HEALTH-SEEKING BEHAVIORS BASED ON THE SOCIAL DETERMINANTS OF HEALTH AMONG UNIVERSITY STUDENTS: THE ROLE OF SOCIO-DEMOGRAPHIC FACTORS

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 1, 81 - 94, 26.03.2025

Hakan Oğuz Arı

https://doi.org/10.61859/hacettepesid.1589191

Öz

The aim of this descriptive and cross-sectional study is to examine the relationship between the social determinants of health and health-seeking behaviors of Health Management Department students, as well as the variation of these variables based on socio-demographic characteristics The independent variable of the study is the social determinants of health, the main dependent variable is health-seeking behaviors, and the other variables are socio-demographic characteristics. The variation in responses based on socio-demographic characteristics was also analyzed. A survey was conducted with 217 students, representing 89.3% of the population. The "Social Determinants of Health Scale," adapted into Turkish by Karatana, and the "Health-Seeking Behavior Scale," developed by Kıraç and Öztürk, were used in the study. Data were analyzed using SPSS and Microsoft Excel, and nonparametric tests (Mann-Whitney U and Kruskal-Wallis) were applied due to the non-normal distribution of the data. Relationships between variables were assessed using Spearman’s Rho correlation. The results showed significant differences in social determinants of health based on class level and family income (p<0.05). First-year students had higher mean scores than second- and third-year students, with second-year students scoring lower than third-year students. Additionally, significant differences were found between students' general health status and health-seeking behaviors (p<0.05). Participants who rated their general health as poor had lower health-seeking behavior scores than those who rated their health as good. A weak but non-significant positive correlation (r=0.079) was observed between social determinants of health and health-seeking behaviors. In conclusion, students who are supported in terms of the social determinants of health tend to exhibit more conscious health-seeking behaviors. These findings suggest that university administrators, families, and policymakers should develop strategies to support students' health needs. Additionally, increasing awareness about accessing and utilizing healthcare services could enhance students' health-seeking behaviors.

Anahtar Kelimeler

Social determinants of health, health seeking behavior, university students

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SAĞLIĞIN SOSYAL BELİRLEYİCİLERİNE DAYALI SAĞLIK ARAMA DAVRANIŞLARI: SOSYO-DEMOGRAFİK FAKTÖRLERİN ROLÜ

Öz

Tanımlayıcı ve kesitsel tipteki bu çalışmanın amacı, sağlık yönetimi bölümü öğrencilerinin sağlığının sosyal belirleyicileri ile sağlık hizmeti arama davranışları arasındaki ilişkiyi ve bu değişkenlerin sosyodemografik özelliklere göre farklılaşma durumunu incelemektir. Araştırmanın bağımsız değişkeni sağlığın sosyal belirleyicileri, temel bağımlı değişkeni sağlık arama davranışları ve diğer değişkenleri ise sosyo-demografik özelliklerdir. Katılımcıların verdiği cevapların sosyo-demografik özelliklere farklılaşma durumu da incelenmiştir. Katılımcılara uygulanan anket, 217 öğrenci tarafından yanıtlanmış ve bu, öğrencilerin %89,3’lük bir kısmını kapsamaktadır. Araştırmada, Karatana tarafından Türkçe uyarlaması yapılan “Sağlığın Sosyal Belirleyicileri Ölçeği” ile Kıraç ve Öztürk tarafından geliştirilen “Sağlık Arama Davranışı Ölçeği” kullanılmıştır. Veriler, SPSS ve Microsoft Excel kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin normal dağılım göstermemesi nedeniyle nonparametrik testler (Mann-Whitney U ve Kruskal-Wallis testleri) kullanılmıştır. Ayrıca, değişkenler arasındaki ilişkiler Spearman’s Rho korelasyon katsayısı ile incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre, öğrencilerin bulunduğu sınıf ve aile gelir durumları ile sağlığın sosyal belirleyicileri arasında anlamlı farklar bulunmuştur (p<0,05). Birinci sınıftaki öğrencilerinin ortalama puanları ikinci ve üçüncü sınıftaki öğrencilere göre; ikinci sınıftaki öğrencilerin ortalama puanları da üçüncü sınıftaki öğrencilere göre anlamlı düzeyde düşüktür. Aynı şekilde, öğrencilerin genel sağlık durumu ile sağlık arama davranışları arasında da anlamlı farklar tespit edilmiştir (p<0,05). Genel sağlık durumunu 1-2 puan arasında değerlendiren katılımcıların ortalama puanlarının genel sağlık durumunu 5-6 puan arasında değerlendiren katılımcılara göre anlamlı düzeyde düşük olduğu görülmüştür. Sağlığın sosyal belirleyicileri ile sağlık arama davranışı arasında pozitif, ancak istatistiksel olarak anlamlı olmayan zayıf bir ilişki (r=0,079) olduğu gözlemlenmiştir. Sonuç olarak, öğrencilerin sağlığının sosyal belirleyicileri açısından desteklenmeleri sayesinde daha bilinçli sağlık arama davranışları sergileyeceği görülmüştür. Bu bulgular doğrultusunda, üniversite yöneticileri, aileler ve sağlık sektörü politika yapıcılarının, öğrencilerin sağlık ihtiyaçlarını destekleyici politikalar geliştirmeleri gerekmektedir. Ayrıca, sağlık hizmetlerine erişim ve kullanım konusunda öğrencilerin daha bilinçli olmaları için bilgilendirme faaliyetlerinin artırılması önerilmektedir. Bu tür çalışmalar, sağlık arama davranışlarının daha etkin ve olumlu bir şekilde gelişmesine katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Sağlığın sosyal belirleyicileri, sağlık arama davranışı, üniversite öğrencileri

Kaynakça

• Abuduxike, G., Aşut, Ö., Vaizoğlu, S. A. ve Cali, S. (2020). Health-seeking behaviors and its determinants: A facility-based cross-sectional study in the Turkish Republic of Northern Cyprus. International Journal of Health Policy and Management, 9(6), 240–249.
• Akdemirel, E. (2024). OECD ülkelerinde sağlığın sosyal belirleyicileri üzerine bir panel veri analizi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 27(1), 65-90.
• Bourne, P. A. (2009). Socio-demographic determinants of health care-seeking behaviour, self-reported illness and self-evaluated health status in Jamaica. International Journal of Collaborative Research on Internal Medicine & Public Health, 1(4), 101-130.
• Braveman, P. ve Gottlieb, L. (2014). The social determinants of health: It's time to consider the causes of the causes. Public Health Reports (Washington, D.C. : 1974), 129(Suppl 2), 19–31.
• Can, İ. (2024). Bir Sosyal Bilim Olarak Tıp Ya da Sağlığın Sosyal Belirleyicileri. Olgu Sosyoloji Dergisi, 3(1), 18-29.
• Çarıkçı, F. (2019). Sosyal hizmet bölümü öğrencilerinin sağlığın sosyal belirleyicileri hakkındaki bilgilerinin ve yaşam kalitelerinin değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi). İstanbul Arel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Deniz, S. ve Çimen, M. (2021). Sağlık arama davranışı üzerine bir araştırma. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(3), 639-646. DSÖ (2024). Social determinants of health. Erişim Adresi: https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health#tab=tab_1 Fuchs, R. V. (2017). Social determinants of health. JAMA, 317(1), 25-26.
• Huang, M., Zhang, H., Gu, Y., Wei, J., Gu, S., Zhen, X., Hu, X., Sun, X. ve Dong, H. (2019). Outpatient health-seeking behavior of residents in Zhejiang and Qinghai Province, China. BMC Public Health, 19, 967, 1-8.
• İleri, O. N. (2019). Sağlığın sosyal belirleyicileri konusunda yaklaşım ve uygulama farklılıklarının araştırılması: Nitel bir çalışma. 3. Uluslararası 21. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Antalya.
• Johnson, K. F., Brookover, D. L. ve Bradbrook, K. (2022). Social health needs and promotive health factors scale for college students: Scale development and initial validation. Journal of American College Health, 70(1), 74–83.
• Karatana, Ö. ve Gencer, S. (2023). Üniversite öğrencilerinin sağlığın sosyal belirleyicilerinin sağlıklı yaşam farkındalığı ve yaşam becerilerine etkisinin belirlenmesi. 3. Uluslararası 4. Ulusal Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresi.
• Karatana, Ö. (2024). Adaptation of the social determinants of health scale for university students to Turkish: A validity and reliability study. IGUSABDER, 769–779.
• Kıraç, R. ve Öztürk, Y. E. (2021). Health seeking behavior: Scale development study. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(29), 224-234.
• Latunji, O. O. ve Akinyemi, O. O. (2018). Factors influencing health-seeking behaviour among civil servants in Ibadan, Nigeria. Annals of Ibadan Postgraduate Medicine, 16(1), 52–60.
• Lindquist, A., Kurinczuk, J. J., Redshaw, M. ve Knight, M. (2010). Experiences, utilisation and outcomes of maternity care in England among women from different socio-economic groups: Findings from the National Maternity Survey. BJOG, 122, 1610–1617.
• Mackian, S., Bedri, N. ve Lovel, H. (2004). Up the garden path and over the edge: where might health-seeking behaviour take us? Health policy and planning, 19(3), 137–146. https://doi.org/10.1093/heapol/czh017
• Mansur, F. ve Ülke, R. (2022). Sağlık okuryazarlık düzeyinin sağlık arama davranışı ve sağlıklı yaşam tarzı davranışlarına etkisi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 25(1), 127-138.
• Marmot, M., Allen, J., Bell, R., Bloomer, E. ve Goldblatt, P. (2012). WHO European review of social determinants of health and the health divide. The Lancet, 380(9846), 1011-1029.
• Marmot, M. (2020). Health equity in England: The Marmot review 10 years on. Erişim Adresi: https://www.health.org.uk/publications/reports/the-marmot-review-10-years-on
• Navarro, V. (2009). What we mean by social determinants of health. International journal of health services: planning, administration, evaluation, 39(3), 423–441. https://doi.org/10.2190/HS.39.3.a
• Olenja, J. (2003). Editorial health seeking behaviour in context. East African Medical Journal, 80(2), 61-62.
• Özişli, Ö. (2023). Sağlık arama davranışı üzerine bir saha çalışması. Sosyal Bilimler Metinleri, (1), 40-47.
• Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. (2018). Türkiye sağlık okuryazarlığı düzeyi ve ilişkili faktörleri araştırması. Yayın No: 1103, Özyurt Matbaacılık, Ankara.
• Sainani, K. L. (2017). Reliability statistics. PM&R, 9(6), 622-628.
• Solar, O. ve Irwin, A. (2010). A Conceptual framework for action on the social determinants of health. Social Determinants of Health Discussion Paper 2 (Policy and Practice), WHO Document Production Services, Geneva, Switzerland.
• Sun, X., Luo, S. ve Lou, L. (2021). Health seeking behavior and associated factors among individuals with cough in Yiwu, China: A population-based study. BMC Public Health, 21, 1157.
• Şahman, O. ve Gün, İ. (2024). Sağlığın sosyal belirleyicilerinin Moora yöntemi ile analizi: OECD ülkeleri örneği. Sosyal Güvence, 26, 1376-1399.
• Şantaş, G., Şantaş, F. ve Kaya, S. (2023). Sağlık okuryazarlık düzeyi ile sağlık arama davranışı arasındaki ilişki: Bir alan araştırması. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 26(3), 781-796.
• Vehkalahti, K. (2000). Reliability of measurement scales (Doctoral dissertation), University of Helsinki, Finland.