UZUN SÜRELİ BAKIM SİGORTASININ TÜRKİYE BAĞLAMINDA POLİTİKA ANALİZİ

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 1, 127 - 150, 26.03.2025

Bestami Kara

https://doi.org/10.61859/hacettepesid.1507213

Öz

Yaşlılığa bağlı olarak artan bakıma muhtaçlık konusu ve engelli bireylere yönelik bakım taleplerinin artması sonucu Türkiye’de uzun süreli bakım sigortası modeline duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır. Türkiye’nin uzun süreli bakım sigortası modeline ihtiyacı olduğu literatürde güçlü bir şekilde ifade edilirken, bu alanda yapılan çalışmalarda neden hâlâ uygulamaya geçilemediği konusu yeterince ele alınmamıştır. Bu çalışmada, Türkiye’de uzun süreli bakım sigortasının neden uygulanmadığının irdelenmesi, uzun süreli bakım sigortasının sorun akışının çerçevelenmesi, politika yapıcıların uzun süreli bakım sigortasına bakış açısının belirlenmesi, bakım sigortasının uygulanamamasında kitle iletişim araçlarının ve gündem belirleyici aktörlerin rolünün saptanması amacıyla doküman analizini içeren teoriye dayalı niteliksel ileriye dönük bir politika analizi gerçekleştirilmiştir. Kingdon’un çoklu akış teorisi kullanılarak olası politika reformunun önündeki engeller ve kolaylaştırıcılar soruna, politika çözümlerine ve siyaset akışına ilişkin olarak sınıflandırılmıştır. İncelenen belgelerden elde edilen sonuçlara göre; Türkiye’de uzun süreli bakım sigortasının uygulanabilmesi için halkın bilinçlendirilmesine ve kamuoyu farkındalığının artırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sayede savunuculuk koalisyonlarının artırılması sağlanarak politika reformu kolaylaştırılabilir. Politika reformunun bir diğer kolaylaştırıcısı ise Türkiye’deki bakım hizmetlerinin dağınık yapısından kaynaklanan denetim ve koordinasyonda yaşanan zorluklardır. Bununla birlikte Türkiye’nin uzun süreli bakım sigortası konusundaki deneyim eksikliği, kurumsal alt yapıların hazır olmaması ve finansal, beşerî ve teknolojik kaynakların yetersiz oluşu politika reformunun önündeki engeller olarak algılanmıştır. Konunun paydaşlarına göre ise, uzun süreli bakım sigortası modelinin Türkiye’de uygulanabilmesi için öncelikle bu alandaki kaynakların ihtiyaca cevap verebilecek düzeye getirilmesi gerekmektedir. Hükümetin, politika aktörlerinin ve politika yapıcıların kamuoyu desteğini artırıcı çalışmalar yapması ve bu alandaki politika reformlarına daha fazla aracılık etmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bakım güvencesi, bakım sigortası, çoklu akış, Kingdon, sağlık politikası

POLICY ANALYSIS OF LONG-TERM CARE INSURANCE IN THE CONTEXT OF TURKEY

Öz

The need for a long-term care insurance model is growing in Turkey as a result of the increasing need for care due to old age and the increasing demand for care for people with disabilities. While the need for a long-term care insurance model in Turkey is strongly emphasized in the literature, studies in this field have not adequately addressed why it has not yet been put into practice. In this study, a theory-based qualitative prospective policy analysis based on document analysis was conducted to examine why long-term care insurance has not been implemented in Turkey, to frame the problem flow of long-term care insurance, to determine the perspective of policymakers on long-term care insurance, and to determine the role of mass media and agenda-setting actors in the failure to implement long-term care insurance. Using Kingdon's theory of multiple flows, barriers and facilitators to potential policy reform are categorized in relation to the problem, policy solutions and policy flows. According to the results obtained from the analyzed documents, there is a need for public awareness raising and public awareness raising for the implementation of long-term care insurance in Turkey. This can facilitate policy reform by increasing advocacy coalitions. Another facilitator of policy reform is the difficulties in supervision and coordination arising from the fragmented structure of care services in Turkey. However, Turkey's lack of experience in long-term care insurance, unprepared institutional infrastructure and insufficient financial, human and technological resources were perceived as barriers to policy reform. According to stakeholders, in order for the long-term care insurance model to be implemented in Turkey, resources in this field must first be brought to a level that can meet the needs. The government, policy actors and policy makers need to work to increase public support and further mediate policy reforms in this area.

Anahtar Kelimeler

Care assurance, care insurance, multi-stream, Kingdon, health policy

Kaynakça

• Aba, G. (2022). Sağlık politikası ve planlaması. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Ağören, V. (2017). Bakım sigortası ve Türkiye için model önerisi. Sosyal Güvence, 6(12), 1-26.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2010). (2023, Aralık 15). Bakım hizmetleri stratejisi ve eylem planı (2011-2013), https://www.aile.gov.tr/media/33773/bakim-hizmetleri-stratejisi-ve-eylem-plani-2011-2013.doc
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2021). (2024, Ocak 17). 2021 yılı faaliyet raporu, https://www.aile.gov.tr/raporlar/yillik-faaliyet-raporlari/
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2022). (2024, Ocak 15). 2022 yılı faaliyet raporu, https://www.aile.gov.tr/raporlar/yillik-faaliyet-raporlari/
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2023). (2023, Aralık 20). Engelli ve yaşlı hizmetleri genel müdürlüğü engelli ve yaşlı istatistik bülteni, Temmuz 2023, https://www.aile.gov.tr/media/140662/eyhgm_istatistik_bulteni_temmuz_23.pdf
• Akış, A. G. (2013). Evde bakım parasının evde yaşlı bakım sürecine etkisinin Bourdieu’cü bir yaklaşımla incelenmesi: Antalya örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gerontoloji Ana Bilim Dalı, Antalya.
• Akkan, B., & Serim, S. (2022). Sosyal yardımlara erişim bağlamında ‘Hak Eden’ yoksul ve hareket edebilirlik kavramları: Evde bakım aylığı üzerine niteliksel bir çalışma. Journal of Society & Social Work, 33(3), 889-911.
• Aközer, M., Nuhrat, C., & Say, Ş. (2011). Türkiye'de yaşlılık dönemine ilişkin beklentiler araştırması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 27(27), 103-128.
• Ayhan, B. (2014). Uzun süreli bakım sistemleri ve finansman yöntemleri: Türkiye açısından değerlendirme. (Uzmanlık Tezi). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Bahar, N. T., Akkaya, D., Kılıç, B., Bozkurt, S., & Başıbüyük, H. H. (2019). Yaşlı bakımında gerontolojinin rolü. 10.Ulusal Yaşlılık Kongresi, Denizli.
• Balta, S. (2022). Bakım sigortası uygulaması ve bakım sigortası ihtiyacının Türkiye açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ana Bilim Dalı, Sakarya.
• Barber, S. L., van Gool, K., Wise, S., Wood, M., Or, Z., Penneau, A., ... & Lorenzoni, L. (2021). Pricing long-term care for older persons. World Health Organization, Geneva.
• Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2011). (2024, Ocak 15). 2010 yılı faaliyet raporu, http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/An6Lw+Ozurluler_Idaresi_Baskanligi_10_FR.pdf
• Boyer, M., De Donder, P., Fluet, C., Leroux, M. L., & Michaud, P. C. (2017). Long-term care insurance: Knowledge barriers, risk perception and adverse selection (No. w23918). National Bureau of Economic Research.
• Buse, K. (2008). Addressing the theoretical, practical and ethical challenges inherent in prospective health policy analysis. Health Policy and Planning, 23(5), 351-360.
• Buse, K., Mays, N., & Walt, G. (2012). Making health policy. Open University Press.
• Campbell, J. C., Ikegami, N., & Gibson, M. J. (2010). Lessons from public long-term care insurance in Germany and Japan. Health Affairs, 29(1), 87-95.
• Canpolat, Ş. B. (2022). Nüfusun yaşlanmasının ekonomik etkilerinin uzun dönemli bakım hizmetleri açısından incelenmesi: Türkiye için bağımlı nüfus projeksiyonları. Sosyal Güvenlik Dergisi, 12(1), 53-84.
• Costa‐font, J., Courbage, C., & Swartz, K. (2015). Financing long‐term care: Ex ante, ex post or both?. Health Economics, 24(1), 45-57.
• Çiftçi, H. G. (2021). Uzun dönem bakım sigortası ve Türkiye için stokastik model önerisi. International Anatolia Academic Online Journal Health Sciences, 7(3), 115-130.
• Çoban, M., & Esatoğlu, A. E. (2021). Evde bakım hizmetlerinin Almanya ve Türkiye örneğinde karşılaştırılması: Nitel bir araştırma. Sosyolojik Bağlam Dergisi, 2(3), 55-71.
• Da Roit, B., Le Bihan, B., & Österle, A. (2007). Long‐term care policies in Italy, Austria and France: Variations in cash‐for‐care schemes. Social Policy and Administration, 41(6), 653-671.
• Dalglish, S. L., Khalid, H., & McMahon, S. A. (2020). Document analysis in health policy research: The READ approach. Health Policy and Planning, 35(10), 1424-1431.
• Doğan, Ö. (2021). Karşılaştırmalı hukuk bakımından uzun dönemli bakım sigortası ve Türkiye'de uygulanabilirliği. (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Ana Bilim Dalı, Eskişehir.
• Doty, P., Liu, K., & Wiener, J. (1985). An overview of long-term care. Health Care Financing Review, 6(3), 69-78.
• Eling, M., & Ghavibazoo, O. (2019). Research on long-term care insurance: Status quo and directions for future research. The Geneva Papers on Risk and Insurance-Issues and Practice, 44(2), 303-356.
• Erdogan, C. (2022). (2024, Şubat 12). The Long-term Care System in Turkey. Universität Bremen, https://www.socialpolicydynamics.de
• Erkan, K. (2022). İkinci Abe iktidarında Japonya’da göç politikası açılımının siyasi boyutları: Yabancı bakıcı alımı örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(4), 2498-2516.
• Geraedts, M., Heller, G. V., & Harrington, C. A. (2000). Germany’s long-term-care insurance: Putting a Social insurance model into practice. The Milbank Quarterly, 78(3), 375-401.
• Gül, M. (2022). Uzun dönemli bakım yönetimi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 6(2), 143-159. Hekimler, A. (2015). Federal Almanya’da sosyal bakım sigortasının temel esasları–Türkiye için gözlemler. Çalışma ve Toplum, 1(44), 45-76.
• Hekimler, A. (2017). Yaşlılara yönelik bir sosyal politika aracı olarak bakım sigortası: Federal Almanya örneği. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 235-243.
• Hekimler, A. (2019). Türkiye’de bakım sigortasının kurulması gerekliliği üzerine değerlendirmeler. XI. IBANESS Kongreler Serisi, Tekirdağ.
• Ikegami, N., & Campbell, J. C. (2002). Choices, policy logics and problems in the design of long–term care systems. Social Policy & Administration, 36(7), 719-734.
• International Labour Organization (ILO) (2022). (2023, Aralık 25). Care at work: Investing in care leave and services for a more gender equal world of work, https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/documents/publication/wcms_838653.pdf
• İnce, G. (2014). Ankara'da bir vakıf üniversitesine bağlı semt polikliniğine başvuran hastaların tamamlayıcı sağlık sigortasına bakış açılarının değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Kurumları İşletmeciliği Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Karal, S., Yel, T., & Erdem, M. S. (2023). İşletmelerde finansal sorunların tespiti: Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(1), 17-34.
• Karatürk, M. İ. (2021). Uzun dönem yaşlı bakım sigortası ihtiyacının sosyo-kültürel ve demografik yönden incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Keser, E. N. N. (2019). Alzheimer hastalarına ve bakım verenlere yönelik sosyal politikalar: Türkiye–Almanya karşılaştırması. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 20(45), 93-118.
• Kiliç, Ü. (2019). Dünyada uzun süreli sağlık sigortası uygulamaları ve Türkiye için model önerisi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Sigortacılık Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Kingdon, J. W. (1984). Agendas, alternatives and public policies. Cambridge University Press.
• Kingdon, J. W. (2011). Agendas, alternatives, and public policies. Cambridge University Press.
• Knaggård, Å. (2015). The multiple streams framework and the problem broker. European Journal of Political Research, 54(3), 450-465.
• Kocabaş, F., & Kol, E. (2020). Almanya ve Türkiye' de karşılaştırmalı olarak bakım hizmetleri: Türkiye'de bakım sigortası kurulmasına yönelik bir öneri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(4), 283-310.
• Lopez, A. D., & Murray, C. C. (1998). The global burden of disease, 1990–2020. Nature Medicine, 4(11), 1241-1243.
• Mayhew, L., Rickayzen, B., & Smith, D. (2021). Flexible and affordable methods of paying for long-term care insurance. North American Actuarial Journal, 25(1), 196-214.
• Merih, Y. D., Ertürk, N., Yemenici, M., & Satman, İ. (2021). Evde sağlık hizmetlerinde teknoloji kullanımı. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Dergisi, 4(3), 76-89.
• Metin, M. (2014). Almanya Federal Cumhuriyetindeki zorunlu bakım sigortası ve Türkiye'de uygulanabilirliği. (Uzmanlık Tezi). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Dış İlişkiler ve Yurt Dışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Ministry of Health, Labour and Welfare of Japan (MHLW). (2022). (2024, Ocak 01). The Long-term care Insurance System, https://www.mhlw.go.jp/english/topics/elderly/care/2.html
• Mukanu, M. M., Mchiza, Z. J. R., Delobelle, P., & Thow, A. M. (2023). Nutrition policy reforms to address the double burden of malnutrition in Zambia: A prospective policy analysis. Health Policy and Planning, 38(8), 895-906.
• Mutlu, F. N., & Metin, B. (2022). Sivil toplum kuruluşlarının sosyal politikadaki rolü bağlamında Ankara’da yaşlılara yönelik faaliyet gösteren derneklerin incelenmesi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 12(2), 347-368.
• OECD, (2020). (2023, Aralık 16). Spending on long-term care, https://www.oecd.org/health/health-systems/Spending-on-long-term-care-Brief-November-2020.pdf
• OECD, (2023). (2023, Aralık 13). Health at a glance 2023 OECD indicators, https://www.oecd.org/health/health-at-a-glance/
• Orhaner, E., & Doğuç, E. (2016). Büyükşehirlerde çalışan nüfusun Türkiye’deki bakım hizmetleri ve bakım sigortası hakkında beklentileri. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 3(4), 126-138.
• Özaydın, M. M., & Karaman, N. (2020). Refah sisteminin dönüşümü sürecinde bakım politikalarının yörüngesi: Muhafazakâr refah rejimi temelinde bir değerlendirme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 2020(78), 171-203.
• Özbayrak, G., & Yaman, Ö. M. (2023). Yaşlı aile üyesine evde bakım verenlerin bakım verme ile hakları konusundaki bilgi düzeyleri ve ihtiyaçları. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 781-799.
• Özkan, Ş., & Aca, Z. (2021). Japonya evde bakım hizmetlerinin incelenmesi ve Türkiye için öneriler. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 2021(18), 157-178.
• Özmete, E. (2016). (2024, Ocak 22). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı sosyal içerme politikaları alanında kurumsal kapasitenin artırılması projesi, Ankara, https://aile.gov.tr/media/100411/annex-14-5-1-3-residental-and-respite-care-in-tr-and-models-of-services.pdf
• Özyeşil, Z., Oluk, A., & Çakmak, D. (2014). Yaşlı hastalara bakım verme yükünün durumluk-sürekli kaygıyı yordama düzeyi. Anatolian Journal of Psychiatry, 15(1), 39-44.
• Pekesen, M. (2021). Yaşlı bakım hizmet modelleri ve sosyal politika yaklaşımları. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Qudsiah, S., Kang, C. Y., Fatimah, A. F., Zamzaireen, Z. A., Natalia, C. I., Mohamad Fadli, K., Luam, G. G., Tasneem, A. A. A., Fateh, M., & Juni, M. H. (2017). Methodological approaches of health policy analysis in developing countries. International Journal of Public Health and Clinical Sciences, 4(2), 19-36.
• Riedel, H. (2003). Private compulsory long-term care insurance in Germany. The Geneva Papers on Risk and Insurance-Issues and Practice, 28(2), 275-293.
• Sakar, Z. M. (2023). İstatistikler ışığında yaşlı bakım hizmetleri alanında ülkemizde uygulanan politikalar. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 23(58), 179-203.
• Spasova, S., Baeten, R., & Vanhercke, B. (2018). Challenges in long-term care in Europe. Eurohealth, 24(4), 7-12.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2020). (2024, Ocak 16). 2021-2023 yeni ekonomi programı (Orta Vadeli Program), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/08/YeniEkonomiProgrami_OVP_2021-2023.pdf
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2023). (2023, Aralık 13). 2024-2026 Orta Vadeli Program, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/09/Orta-Vadeli-Program_2024-2026.pdf
• Swartz, K. (2013). Searching for a balance of responsibilities: OECD countries changing elderly assistance policies. Annual Review of Public Health, 34(1), 397-412.
• Swearinger, H. (2023). Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşlılıkta uzun süreli bakım: Sosyal adalet, sosyal refah ve hizmet modelleri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 23(61), 693-729.
• Şanlı, C. C., & Akkan, B. (2022). Covid-19 salgını döneminde Türkiye’de uzun dönemli bakım önlemleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 2022(83), 141-178.
• Tezel, E. (2015). Yaşlıların akıllı ev teknolojileriyle ilgili tutumları: Destek teknolojileriyle ilgili bulgular ve öneriler. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 3(3), 285-292.
• Tufan, İ. (2012). Sosyal bakım sigortası bakıma muhtaçlığa anlamlı, akıllı ve adil çözüm. I. Uluslararası Katılımlı Yaşlı Bakım Modelleri ve Rehabilitasyon Turizmi ve III. Geriatrik Fizyoterapi Kongresi, İzmir.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2020). (2023 Aralık 16). İstatistiklerle yaşlılar, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2020-37227
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2023). (2024, Mart 26). 2023 Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH), https://data.tuik.gov.tr/
• UNDDR, (2023). (2023, Aralık 13). Global survey report on persons with disabilities and disasters, https://www.undrr.org/media/90432/download?startDownload=true
• Van Houtven, C. H., Boucher, N. A., & Dawson, W. D. (2020). (2024, Ocak 01). Impact of the covid-19 outbreak on long-term care in the United States. International long-term care policy network, https://pdxscholar.library.pdx.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1055&context=aging_pub
• Varoğlu, F. (2013). Tamamlayıcı sağlık sigortasının genel görünümü ve Türkiye’deki gelişim süreci. Sosyal Güvence, (3), 20-40.
• Walt, G., Shiffman, J., Schneider, H., Murray, S. F., Brugha, R., & Gilson, L. (2008). Doing health policy analysis: Methodological and conceptual reflections and challenges. Health Policy and Planning, 23(5), 308-317.
• Webb, P. (2002). Time to share the burden: Long term care insurance and the Japanese family. Japanese Studies, 22(2), 113-129.
• Wiener, J. M., Feng, Z., Zheng, N. T., & Song, J. (2018). Long-term care financing: Issues, options, and implications for China. Options for aged care in China: Building an efficient and sustainable aged care system (5th ed., pp. 191-213). International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank.
• World Bank, (2023). (2023, Aralık 13). Population ages 65 and above (% of total population), https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS
• World Health Organization, (2022). (2023, Aralık 24). Global report on long-term care financing 2022, https://www.lse.ac.uk/business/consulting/assets/documents/WHO-Global-Report-on-Long-Term-Care-Financing-Final-Report.pdf
• Yüksek Öğretim Kurumu, (2024). (2024, Ocak 14). Yaşlı bakımı programı bulunan tüm üniversiteler, https://yokatlas.yok.gov.tr/onlisans-program.php?b=30123