أخلاقيات علم الحديث، دراسة في مستوياتها وسياق تشكلها ونتائجها

Yıl 2024, Sayı: 13, 81 - 117, 31.12.2024

Muhammed Sıddık

https://doi.org/10.61218/hadith.1526466

Öz

تهدف هذه الورقة لدراسة أخلاقيات علم الحديث باعتباره منهجية أخلاقية وعلمية ومعرفية داخل علم الحديث، والإشكالية التي انطلق منها البحث هو الاهتمام بالتأليف في هذا المجال والتبكير فيه ودخوله في علوم الحديث كنوع من أنواع علوم الحديث، وعليه فإن السؤال المركزي للبحث ما السياقات التي دفعت علماء الحديث للتأليف في هذا المجال؟، وما مفهوم أخلاقيات علم الحديث؟، وكيف ساهم هذا المجال في النقد الحديثي؟، انطلقت الورقة من دراسة الأدبيات التي ألفت في هذا الصدد وتحليلها وفهم سياقاتها ومستويات الأخلاقيات التي عالجتها، توصلت الورقة إلى نتائج أهمها أن أخلاقيات علم الحديث ظهرت بدافع إصلاح المنهج العلمي والأخلاقي لدى المحدثين، ويدلل عليه إشارة المؤلفين في أخلاقيات الحديث إلى أهمية الفقه وأهمية رواية المشهور من الحديث وترك الغريب منه والشاذ، يضاف إلى ذلك أن أخلاقيات علم الحديث تهدف إلى تقديم الصورة المثالية لعالم الحديث وطالبه، وهذا ما يبرزه الحديث الطويل عن كيفية لباسه، ومشيته وعبادته. وفي هذا الإطار لعب التصور الذي كونه أهل الحديث عن أنفسهم دورا مهما في تكوين هذه الأخلاقيات، كما أن الانتقادات التي جاءت من قبل المعتزلة وأهل الرأي كان لها دور في تطور هذه الأخلاقيات.

Anahtar Kelimeler

الحديث،, أخلاق،, أخلاقيات العلم،, طالب الحديث،, الفقه

Hadis İlminin Etiğinin Doğuşu ve Gelişmesi Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu makale, hadis ilminin etiğini incelemeyi amaçlamaktadır. Burada "etik" kavramı, genel ahlaktan farklı bir anlam taşımaktadır. Hadis ilminin etiği - ahlakiliği-, bu ilmi öğrenme sürecinde takip edilmesi gereken metodolojik prensipleri, öğrencilerin sahip olması gereken ahlaki değerleri ve eğitim sürecine katılan tüm bireylerin uyacağı genel kuralları ifade eder. Bu bağlamda, çalışmanın temel varsayımı, hadis ilminin etiğinin öğrencilere metodolojik ve ahlaki bir yol haritası sunduğudur. Araştırmanın merkezinde şu sorular yer almaktadır: Bu etiğin oluştuğu bağlamlar nelerdir, hadis ilminin etiğinin seviyeleri nelerdir ve bu etik, hadis tenkidine nasıl bir etki bırakmıştır?
Hadis ilminin etiğine dair ilgi çekici bir nokta, hadis âlimlerinin, kendi öğrencilerine yönelik içsel eleştirilerde bulunmalarıdır. Bu eleştiriler, genellikle hadis ilmi etiğini ele alan müellifler, özellikle el-Hatîb el-Bağdâdî gibi büyük âlimler tarafından dile getirilmiştir. Eleştiriler çoğunlukla şu başlıklar etrafında şekillenmiştir: Amele gereken önemin verilmemesi, rivayete olan aşırı ilgi nedeniyle dirayetin ihmal edilmesi, senet toplama gayreti ile ibadetin göz ardı edilmesi ve genel ahlak kurallarına uyulmaması. Bu eleştiriler, diğer ekoller, özellikle Mu'tezile gibi akımlar tarafından yapılan eleştirilerle kesişmektedir. Bu durum, bu eleştirilerin önemini ve etiğini anlamanın gerekliliğini ortaya koymaktadır. Araştırmaya göre, bu tür eleştiriler, hadis ilminin etiğinin gelişimine katkıda bulunmuş; zira hadis ilimlerine dair eserlerde, bu eleştiriler çerçevesinde hadis ilmi etiğine dair meselelerin ele alındığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İlim Adabı, Adab, Hadis Talebi, Muhaddis

Teşekkür

şimdiden sizlere şükranlarımı arz ederim

Ethics of Ḥadīth Science: A Study of Its Levels, Context of Formation and Results

Öz

This paper examines the ethics of ḥadīth science as a methodological, ethical, and epistemological discipline within ḥadīth studies. It focuses on the historical contexts that motivated scholars to develop this field, the concept of ethics within ḥadīth science, and its contributions to ḥadīth criticism. The study highlights the early inception of writings in this field and their integration into ḥadīth sciences as a distinct branch. The research analyzes existing literature, exploring the contexts and levels of ethics addressed. It concludes that the ethics of ḥadīth science arose as a response to reforming scholarly and ethical practices among ḥadīth scholars. These ethics emphasized the importance of jurisprudence, the preference for narrating widely accepted Hadiths, and the avoidance of obscure or anomalous reports. Additionally, they sought to present an ideal image of ḥadīth scholars and students, reflected in detailed discussions about their attire, conduct, and acts of worship. The paper also identifies the role of self-perception among ḥadīth scholars in shaping these ethical standards. Furthermore, external critiques, particularly from the Muʿtazila’s and ahl al-raʾy, played a significant role in refining these principles, emphasizing a balance between rigorous methodology and ethical responsibility in Ḥadīth studies.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Ethics, Ethics of Science, Hadith Student, Muḥaddit̲h̲

Kaynakça

• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Risâletu Ebî Dâvûd İlâ Ehli Mekke. thk. Muhammed Lutfî Sabbâğ. Beyrut: Dâru’l-arabiyye, 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Sünen. thk. Şuayip Arnavuût. Beyrut: Daru’r-risâle, 2009.
• Gazzâlî, Ebû Hamid. İhyâu Ulûmi’d-din. Beyrut: Dâru’l-marifa, t.y.
• Hâkim Neysabûrî. el-Medhalu İla’l-iklîl. thk. Fuad Abdulmunim. Mısır: Dâru’d-davâ, 1404.
• Hatib Bağdâdî. el-Cami il-Ahlaki’r-râvî. thk. Mahmud Tahhân. Riyad: mektebetu’l-maarif, 1444.
• Hatib Bağdâdî. el-Kifâye fî ‘ulûmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillâh Sûrakî ve İbrahim Hamdî. Medine: el-mektebetu’l-ilmiyya, 1357.
• Hatib Bağdâdî. Şerefü Ashâbi’l-hadis. thk. Muhammed Said Hatiboğlu. Ankara: Daru İhyâi’s-sünne, 1969.
• Hatib Bağdâdî, İktidâu'l-ilmi el-'amel. thk. Muhammed Elbânî. Beyrut: el-Mektebetu'l-İslâmî, 4. Baskı,1397.
• İbn Ady. el-Kâmil fî Duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Abdulmevcûd. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1997.
• İbn Cemaa’, Tezkiratu’s-sâmî. thk. Muhammed Hâşim en-Nedvî. Beyurt: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1354.
• İbn Hacar, Lisânu’l-mizân. thk. Abdulfettâh Ebu Ğudda. Beyrut: Dâru’l-beşâir, 2002.
• İbn Hacar, Tehzîu’t-tehzîb. Hindistân: Matbatu Dâiratu’l-Maarifi’l-nizâmiyye, 1326.
• İbn Hibbân, Muhammed. el-Mecrûhûn. thk: Mahmud Zâyid. Halep: Daru’l-vai’, 1396.
• İbn Kutluboğa, Ebu’l-fidâ Zeynuddîn. es-Sikât Mimmen elm Yek’a fi’l-Kutubi’s-sitte. thk. Şâdî Numân. Yemen: Merkezu’n-numân, 2011.
• İbn Nukta, İkmâl’u-İkmâl. thk. Abdulkayyûm Nebi. Mekke: Câmiatu Ummi’l-kura, 1418.
• İbn Recep el-Hanbelî, Zeynuddîn Abdurrahmân. Zeylu Tabakâti’l-hanâbila. thk. Abdurrahmân Oseymîn. Riyâd: Mektebetu’l-ubeykân. 2005.
• İbn Recep el-Hanbelî. Şerhu ‘ileli’t-Tirmizî. thk. Humâm Abdurrahîm. Ürdün: Mektebetu’l-menâr, 1987.
• İbnu Abdilber. el-İntikâ fi'l-Fedâili'l-Eimmeti'l-Selâseti'l- Fukahâ, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyya. t.y.
• İbnu’l-Kâs, Ebulabbâs Ahmed b. Ebî Ahmed. Edebu’l-kâdî. thk. Hüseyin Cebbûrî. Tâif: Mektebetu’s-sıddîk, 1989.
• İbnu’s-Salâh. Marifetu Envâi’l-hadis. thk. Nuruddîn Itr. Dımaşk: Daru’l-fikir. 1986.
• Irâkî, Zeynuddîn. Şerhu’t-tebsira ve’l-Tezkira. thk. Abdullatîf el-Hemîm ve Mâhie el-Fehl. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyya 2002.
• Kastalânî. İrşâd’u-ssârî. Mısır: el-Matbaatu’l-amiriyya, 1323.
• Mekkî, Ebû Tâli. Kûtül’-kulûb. thk. Asım Keyyâlî. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyya, 2. Baskı, 2005.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahmân. Tehzîbu’l-kemâl fî Esmâi’l-ricâl. thk. Beşşâr Marûf. Daru’r-risâle. 1980.
• Müslim b. Haccâc. Sahih. thk. Fuat Abdulbâkî. Kahira: Matbaatu İsâ Babî el-Halabî, 1955.
• Râmahurmuzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Hallâd. el-Muhaddisu’l-fâsıl. thk. Muhammad Acâc Hatîb. Beyrut: Daru’l-fikir. 3. Baskı, 1404.
• Râzî, Ebû Muhammed, el-Cerhu ve’t-Tadîl. Hindistân. Meclisu Dâireti’l-maarifi’l-Hindiyya, 1952.
• Sahâvî, Muhammed b. Abdurrahmân. Fethu’l-muğîs. thk: Ali Hüseyin Ali. Mısır. Mektebetu’s-sünne. 2003.
• Semânî. Abdulkarîm. Edebulimlâ ve’l-istimlâ. thk: Maks Faysfeler. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyya, 1989.
• Subkî, Tâcuddîn. Tabakâtu’ş-şafiyya. thk. Mahmud Muhammed et-Tanâncî ve Abdulfettâh Hulu. Daru Hacar, 2. Baskı, 1413.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ, Sünen, thk. Beşşâr Marûf. Beyrut: Daru’l-ğarbi’l-İslâmi. 1996.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat fakültesi Vakıf Yayınları. 2021.
• Zehebî, Şamsuddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed, Siyeru A‘alemi’n-nubelâ. thk. Şuayip Arnavut. Beyrut: Daru’r-risâle, 3. Baskı,1985.
• Zehebî, Şamsuddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-itidâl fî Nakdil’r-ricâl. thk: Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-marife, 1963.
• Zehebî, Şamsuddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. Zeğalu’l-ilim. thk. muhammed b. Nâsır el-Acamî. Mekke: Mektebetu’s-sahva.