SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İLE AKILCI İLAÇ KULLANIMI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 3, 641 - 654, 26.09.2023

Zeynep Kan , Ekrem Sevim

Öz

Araştırmanın amacı, bireylerin sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanım düzeylerinin belirlenerek, aralarındaki ilişkinin incelenmesi ve sosyodemografik özelliklere göre değişimlerinin belirlenmesidir. Tanımlayıcı ve ilişki arayıcı bir saha araştırması olarak tasarlanan çalışma Balıkesir merkez Altıeylül ilçesinde yaşayan 387 kişi ile yürütülmüştür. Araştırmada elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 25.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Veriler değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metotlar kullanılmıştır. Ölçekler normal dağılım göstermediği (p<0,05) için nonparametrik testlerden; iki bağımsız grup arasındaki farkı bulmak için Mann Whitney U testi, ikiden fazla bağımsız grubun karşılaştırılmasında ise Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Kruskal Wallis testi sonucunda fark tespit edildiğinde, fark yaratan grubu bulmak için ise düzeltilmiş Bonferroni uygulanmıştır. Ayrıca ölçekler arasındaki ilişkiyi test etmek için Spearman korelasyon testi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, Türkiye sağlık okuryazarlık ölçeğinin ortalama puanı, sorunlu/sınırlı sağlık okuryazarlığı olarak ifade edilen 32,90±7,35 olarak tespit edilmiştir. Akılcı ilaç kullanımı ölçeğinin ortalama puanı ise akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olarak değerlendirilen 38,82±3,90 olarak tespit edilmiştir. Bireylerin sağlık okuryazarlık düzeyleri ve alt boyutları ile akılcı ilaç kullanım düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar politika yapıcılara ve sektörün diğer önemli paydaşları olan uygulayıcılar ve akademisyenlere konuya yönelik daha fazla çalışma yürütmeleri konusunda yön gösterici olabilir.

Anahtar Kelimeler

Akılcı ilaç kullanımı, Akılcı olmayan ilaç kullanımı, İlaç kullanımı, Sağlık okuryazarlığı

EXAMINATION OF THE RELATIONSHIPS BETWEEN HEALTH LITERACY AND RATIONAL DRUG USE

Öz

The aim of the study is to determine the health literacy and rational drug use levels of individuals, to examine the relationship between them and to determine their changes according to sociodemographic characteristics. The study, which was designed as a descriptive and relationship-seeking field study, was conducted with 387 people living in the central district of Balıkesir, Altıeylül. The data obtained in the research were analyzed using the SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 25.0 program. Descriptive statistical methods were used while evaluating the data. As the scales did not show normal distribution (p<0.05), it was one of the nonparametric tests; Mann Whitney U test was used to find the difference between two independent groups, and Kruskal Wallis analysis was used for comparisons of more than two independent groups. When a difference was found as a result of Kruskal Wallis analysis, the corrected Bonferroni was applied to find the group that made the difference. Spearman correlation was used to test the relationship between the scales. As a result of the study, the mean score of Turkey's health literacy scale was determined as 32.90±7.35, which is expressed as problematic/limited health literacy. The mean score of the rational drug use scale, on the other hand, was determined as 38.82±3.90, which is considered as having knowledge of rational drug use. It has been determined that there is no statistically significant relationship between individuals' health literacy levels and sub-dimensions and rational drug use levels. These results can guide policy makers and other important stakeholders of the sector, namely practitioners and academics, to conduct further studies on the subject.

Anahtar Kelimeler

Drug use, Health literacy, Irrational drug use, Rational drug use

Kaynakça

• Acar, A., & Yeğenoğlu S. (2005). Akılcı ilaç kullanımı açısından farmakoekonomi ve hastane formülleri. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 34(33), 207-215.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, Sakarya.
• Bian, C., Xu, S., Wang, H., Li, N., Wu, J., Zhao, Y., Li, P., & Lu, H. (2015) A study on the application of the information-motivation-behavioral skills (IMB) model on rational drug use behavior among second-level hospital outpatients in Anhui, China. Plos One. 10(8), e0135782.
• Bilir, N. (2014). Sağlık okuryazarlığı. Turk J Public Health, 12(1), 61-68.
• Çiftçi, K. İ. (2015). Kronik hastalığı olan bireylerin sağlık okuryazarlığı ve sağlık bakım hizmetinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Demirtaş, Z., Dağtekin, G., Alaiye, M., Sağlan, R., Önsüz, M. F., Işıklı, B., Kılıç, F. S., & Metintaş, S. (2018) Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği.’ ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 3(1), 12-23.
• Ekenler, Ş., & Koçoğlu, D. (2016). Bireylerin akılcı ilaç kullanımıyla ilgili bilgi ve uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 3(3),44-55.
• Güven, A. (2016). Sağlık okuryazarlığını etkileyen faktörler ve sağlık okuryazarlığı ile hasta güvenliği ilişkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Holloway, K., & Dijk, L. V. (2011). The world medicines situation 2011-rational use of medicines. WHO:Geneva. İncesu, E. (2017). Akılcı ilaç kullanımında sağlık okuryazarlığı: Bir kamu hastanesi yatan hastaların üzerine bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 4(1).
• Kanj, M., & Mitic, W. (2009). Health literacy and health behaviour. World Health Organization.
• Kaya, H., Turan, N., Keskin, Ö., Tencere, Z., Uzun, E., Demir, G. & Yılmaz, T. (2015). Üniversite öğrencilerinin akılcı ilaç kullanma davranışları. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 18(1), 35-42.
• Kickbusch, I., & Maag, D. (2008). Health literacy. International Encyclopedia of PublicHealth.
• Nielsen-Bohlman, L., Panzer, A. M., & Kindig, D. A. (2004). Health literacy: A prescription to end confusion. Washington The National Academies Press. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK216035/
• Nutbeam, D. (2008). The evolving concept of health literacy. Social Science & Medicine, 67, 2072 – 2078.
• Okyay, P., Abacıgil, F., & Harlak, H. (2016). Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenirlilik ve geçerlilik çalışması avrupa sağlık okuryazarlığı ölçeği Türkiye uyarlaması (ASOY-TR). İçinde Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları.
• Özçelikay, G. (2001). Akılcı ilaç kullanımı üzerinde bir pilot çalışma. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 30(2),9-18.
• Tanrıöver, M. D., Yıldırım, H. H., Ready, F. N. D., Çakır, B., & Akalın, H. E. (2014). Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması. Ankara: Sağlık-Sen Yayınları.
• Tözün, M., & Sözmen, M. K. (2014). Halk sağlığı bakışı ile sağlık okuryazarlığı. SMYRNA Tıp Dergisi, 2,48-54.
• Ulusoy, H. B., & Sumak, T. (2011). Kayseri’de pratisyen hekimlere verilen groningen modeli akılcı ilaç kullanımı eğitiminin değerlendirilmesi. Erciyes Tıp Dergisi, 33(4),309–316.
• Vançelik, S., Çalıkoğlu, O., & Güraksın, A (2006). Pratisyen hekimlerin reçete yazımını şekillendiren faktörler ve akılcı ilaç kullanım kriterlerini önemseme durumları. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 26(2),65-75.
• Yılmazel, G., & Çetinkaya, F. (2016). The importance of health literacy for community health. TAF Prev Med Bull., 15(1),69-74.
• Yağız, E. (2020). Kocaeli Üniversitesi öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyleri ve bu durumun akılcı ilaç kullanımıyla olan ilişkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış tıpta uzmanlık tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Yılmaz, K. C. & Kıl, A. (2018) Individuals’ health literacy level and their knowledge and practices with respect to rational drug use. Kontakt, 20(4),401–407; http://dx.doi.org/10.1016/j.kontakt.2018.08.001.
• Yılmaztürk, A. (2013). Türkiye'de ve dünyada akılcı ilaç kullanımı. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 42-49.
• World Health Organization (WHO) (1998). Health promotion glossary. https://www.who.int/healthpromotion/about/HPR%20Glossary%201998.pdf