekin, G.E. (1997) “İşletmenin Örgütsel Etkinliğini Artırmada Yönetim Bilgi Sistemleri ve Özel Kesim İmalat Sanayi İşletmelerinde Bir Uygulama”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Güran, M.C. (2005) Kamu Hizmetlerinde Performans Ölçümü: Türkiye’deki Kamu Üniversiteleri İçin Bir Performans Ölçümü Uygulaması. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Güran, M.C. ve Cingi S. (2002) “Devletin Ekonomik Müdahalelerinin Etkinliği”, Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi 3, ss.56–89.
• Harris, J.H., Özgen, H.; Özcan, Y.A. (2000) “Do Mergers Enhance the Performance of Hospital Efficiency?”. Journal of the Operational Research Society, ss.801–811.
• Huang, Y.L. ve McLaughlin, C.P. (1989) “Relative Efficiency in Rural Primary Health Care: An Application of Data Envelopment Analysis”. Health Services Research 24(2):143-158.
• Hensher, M. (2001) “Financing Health Systems Through Efficiency Gains”. Commission on Macroeconomics and Health Working Paper No. WG3:2. WHO, Geneva, pp.1-61
• Jackson, P.M.; Palmer B. (1992) Developing Performance Monitoring in Public Sector Organisations: A Management Guide. Leicester University Management Centre, Leicester.
• Karacaer, Ş. (1998) “Antalya Yöresindeki 4 ve 5 Yıldızlı Otellerde Toplam Etkinlik Ölçümü: Bir Veri Zarflama Analizi Uygulaması”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Karasoy, H. (2000) “Veri Zarflama Analizi”. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
• Kavuncubaşı, Ş. (1995) “Hastanelerde Göreceli Verimlilik Ölçümü: Veri Çevreleme Analizinin Uygulanması”. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Kavuncubaşı, Ş. (1996) “Hastanelerde Örgütsel Performans Ölçümü:Hastanelerarası Kalite ve Verimlilik Karşılaştırması”. Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi ve Performans Ölçümü Sempozyumu Bildirileri. Haberal Vakfı, Ankara.
• Kavuncubaşı, Ş. (2000) Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi. Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Kerr, C.A.; Glass, J.C.; McCallio,n M.G.; McKillop, D.G. (1999) “Best- Practice Measures of Resource Utilization for Hospitals: A Useful Complement in Performance Assessment”. Public Administration 77(3):639–650.
• Kıllı, M. (2004) “Toplam Etkinlik ve Veri Zarflama Analizi Üzerine Karşılaştırmalı Yaklaşımlar ve Bir Uygulama”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Kısa, A. (1999) Sağlık Ekonomisine Giriş. Usta Matbaacılık, Ankara.
• Kısaer, H. (1991) “Hastanelerde Maliyet-Etkinlik ve Performans Analizi”. 1. Verimlilik Kongresi Bildirileri. MPM, Ankara.
• Kubat, Ö.U. (2002) “Ankara’daki Hastanelerin Teknik Verimliliklerinin Veri Zarflama Yöntemi Kullanılarak Değerlendirilmesi”. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Dönem Projesi, Ankara.
• Kutlar, A.; Kartal, M. (2004) “Cumhuriyet Üniversitesinin Verimlilik Analizi: Fakülteler Düzeyinde Veri Zarflama Yöntemiyle Bir Uygulama”. Kocaeli Üniversitesi SBE Dergisi 8(2):49–75.
• Lavers, R.J.; Whyness, D.K. (1978) “A Production Function Analysis of English Maternity Hospitals”. Socio- Economic Planning Sciences 12(2):85–93.
• Levitt, M.S.; Joyce, M.A.S. (1987) The Growth and Efficiency of Public Spending. Cambridge University Press, Cambridge.
• Mamgain, V. (2000) Productivity Growth in Developing Countries: The Role of Efficiency. Garland Publishing Inc, New York.
• McCallion, G.; McKillop, D.G.; Glass, J.C.; Kerr, C. (1999) “Rationalizing Northern Ireland Hospital Services Towards Larger Providers: Best Practice Efficiency Studies and Current Policy”. Public Money&Management 19(2):27-32.
• Morey, R.C.; Capettini, R.; Dittman, D.A. (1985) “Pareto Rate Setting Strategies: an Application to Medicaid Drug Reimbursement”. Health Services Research 18(2):50-58.
• Nunamaker, T.R. (1983) “Measuring Routine Nursing Service Efficiency: A Comparison of Cost per Patient Day and Data Envelopment Analysis Models”. Health Services Research 18(2, Part 1):183-205.
• Ömürgönülşen, U. (2002) “Performance Measurement in the Public Sector: Rising Concern, Problems in Practice and Prospects”. Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi 20(1):99–134.
• Ömürgönülşen, U. (2003) ‘Achieving Three E’s in the Public Sector: Value for Money (VFM) Auditing’. Prof. Dr. Yüksel Koç Yalkın’a Armağan. A.Ü. SBF-TÜRMOB, Ankara, pp. 313–354.
• Özata, M. ve Aslan, Ş. (2005) “Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Hastanelerde Etkinlik Ölçümü: Üniversite ve Devlet Hastaneleri Uygulaması”. Hastane Yönetimi 2, ss.1–8.
• Özcan, Y.A. (1992) “Ownership and Organizational Performance: A Comparison of Technical Efficiency Across Hospital Types”. Medical Care 30(9):781–794.
• Özcan, Y.A. (1995) “Efficiency of Hospital-Service Production in Local Merkets- The Balance-Sheet of US Medical Armament”. Socio-Economic Planning Sciences 29(2):139–150.
• Özcan, A.Y.; Luke, R.D.; Cengiz, H. (1992) “Ownership and Organizational Performance: A Comparison of Technical Efficiency Across Hospital Types”. Medical Care 30(9): 781-794.
• Özcan, A.Y.; Luke, R.D. (1993) “A National Study of the Efficiency of Hospitals in Urban Markets”. Health Services Research 27(6):719–734.
• Özcan, A.Y.; Ersoy, K. (1994) “Efficiency of Health Care in Republic of Turkey”. June 13, 1994. TIMS XXXII, Anchorage, Alaska.
• Özgen, H.; Özcan, Y.A (2002) “A National Study of Efficiency for Dialysis Centers: An Examination of Market Competetion and Facility Charasteristics for Production of Multiple Dialysis Outputs”. Health Services Research 37(3):711–732.
• Özsarı, S.H.; Varlık, M. (1998) “Sağlık Hizmetlerinin Cumhuriyet Döneminde Gelişimi ve Sağlıkda Yeniden Yapılanma”. Yeni Türkiye Dergisi. Cumhuriyetin 75. Yılı Özel Sayısı (5 Cilt), III. Cilt: Sosyal Değerlendirme, Eylül-Aralık Sayısı, s.1996.
• Popov, G.A. (1967) “Some Aspects of the Use of Norms and Standards in Studying the Efficiency of Medical Care”. Report on a Symposium by the Regional Office for Europe of the WHO. WHO, Geneva.
• Sağlık Bakanlığı (2005) 2004 Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik Yıllığı. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Sağlık Bakanlığı (2004) 2004 Tek Düzen Muhasebe Sistemi Verileri. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Sayın, K.Ş.; Yeğinboy, Y. (1994) “Hizmet Sağlık İşletmelerinin Verimliliğinin Artırılmasında Maliyetlerin Önemi”. 2. Verimlilik Kongresi Bildirileri. MPM, Ankara.
• Schinnar, A.P.; Gould, E.K.; Delucia N.; Rothbard A.B. (1990) “Organizational Determinants of Efficiency and Effectiveness in Mental Health Partial Care Programs”. Health Services Research 25(2):387-420.
• Seçim, H. (1988) “Hastanelerde Verimliliği Artırma Yöntemleri (I): İş Ölçümüne Dayalı Kodlama”. Verimlilik Dergisi 1(1).
• Sexton, T.R.; Leiken, A.M.; Nolan, A.H.; Liss S.; Hogan, A.; Silkman, R.H. (1989) “Evaluating Managerial Efficiency of Veterans Administration Medical- Centers Using Data Envelopment Analysis”. Medical Care 27(12): 1175-88.
• Sherman, H.D. (1984) “Improving the Productivity of Service Businesses”, Sloan Management Review. 25(3):11–23.
• Şahin, İ. (1998) “Sağlık Bakanlığı Hastanelerinin İllere Göre Karşılaştırmalı Verimlilik Analizi: Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama”. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Şahin, İ. ve Özgen, H. (2000) “Sağlık Bakanlığı İl Devlet Hastanelerinin Karşılaştırmalı Verimlilik Analizi”. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 5(3):46-61.
• Tatar, M. (1994) “Sağlık Hizmetlerinde Etkililik Değerlendirme Yöntemleri”. Verimlilik Dergisi 4, ss.147–171.
• Tatar, M. (2007) “Türkiye’de Sağlık Reformları ve Hasta Hakları Açısından Yeni Sistemin Getirdikleri”. M. Babaoğul M. ve A. Şener (Ed.), Tüketici Yazıları (I), Hacettepe Üniversitesi TÜPADEM, Ankara. ss.155- 168.
• Timor, M. (2001) “Hastane Performansını Belirlemede Veri Zarflama Analizi”. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi. 1, ss.69-79.
• Yenimahalleli G. (2002) “Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi Sağlık Ekonomisi Ders Notları”. Ankara.
• Yıldırım, H.H. (2004) “AB Üye ve Aday Ülke Sağlık Sistemlerinin Verimlilik Skorları 2000”. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Yolalan, R. (1993) İşletmeler Arası Göreli Etkinlik Ölçümü. MPM. Ankara.
• Wagner, J. and Shimshak, D.G. (2006) “Stepwise Selection of Variables in Data Envelopment Analysis: Producers and Managerial Perspectives”. European Journal of Operations Management 18(1):57-67.
• White, K.R.; Özcan, Y.A. (1996) “Church Ownership and Hospital Efficiency”. Hospital and Health Services Administration 41(3):297– 310.