Eserleri Üzerinden Tirmizî ve Dârimî’nin Hocalık-Talebelik İlişkisini Okumak

Yıl 2024, Sayı: 13, 1 - 40, 31.12.2024

Hüseyin Akyüz

https://doi.org/10.61218/hadith.1574472

Öz

Kur’an’ın beyanı olan hadisler, ilk asırlardan beri dikkatli bir şekilde takip edilmiş ve kaydedilmiştir. Bu bağlamda Müslümanlar, duyup öğrendikleri hadisleri hem ezberleyerek hem de yazarak muhafaza etmeye çalışmışlardır. Bununla birlikte söz konusu hadislerin bir sonraki nesle hoca-talebe ilişkisi içerisinde aktarılmasında büyük bir hassasiyet örneği sergilemişlerdir. Böylesine duyarlılıklar içinde binlerce hoca ve talebe birbirlerinden hadis almış (tahammül) ve birbirlerine hadis aktarmışlardır (edâ). Bu makalede, Horasan bölgesinde yetişen âlimlerin önde gelenlerinden olan Dârimî (ö. 255/869) ve Tirmizî’nin (ö. 279/892) hocalık-talebelik ilişkisi netleştirilmeye çalışılmıştır. Öncelikle biyografik literatürden bu ilişkiye dair gerekli veriler toplanmıştır. Akabinde onların arasındaki hoca-talebe irtibatının isabeti test edilmiştir. Bunun için Tirmizî’nin eserlerinde Dârimî’den rivayet edilen hadis(ler)in bizzat onun kitaplarındaki rivayet(ler)le mukayesesi yapılmıştır. Bu mukayeseli araştırma sonucunda; Tirmizî’nin, hocası Dârimî’den tahric ettiği hadislerin bazılarının sened ve metin açısından birebir ya da kısmen benzer olduğu tespit edilmiştir. Tirmizî’nin eserlerinde yer alan toplam 84 rivayetten, 67 civarındaki rivayete Dârimî’nin Sünen’inde rastlanılmamıştır. Ayrıca bu çalışmada Tirmizî’nin cerh-ta’dîl, ricâl ve hadislerin illetleri konularında Dârimî’ye yönelttiği sualler de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber, Hadis, Tirmizî, Dârimî, Sünen

Reading al-Tirmid̲h̲ī and al-Dārimī’s Teacher-Disciple Relationship through Their Works

Öz

Ḥadīths, which are the declaration of al-Ḳurʾān, have been carefully followed and recorded since the early centuries. In this context, Muslims tried to preserve the Ḥadīths they heard and learned by both memorizing and writing them down. In addition, they showed great sensitivity in transmitting these Ḥadīths to the next generation in a teacher-disciple relationship. With such sensitivity, thousands of teachers and diisciples received Ḥadīth from each other (tahammul) and transmitted Ḥadīth to each other (adā). This article attempts to clarify the teacher-disciple relationship of al-Dārimī (d. 255/869) and al-Tirmid̲h̲ī (d. 279/892), who were among the leading scholars of the Khorasan region. First of all, the necessary data on this relationship was collected from the biographical literature. Then, the accuracy of the teacher-disciple relationship between them was tested. For this purpose, the Ḥadīth(s) narrated from al-Dārimī in al-Tirmid̲h̲ī’s works were compared with the narrative(s) in his books. As a result of this comparative research, it has been determined that some of the hadiths narrated by al-Tirmid̲h̲ī from his teacher al-Dārimī are identical or partially similar in terms of ısnād and matn. Out of a total of 84 narratives in al-Tirmid̲h̲ī’s works around 67 narratives were not found in al-Dārimī’s Sunan. In addition, in this study, al-Tirmid̲h̲ī’s questions to al-Dārimī on the issues of Jarh-Taʿdīl, Rid̲j̲āl and the causes of Ḥadīths are also discussed.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, The Prophet, al-Tirmid̲h̲ī, al-Dārimī, Sunan

قراءة علاقة تتلمذ الترمذي على شيخه الدارمي من خلال صنيعهما

Öz

إن الله سبحانه وتعالى كلّف النبي صلى الله عليه وسلم بتبليغ الناس موضوعات القرآن وشرحها وتوضيحها وتفسيرها وتعليمها للمؤمنين بشكل عملي. ولا شك أن الأحاديث هي الدليل الأوضح على تطبيق هذه المهمة بشكل لفظي أو عملي. وقد نالت الأحاديث التي تمت روايتها ونقلها جيلاً بعد جيل عن طريق الحفظ والكتابة منذ العصور الأولى أهمية كبيرة في فهم القرآن. وتحمّل ذلك الرواة؛ حيث كانوا يروون الأحاديث ويتحملونها؛ فهم من جهة طلاب، ومن جهة أخرى شيوخ. وقد تناولت هذه الدراسة اثنين من علماء الحديث البارزين في بلاد خراسان، وهما الدارمي (ت 255هـ/869م) والترمذي (ت 279هـ/892م)، من خلال العلاقة بينهما في سياق التعليم والتعلم.
في هذا السياق، تم التوصل من خلال البحث إلى أن الشخصين المذكورين كانا معاصرين لبعضهما البعض، وقد التقيا وتحدثا، وتم إثبات وجود علاقة تعليمية بينهما. وقد أُشير في العديد من الكتب إلى أن الترمذي كان من بين طلاب الدارمي. ومن ناحية أخرى، باستثناء السمعاني (ت 562هـ/1166م)، لم يذكر علماء آخرون الدارمي ضمن أساتذة الترمذي. ولكنهم اكتفوا بالإشارة إلى ذلك مثل: "سمع الحديث من العديد من علماء خراسان" أو "تعلم الحديث في خراسان". بالإضافة إلى ذلك، تشير العبارات الواردة في مؤلفات الترمذي مثل: "سألت عبد الله بن عبد الرحمن" أو "رأيت عبد الله بن عبد الرحمن" أو "ذكّرت عبد الله بن عبد الرحمن بهذا الحديث فقال..." إلى أنه تلقى الحديث من معلمه دون وسيط. وبناءً على ذلك، تمت محاولة تقييم صحة النتائج المستخلصة من الأدبيات البيوغرافية وكذلك العبارات الواردة في أعمال الترمذي في سياق الروايات الموجودة في مؤلفات العالمين.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الترمذي, الدارمي, التلمذة, الشيخ

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî (el-Keşşî). el-Müntehab min Müsnedi ʿAbd b. Humeyd. thk. Subhî es-Sâmerrâî - Mahmud Muhammed Halil es-Sâidî. Kahire: Mektebetü's- Sünne, 1408/1988.
• Ahmed ‘Ulvân Nûrî. “Ârâu’d-Dârimî Fî Kitâbeyi’t-Tirmizî (el-ʿİlelü’s-Sagîr ve el-ʿİlelü’l-Kebîr) Dirâse Nakdiyye Mukârene”. Mecelletu Âdâbi’l-Ferâhîdî 34 (2018), 304-331.
• Aljaad, Anas. “el-Mesâilu’l-letî Hâlefe fîhâ’t-Tirmizî Fî Sünenihi Şeyhau’l-Buhârî”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2015), 151-176.
• Aljaad, Anas. “Sünen-i Tirmîzî’de “Esah Mâ Fi’l-Bâb”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Haziran 2015), 169-190.
• Aljaad, Anas. “Tahkîku ʿİleli’d-Dârimî fî Süneni’t-Tirmizî”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2014), 191-206.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâʾilü’n-Nübüvve. thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kebîr. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Kitâbü’l-Kaza ve’l-Kader. thk. Muhammed b. Abdillah Âl Âmir. Riyâd: Mektebetü'l-Ubeykân, 1421/2000.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-Basrî. el-Müsned/el-Bahrü’z-Zehhâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh. Medine: Mektebetu’l-’Ulûm ve’l-Hikem, 1409/1988-1427/2006.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-Kebîr. Haydarâbâd: Dairatü'l-Meârifi'l-Osmaniyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’s-Sahîh. haz. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-ʿİlelü’l-Vâride fi’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye. thk. Mahfûzürrahman Zeynullah es-Silefî. Riyad: Dâru’t-Taybe, 1405/1985.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-İlzâmât ve’t-Tetebbuʿ. nşr. Ebû Abdurrahman Mukbil b. Hâdî el-Vâdiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sünen, thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Sünen. haz. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Sünen-i Dârimî. çev. Abdullah Aydınlı. İstanbul: Madve Yayınları, 1994.
• Dîneverî, Ebû Bekir Ahmed b. Mervân. Kitâbü’l-Mücâlese ve Cevâhirü’l-ʿİlm. thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasen Al-u Selmân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419.
• Doğanay, Süleyman. “Hoca-Talebe İlişkisi Bağlamında Sened Mukayesesi ve Sorunları”. Bilimname 5/12 (2007/1), 163-186.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen. haz. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. el-Cerh ve’t-Taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1371/1952.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. ʿİlelü’l-Hadîs, thk. Komisyon. Riyad: y.y., 1427/2006.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Maʿrifetü’s-Sahâbe. thk. Âdil b. Yusûf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, 1419/1998.
• Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsnedü Ebî Yaʿlâ el-Mevsılî. thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımeşk: Dârü’l-Memûn li’t-Türâs, 1404/1984.
• Engin, Sezai. Talebe-Hoca İlişkileri Özelinde Hadis Tarihinde Eleştiri Olgusu. İslâm İlim ve Düşünce Tarihinde Eleştiri Geleneği. ed. Sezai Engin. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Fatma Verdânî Abdurrâzî Abdullah. “Suâlâtu’t-Tirmizî li’d-Dârimî fi Ulûmi’l-Hadîs/Cem’un ve Dirâsetun”. Mecelle Kıtâ’u Usûli’d-Dîn 16 (2021), 1593-1670.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Câmiʿ li-Ahlâkı’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmiʿ. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1416/1996.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdad. thk. Beşşar Avvad Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Huzeyrî, et-Tâhir el-Ezher. el-Medhal ilâ Cami’i’l-İmâmi’t-Tirmizî. Kuveyt: Mektebu’ş-Şuûni’l-Fenniye, 1428/2007.
• Ismaeel Khaleel Mohammed. “Al-Tirmidhi’s questions to his Sheikh Al-Darmi- Collection and Study”. Journal of Tikrit University for Humanities 27/7 (2020), 57-77.
• Itr, Nûreddin. el-İmâmu’t-Tirmizî ve’l-Muvâzenetu Beyne Câmiʿihi ve Beyne’s-Sahîhayn. Kahire: Matbaatu’l-Cennetü’t-Te’lîf ve’l-Tercüme ve’n-Neşr, 1390/1970.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kasım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh ed-Dımaşkî. Tarihu Dımeşk. thk. Ömer b. Gurâme el-Amravî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-Mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. Riyad: Dâru’r-Râye, 1411/1991.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. Fethu’l-Bârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî- Muhibuddin el-Hâtib. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’t-Tehzîb. Hindistan: Matbaatu Dâireti'l-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî. Müsned. haz. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk es-Sülemî en-Nîsâbûrî. es-Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Mustafa el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Kitâbü’t-Tevhîd ve İsbâtu Sıfâtı’r-Rabb. thk. Abdulazîz b. İbrâhîm eş-Şehvân. Riyâd: Dâru’r-Rüşd, 1414/1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muhammed b. Abdilganî el-Hanbelî. et-Takyîd li-Maʿrifeti Ruvâti’s-Sünen ve’l-Mesânîd. thk. Ebû İdrîs Şerîf b. Sâlih et-Teşâdî. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 1435/2014.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân. Şerhu ʿİleli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdürrahîm Saîd. Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, 1407/1987.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. en-Nefhu’ş-Şezî fî Şerhi Câmiʿi’t-Tirmizî. thk. Ebû Câbir el-Ensârî vd. Riyad: Dârü’s-Sumeyʿî, 1428/2007.
• İbn Şahin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân el-Bağdâdî. et-Terğîb fî Fezâʾili’l-Aʿmâl ve Sevâbi Zâlik. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ- Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nûreddin Itr. Dimeşk: Dâru’l-Fikr- Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır, 1406/1986.
• İbrahim, Hamoud İbrahim. “Menhecu’t-Tirmizî Fî Ta’lîli’l-Ehâdîsi Fî sünenihi”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2018), 249-264.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-Sârî. Mısır: Matba’atü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323/1905.
• Köycü, Erdoğan. Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî’nin Eserleri Üzerine Yapılan Çalışmalar. Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
• Köycü, Erdoğan. Sunenu’t-Tirmizî’nin Metot Yönünden İncelenmesi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Mervezî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Nasr b. Yahyâ. Taʿzîmü Kadri’s-Salât. nşr. Abdurrahman Abdülcebbâr el-Füreyvâî. Medine: Mektebetu’d-Dâr, 1406/1986.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tuhfetü’l-Eşrâf bi-Maʿrifeti’l-Etrâf. thk. Abdüssamed Şerefeddin. Beyrut: Mektebetü'l-İslâmî, 1403/1983.
• Mizzî, Yusuf b. ez-Zekî Abdurrahman Ebu’l-Haccâc. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1400/1980.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetu’l-Ahvezî bi Şerhi Camii’t-Tirmizî. thk. Abdurrahman Muhammed Osman vd. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-Sahîh. haz. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’im Şelebî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Sünen. haz. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî Şerhi Ṣahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî,1392.
• Ömeri, Ekrem Ziya. Türâsü’t-Tirmiziyyi’l-İlmî. Medine: Mektebetu’d-Dâr, 1412.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. Haydarâbâd: Dairatü'l-Meârifi'l-Osmaniyye, 1382/1962.
• Sinnârî, Yûsuf. “el-İntisâr Li-Câmi’i’l-İmâmi’t-Tirmizî”. Erişim 02 Ağustos 2024. https://atharah.net/imam-tirmidhi-a-critical-study-of-dr-bashar-awad/#_ftnref118.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tabakâtü’l-Huffâz. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecid es-Selefî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-Evsat. nşr. Târık b. İvazullah- Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1405/1984.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-ʿİlelü’l-Kebîr. thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. eş-Şemâʾilü’n-Nebeviyye. thk. Seyyid b. Abbâs el-Celîmî. Mekke: el-Mektebetu’t-Ticâriyye, 1413/1993.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. haz. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1418/1998.
• Vâilî, Hasan b. Muhammed b. Haydar. Nüzhetü’l-Elbâb Fî Kavli’t-Tirmizî “ve fi’l-Bâb”. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1426.
• Yıldırım, Ahmet. Dârimî. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâʾ. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1427/2006.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz. Tarihu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-Aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2003.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz. Tezkiretü’l-Huffâz. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.