معالجات النبي لأزمات التعليم

Yıl 2024, Sayı: 5, 43 - 59, 31.12.2024

Murad Asaad Rashid

https://doi.org/10.69801/haid.1552277

Öz

يُعَدُّ التعليم حجر الأساس الذي تَتَّكِئ عليه نهضة الأمم ورُقيّها، إذ يُعَدُّ السبيل الفعّال لمعالجة أزمات المجتمع وتقدَّمه. عطفاً على ما تقدَّم، جرى في هذه الدراسة تسليط الضوء على معالجة النبي محمَّد صلّى الله عليه وسلَّم، لأزمات التعليم، حيث قُسِّمتِ الدراسة إلى مقدمة، وقسمين، وخاتمة. في المقدِّمة بُسِطَت أسباب اختيار الموضوع، وأهداف الدراسة، وأبرز إشكالاتها، مع مراجعة الدراسات السابقة، وبيان المنهج العلمي الذي اُعتُمِد للوصول إلى رؤى دقيقة تُسهِمُ في إثراء الموضوع. في القسم الأول، اُستُعرِضت مكانة التعليم في الإسلام، وبعض التحديات التي واجهتِ المجتمعات الإسلاميَّة في العمليَّة التعليميَّة، حيث رُكِّزَ على الصعوبات التاريخيَّة التي تعرَّضت لها النُّظم التعليميَّة وكيفيَّة تجاوزها. أما في القسم الثاني، فنُوقِشَتِ العقبات النفسيَّة التي تقف في وجه التعلم والدعوة، مثل أزمة تهيئة النفس، إذ أُكِّدَ على ضرورة امتلاك الداعية للقدرات العلميَّة والتربويَّة التي تليق بمقام الدعوة. كذلك عُرِضَت مشكلة غموض المادة العلميَّة، مع الإشارة إلى أساليب النَّبي في تبسيط العلوم وتوضيحها بطرق بليغة وسهلة؛ لتيسير الفهم والتعلّم. كما نُوقِشَت آفة التسويف في طلب العلم، حيث بُيِّنَ كيف حثَّ النبي على استثمار الوقت بفاعليَّة في التحصيل العلميِّ دون تهاون أو تراجع. كذلك، دُرِسَت أزمة حُبِّ الشهرة والظهور بين طلاب العلم، مُبينة توجيهات النبي بضرورة مجاهدة النفس وتطهير النيَّة، مع تقديم نصائح لتجنُّب هذه الآفة التي قد تُعيق الإخلاص في طلب العلم. وقد اشتملتِ الدراسة على أمثلة توضيحيَّة وافية عن المشكلات التعليميَّة التي تصدى لها النبي، ما عزَّزَ الفكرة بأن سيرته تمثِّل معيناً غنيَّاً يُقتدى به في الحياة. وفي الخاتمة، خُلِصَ إلى عدة نتائج، أبرزها أنَّ المنهج النبويِّ، الذي كان أساساً لإنقاذ البشريَّة وتخفيف أزماتها، يَتَجَسَّدُ كنموذج تعليميٍّ متكامل يهدف إلى تطوير التعليم الإنساني بأبعاده كافة، ليصبح نهجاً يمكن الاعتماد عليه في تعزيز القيم التعليميَّة وتحقيق الرُّقي المجتمعيِّ.

Anahtar Kelimeler

الفقه, التعليم, المنهج, الأزمة, المعالجة, العلمية

Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Eğitim Sorunlarına Getirdiği Çözümler

Öz

Eğitim, milletlerin kalkınması ve gelişmesi için temel bir taş sayılmaktadır. Eğitim toplumun ilerlemesi ve sorunlarının çözülmesinde etkin bir yoldur. Bu çalışmada Peygamber’in (s.a.s.) eğitim sorunlarına getirdiği çözümlere ışık tutulmuştur. Bu araştırma bir giriş, iki kısım ve bir sonuçta ele alınmıştır. Girişte konuyu seçme sebepleri, araştırmanın amacı, en önemli sorunları, konuyla ilgili önceki çalışmalar ve konunun zenginleşmesine katkı sağlayacak görüşlere ulaşmak için esas alınan yöntem ele alınmıştır. Birinci kısımda İslam’da eğitimin yeri, Müslüman toplumların eğitimde karşılaştıkları bazı sorunlar ele alınmıştır. Burada ayrıca eğitim sistemlerinin tarihte karşılaştığı zorluklar ve bu zorlukların üstesinden nasıl gelindiği incelenmiştir. İkinci kısımda eğitim verme ve davette bulunmada karşılaşılan donanımlı olmama sorunu gibi kişinin bu konuda yetersiz olma sorunları ele alınmıştır. Davete uygun bilimsel ve eğitimsel yeteneklere sahip olmanın zorunluluğu vurgulanmıştır. Ayrıca bilginin kapalı olma konusu incelenmiş ve Peygamber’in (s.a.s.) anlama ve öğrenmeyi kolaylaştırmak için beliğ ve kolay bir yöntemle bunu açıklama yöntemine değinilmiştir. İlim talep etmede geç kalma sorunu ve Peygamber’in (s.a.s.) gevşeklik göstermeden ve geç kalmadan vakti ilim talep etmede kullanmayı nasıl teşvik incelenmiştir. İlim talep edenlerin meşhur ve görünür olmayı sevme belasına değinilmiş, Peygamber’in (s.a.s.) nefis ile mücadele etme ve niyeti temiz tumanın gerekli olduğu konusundaki yönlendirmeleri ve ilim talep ederken ihlaslı olmaya engel olan bu şöhret belasından korunmaya yönelik öğütleri ele alınmıştır. Bu çalışmada Peygamber’in (s.a.s.) değindiği eğitim sorunlarıyla ilgili yeterli sayıda ve açıklayıcı örnekler verilmiştir ki bu, onun hayatının örnek alınabilecek zengin ve yardımcı bir yaşam tarzı olduğunu göstermektedir. Sonuç bölümünde bu çalışmayla elde edilen bazı neticelere yer verilmiştir. En önemlisi, insanlığı kurtarmanın ve krizlerini hafifletmenin temeli olan Peygamber yönteminin, insan eğitimini tüm boyutlarıyla geliştirmeyi, eğitimsel değerleri geliştirmede ve toplumsal ilerlemeyi başarmada güvenilir bir yaklaşım haline gelmeyi amaçlayan bütünleşik bir eğitim modeli olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Eğitim, Yöntem, Sorun, Çözüm, Bilimsel

Kaynakça

• ‘Askalânî, Ebü’l-fazl Ahmed b. ‘Alî b. Hacer. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fu’âd Abdulbâkî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1379/1959.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şu‘ayb el-Arne’ût vd. Mü’essetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin b. ‘Alî b. Mûsâ. Sünenü’l-beyhakî el-kübrâ. thk. Muhammed ‘Abdülkâdir ‘Atâ. Mekke: Mektebetü Dârü’l-Bâz, 1414/1994.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl. el-Câmi‘u’l-müsnedi’s-sahîh el-muhtasar min ümûri Rasûlillah sallâllâhü ‘aleyhi ve sellem ve sünenihi ve eyyâmih (Sahîhu’l-Buhârî). thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dâru Tavki’n-Necât. 1. Basım, 1422/2001.
• Cürcânî, ‘Alî b. Muhammed b. ‘Alî Zeyn eş-Şerîf. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1403/1983.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyn eş-Şerîf. Risâletün fî usûli’l-hadîs. thk. ‘Alî Zevîn. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1407/1986.
• Dahîm, İbrâhîm Sâlih. “Esâlîbü nebeviyye fi’t-terbiyyeti ve’t-ta‘lîm”, Mecelletü’l-beyân fi’l-Memleketi’l-‘ARabiyyeti’s-Su‘ûdiyye. S. 209, 1426/2005.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdillâh b. Abdirrahmân b. Fazl b. Behrâm b. Abdissamed. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Suud: Dârü’l-Muğnî, 1. Basım, 1412/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü İbn Dâvûd. Thk. Şu‘ayb el-A’ne’ût vd. Dârü’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ahmed b. ‘Alî b. Müsennâ. Müsnedü Ebî Ya‘lâ. thk. Hüseyin Selîm Esed. Cidde: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 2. Basım, 1410/1989.
• Ebü Gudde, Abdulfettâh. er-Rasûlü’l-mu‘âllim ve esâlîbihi fi’t-ta‘lîm. Beyrut: Dârü’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1417/1996.
• Ebü’l-‘Abbâs el-Hamevî, Ahmed b. Muhammed Mekkî. Gamzü ‘Uyûni’l-besâ’ir fî şerhi’l-eşbâhi ve’n-Nezâ’ir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım 1405/1985.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1411/1990.
• Halîl, Fâdıl İsmâ‘îl. Menhecü’n-nebî fî ta ‘lîmi’s-sahâbe. “Mecelletü Câmi‘ati’l-Basra Külliyyeti’l-Âdab”, S. 66, 1434/2013.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Bestî. Ma‘âlimü’s-sünen şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Haleb: el-Matba‘atü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1351/1932.
• İbn ‘Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. Câmi‘u beyâni’l-‘ilmi ve fazlih. thk. Ebü’l-eşbâl ez-Züheyrî. Suud: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1414/1994.
• İbn ‘Âşur, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dârü Sahnûn li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1418/1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebûbekir b. Ebî Şeybe Abdillah b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Musannef fi’l-ahâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409/1988.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu‘cemü makâyîsi’l-lüğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. y.y.: İttihâdü Küttâbü’l-‘Arab, 1423/2002.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Ahmed. Nüzhetü’n-nazar fî tevzîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Nûreddîn ‘Itır. Dımaşk: Matbaatu’s-Sabâh, 3. Basım, 1421/2000.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed ‘Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye li-İbni Hişâm. thk. Mustafa es-Sakâ vd. Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Hâlebî, Mısır: 2. Basım, 1375/1955.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdilâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şu ‘ayb el-Arne’ût vd. Dârü’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasıd. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1425/2004.
• İbnu’s-Salâh, Ebû ‘Amr Takiyyüddîn Osmân b. Abdirrahmân. Mukaddimetü İbni’s-Salâh (Ma‘rifetü envâ‘i ‘ulûmi’l-hadîs). thk. Nûreddîn ‘Itır. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1406/1986.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebi’lkerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim eş-Şeybânî. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed ‘Aved-‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1415/1994.
• Kazzâr, Fehmî Ahmed. “Min emâli’l-Harem-men gasele ve’gtesel”. Şebeketü’l-Âlûke: https://wبُقاet/spotlight/0/127345/ (Erişim Tarihi: 17.10.2024).
• Kuşayrî, Ebü’l-Hasan Müslim b. Haccâc el-Müsnedü’s-sahîh el-muhtasar bi-nakli’l-adli ‘ani’l-adli ilâ Rasûlillâh sallâllâhü ‘aleyhi ve sellem (Sahîhu Müslim). thk. Muhammed Fu’âd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Zekî b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Mü’essetü’r-Risâle, 1. Basım, 1400/1980.
• Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. er-Rahîku’l-mahtûm. Beyrut: Dârü’l-Hilâl, 1. Basım, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr Şâvîş. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
• Sa‘îd, Muhammed Re’fet, er-Rasûlü’l-mu‘llim ve menhecuhu fi’t-ta‘lîm. Kahire: Dârü’l-Vefâ’ li’t-Tab‘ ve’n-Neşr.
• Senîkî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed. Münhati’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Süsleymân b. Derî‘ el-‘Âzimî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1426/2005.
• Serahsî, Şemsüle’imme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyeddîn el-Mîs. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1. Basım, 1421/2000.
• Şehbûn, Ahmed. el-Menhecü’n-nebevî fi’t-terbiyyeti ve’t-ta‘lîm ve eseruhu fi’l-irtikâ’i bi’l-manzûmeti’t-terbeviyye. Merkezü Fâtimeti’l-Fehriyye, 1. Basım, 1442/2021.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb b. Mütîr el-Lahmî. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Tahhân en-Na‘îmî, Ebû Hafs Mahmûd b. Ahmed b. Mahmûd. Teysîrü’l-mustalahi’l-hadîs. Mektebetü’l-Ma‘arif li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘. 10. Basım, 1425/2004.
• Târık, Mu‘âz b. ‘İvedullâh. Takrîbü ‘ilmi’l-hadîs menhecün dirâsiyyün yecme ‘u beyne asâleti’l-kadîm ve ciddeti’l-hadîs. Dârü’l-Kevser. 1. Basım, ts.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hecer, 1. Basım, 1419/1999.
• Tirmizî, Muhammed b. ‘Îsâ. Sünenü’t-tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Hâlebî, 2. Basım, 1395/1975.