Al-Birmāwī’s Methodological Approach in Resolving Contradictions Between Akḥbār al-Āḥād in His Work “al-Fawā’id al-Saniyyah”

Yıl 2025, Sayı: 6, 72 - 93, 30.06.2025

Orhan Canpolat , Mashaan Mosa Hamza

https://doi.org/10.69801/haid.1665544

Öz

The discipline of Uṣūl al-Fiqh is one of the most significant and foundational branches of Islamic sciences. It serves as the theoretical framework through which Islamic legal rulings are derived and understood. This field is divided into various intricate and interrelated topics, among which the issue of ta‘ādul (equivalence) and ta‘āruḍ (contradiction) among Shar‘ī evidences, as well as the principles of preference (tarjīḥ), hold a particularly central and sensitive position. A jurist (faqīh) must be thoroughly well-versed in these core concepts before engaging in the process of deducing legal rulings from scriptural evidences. Mastery of these principles ensures that legal reasoning remains consistent, methodical, and faithful to the broader objectives of the Sharia. This study provides a brief yet focused summary of Ḥāfiẓ al-Birmāwī’s life, his intellectual background, and more importantly, the methodological approach he adopted in his work al-Fawāʾid al-Saniyya. It also offers an in-depth examination of the linguistic and technical meanings of the terms ta‘ādul, ta‘āruḍ, and tarjīḥ as understood by classical jurists.It is established in this study that ta‘ādul and ta‘āruḍ are often treated as synonymous terms in certain contexts. Furthermore, contradiction does not occur between two definitive (qaṭ‘ī) evidences, nor between a definitive and a presumptive (ẓannī) one. In Islamic jurisprudence, contradiction can only arise between two presumptive (ẓannī) evidences. In such cases, scholars must first explore possible methods of reconciliation (al-jamʿ) before applying the principles of preference (tarjīḥ). Additionally, al-Birmāwī asserts that tarjīḥ in aḥād (solitary) narrations depends on multiple factors. These include the reliability and integrity of the narrator (rāwī), the internal consistency and content of the hadith (matn), the linguistic indicators or implications of the words used, and contextual or external elements beyond the text itself. These discussions are presented in the study as a fundamental contribution to Uṣūl al-Fiqh, enriched with a comparative analysis of the views of various scholars and further clarified through concrete and illustrative examples where applicable.

Anahtar Kelimeler

Islamic law , Ḥāfiẓ al-Birmāwī , Principles of Islamic Jurisprudence , Ta‘āruḍ (contradiction) , Ta‘ādul (equivalence) , Tarjīḥ (preference)

el-Birmâvî’nin “el-Fevâʾidü’s-seniyye” Adlı Eseri Çerçevesinde Âhâd Hadis Rivayetleri Arasındaki Çelişkilerin Giderilmesine Yönelik Usûlî Yaklaşımı

Öz

Usûl-i fıkıh disiplini, İslami ilimlerin en önemli ve en temel dallarından biridir. Bu disiplin, İslam hukukî hükümlerinin çıkarıldığı ve anlaşıldığı teorik çerçeveyi oluşturur. Alan, kendi içinde karmaşık ve birbiriyle bağlantılı birçok konuya ayrılır. Bu konular arasında, şer‘î deliller arasındaki ta‘âdul ve ta‘âruż meselesi ile tercih ilkeleri özellikle merkezi ve hassas bir konuma sahiptir. Bir fakih, naslardan hüküm çıkarma sürecine girişmeden önce bu temel kavramlara dair derin bir bilgiye sahip olmalıdır. Bu ilkelerde ustalaşmak, hukukî akıl yürütmenin tutarlı, sistematik ve Şeriat’ın genel amaçlarına uygun şekilde ilerlemesini sağlar. Bu çalışma, Hâfız el-Birmâvî’nin hayatı, entelektüel arka planı ve özellikle el-Fevâʾidü’s-Seniyye adlı eserinde benimsediği yöntem hakkında kısa ama odaklanmış bir özet sunmaktadır. Aynı zamanda, ta‘âdul, ta‘âruż ve tercih terimlerinin hem dilsel hem de teknik anlamlarını klasik fakihlerin anlayışı çerçevesinde derinlemesine incelemektedir. Çalışmada ortaya konulduğu üzere, ta‘âdul ve ta‘âruż bazı bağlamlarda eşanlamlı terimler olarak ele alınmaktadır. Ayrıca, iki kat‘î delil arasında veya bir kat‘î ile bir zannî delil arasında çelişki meydana gelmez. Fıkıh alanında çelişki ancak iki zannî delil arasında vuku bulur. Bu gibi durumlarda, fakihlerin öncelikle delilleri uzlaştırma yollarını araştırmaları gerekir; ancak bu mümkün değilse, tercih ilkeleri devreye girer. el-Birmâvî, ahâd rivayetlerde tercihin çeşitli unsurlara bağlı olduğunu belirtir. Bunlar arasında râvînin güvenilirliği ve adaleti, hadisin metninin içeriği ve tutarlılığı, kullanılan kelimelerin dilsel anlamları ve metin dışı bağlamsal unsurlar yer alır. Dikkat çeken bir diğer husus, Bermâvî’nin tercih konusunu içtihattan önce ele almasıdır; zira asıl maksat tercihtir. Bermâvî, tümevarım yöntemini kullanmış, delilleri karşılaştırmış, önceki âlimlerin görüşlerini eleştirel biçimde değerlendirmiş ve mevcut meseleleri mümkün olduğunda uygulamalı örneklerle açıklamıştır. Bu tartışmalar, usûl-i fıkıh alanına temel bir katkı olarak sunulmakta ve farklı âlimlerin görüşlerinin karşılaştırmalı analizleri ile somut ve açıklayıcı örnekler üzerinden netleştirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Hafız el-Birmâvî , Usûl-i fıkıh , Tearuz , Teadül , Tercih

المنهج الأصولي للبرماوي في رفع التعارض الحاصل بين روايات الآحاد من خلال كتابته الفوائد السنية

Öz

يُعدُّ علم أصول الفقه من أشرف العلوم الإسلامية وأعظمها أثرًا في فهم النصوص الشرعية واستنباط الأحكام منها، وهو العلم الذي يُبيّن قواعد الاستدلال، وضوابط الفهم، ومناهج الترجيح بين الأدلة عند التعارض، ومن أبرز الموضوعات التي تناولها الأصوليون بالتفصيل: باب التعارض، والتعادل، والترجيح؛ إذ لا يمكن للمجتهد أن يُرجّحَ دليلاً على آخر، أو أن يجمع بين النصوصِ ظاهرة التعارض، إلا بعد أن يُحسن النظر في هذه القواعد الدقيقة، ويتقن تطبيقها بدقةٍ ووعي، وفي هذا السياق، يتناول هذا البحث لمحة موجزة عن حياة الحافظ البرماوي، أحد أعلام المذهب الشافعي، ويعرض منهجه في كتابه القيّم الفوائد السنية، مع التركيز على مبحث التعادل والترجيح، فيبدأ البحث بتعريف هذين المصطلحين لغةً واصطلاحًا، موضحًا أن "التعادل" و"التعارض" قد يُستعملان – أحيانًا- بمعان متقاربة، غير أن التعارض لا يقع بين دليلين قطعيين، ولا بين القطعي والظني، بل يقع في الغالب بين الأدلة الظنية، كالأحاديث الآحاد، أو اجتهادات الصحابة، وفي مثل هذه الحالة، يكون الواجب أولاً البحث عن إمكانية الجمع بين النصوص المتعارضة، فإن لم يمكن ذلك الجمع، فحينها يُصار إلى الترجيح بناءً على قواعد مقررة في علم الأصول، هذا وقد اعتنى البرماوي ببيان وجوه الترجيح في خبر الواحد، فذكر الترجيح باعتبار أحوال الرواة كالثقة، والضبط، وبحسب المتن من حيث المعنى، والمضمون، ومن جهة دلالة الألفاظ من حيث الظهور، والإجمال، وأيضًا من خلال قرائن خارجية كعمل الأمة أو الشهرة، ونلاحظ أن البرماوي قدم (الترجيح) على (الاجتهاد)؛ لأن الترجيح هو المقصود، وقد سلك البرماوي في ذلك المنهج الاستقرائي الذي قارن فيه بين الأدلة، وعارض فيه أقوال العلماء السابقين، وأوضح المسائل المطروحة بالأمثلة التطبيقية إن وُجدت، مما جعل دراسته ذات فائدة كبيرة للباحثين في علم الأصول خاصة، والفقه الإسلامي عامة، كما أسهم في الفهم الدقيق للمنهج الاجتهادي التقليدي.

Anahtar Kelimeler

الفقه الإسلامي , الحافظ البرماوي , مبادئ الفقه الإسلامي , التعارض , التعادل , الترجيح

Kaynakça

• Âmidî, Ebü’l-Ḥasan Seyfüddîn ʿAlî b. Ebî ʿAlî es-Seʿlebî, el-İḥkâm fî Uṣûli’l-Aḥkâm, thk. ʿAbdürrazzâḳ ʿAfîfî, c. 4, Beyrut–Şam: el-Mektebü’l-İslâmî.
• Bâbertî, Muḥammed b. Maḥmûd el-Ḥanafî, er-Rudûd ve’n-Nuḳūd Şerḥu Muḫtaṣari İbnü’l-Ḥâcib, thk. Ḍayfullah el-ʿUmerî – Terḥîb ed-Devserî, c. 2, Riyâḍ: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
• Barzenjî, ʿAbdü’l-Laṭîf ʿAbdullah, et-Taʿâruż ve’t-Terjîḥ beyne’l-Edilletiş-Şerʿiyye: Baḥs̱un Uṣûlîyyun Muḳârenun bi’l-Meẕâhibi’l-İslâmiyye’l-Muḫtelifa, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Bermevî, Muḥammed b. ʿAbdi’d-Dâʾim Şemsüddîn Ebû ʿAbdillah, el-Fevâʾidü’s-Seniyye fî Şerḥi’l-Elfiyye, thk. ʿAbdullah Ramażân Mûsâ, c. 5, Suudi Arabistan: Mektebetü’t-Tevʿiyeti’l-İslâmiyye li’t-Taḥḳīḳ ve’n-Neşr ve’l-Baḥṯi’l-ʿİlmî, 1436/2015.
• Bermevî, Muḥammed b. ʿAbdi’d-Dâʾim Şemsüddîn Ebû ʿAbdillah, el-Lâmiʿu’ṣ-Ṣabîḥ bi-Şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣaḥîḥ, thk. lecnatun bi-işrâfi Nûreddîn Ṭâlib, c. 15, Sûriyye: Dârü’n-Nevâdir, 1433/2012.
• Bermevî, Muḥammed b. ʿAbdi’d-Dâʾim Şemsüddîn Ebû ʿAbdillah, en-Nübẕetu’z-Zekiyye fî’l-Ḳavâʿidi’l-Uṣûliyye, thk. ʿAbdullah Ramażân Mûsâ, Suudi Arabistan: Mektebetü’t-Tevʿiyeti’l-İslâmiyye li’t-Taḥḳīḳ ve’n-Neşr ve’l-Baḥṯi’l-ʿİlmî, 1435/2014.
• Beyḍâvî, ʿAbdullah b. ʿUmar Ebû Saʿîd (veya Ebü’l-Ḫayr Nāṣıruddîn), Minhâcü’l-Vuṣûl ilâ ʿİlmi’l-Uṣûl, thk. Muṣṭafâ Şeyḫ Muṣṭafâ, Beyrut: el-Mektebetü’l-Hâşimiyye, 2015.
• Beyhaḳî, Aḥmed b. el-Ḥüseyn b. ʿAlî b. Mûsâ el-Ḫusrücerdî, Ebû Bekr, es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muḥammed ʿAbdülḲādir, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. bs., 1424/2003.
• Beyhaḳî, Aḥmed b. el-Ḥüseyn el-Ḫusrücerdî, Ebû Bekr, el-Ḫilâfiyyât beyne’l-İmâm eş-Şâfiʿî ve Ebî Ḥanîfe ve Aṣḥâbihî, thk. ferîḳu’l-baḥṯi’l-ʿilmî, nez. Ebû Şeẕâ en-Neḥḥâl, c. 8, Kahire: er-Ravżatü li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1436/2015.
• Buḫârî, Muḥammed b. İsmâʿîl Ebû ʿAbdillah, el-Câmiʿu’l-Müsnedü’ṣ-Ṣaḥîḥu’l-Muḫtaṣar min Umûri Rasûlillâhi sav ve Sünenihî ve Eyyâmihî, thk. Muḥammed Zuhayr b. Nāṣır en-Nāṣır, Beyrut: Dâr Ṭavḳi’n-Necât, 1422.
• Celâlüddîn el-Ḳazvînî, Muḥammed b. ʿAbdirraḥmân b. ʿUmer, Ebû’l-Maʿâlî eş-Şâfiʿî, meʿrûf bi-Ḫaṭîbi Dımaşk, el-İyḍâḥ fî ʿUlûmi’l-Belâġa, thk. Muḥammed ʿAbdülmenʿim Ḫafâcî, c. 3, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 3. bs.
• Dâraḳuṭnî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. ʿUmer el-Baġdâdî, Sünenü’d-Dâraḳuṭnî, thk. es-Seyyid ʿAbdullah Yemânî, c. 4, Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1386/1966.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eşʿas b. İshâḳ b. Beşîr b. Şeddâd b. ʿAmr el-Ezdî es-Sicistânî, Sünen Ebî Dâvûd, thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdülḥamîd, c. 4, Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAṣriyye, Ṣaydâ.
• Ebû Zurʿa Veliyyüddîn el-ʿIrâḳî, Aḥmed b. ʿAbdirraḥîm, el-Ġayṯü’l-Hâmiʿ Şerḥu Cemʿi’l-Cevâmiʿ, thk. Muḥammed Tâmir Ḥicâzî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Ebû’l-Muẓaffar es-Semʿânî, Manṣûr b. Muḥammed el-Mervazî, Ḳawâṭiʿu’l-Edille fî’l-Uṣûl, thk. Muḥammed Ḥasan eş-Şâfiʿî, c. 2, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1999.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû ʿAbdillah Muḥammed b. ʿUmer, el-Maḥṣûl fî ʿİlmi Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Ṭâhâ Câbir el-ʿAlvânî, c. 6, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Feyrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebû Ṭâhir Muḥammed b. Yaʿḳūb, el-Ḳāmûsu’l-Muḥîṭ, thk. Mektebü Taḥḳīḳi’t-Türâs̱ fî Müʾesseseti’r-Risâle, Beyrut: Müʾessesetü’r-Risâle, 8. bs., 1426/2005.
• Ğazâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed eṭ-Ṭûsî, el-Müstaṣfâ, thk. Muḥammed ʿAbdü’s-Selâm ʿAbdü’ş-Şâfî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ḥamavî, Şihâbüddîn Ebû ʿAbdillah Yâḳūt b. ʿAbdillah er-Rûmî, Muʿcemü’l-Büldân, c. 7, Beyrut: Dâr Ṣâdir, 3. bs., 1995.
• Ḥifnâvî, Muḥammed İbrâhîm, Dirâsât Uṣûliyye fî’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Kahire:Mektebetü ve Maṭbaʿatü’l-İşrâʿi’l-Fenniyye, 1422/2002.
• Iṣfahânî, Ebû’s-Senâʾ Şemsüddîn Maḥmûd b. ʿAbdirraḥmân, Bayânu’l-Muḫtaṣar Şerḥu Muḫtaṣari İbnü’l-Ḥâcib, thk. Muḥammed Maẓhar Baḳāʾ, Suudi Arabistan: Dârü’l-Medenî, 1406/1986.
• İbn ʿAlî el-Fetûḥî, Ebû’l-Beḳāʾ Takiyyüddîn Muḥammed, meʿrûf bi-İbn en-Neccâr el-Ḥanbelî, Şerḥu’l-Kevkebi’l-Munîr, thk. Muḥammed ez-Zuḥaylî, c. 4, Riyad: Mektebetü’l-ʿUbaykân, 2. bs., 1418/1997.
• İbn Emîr Hâcc, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed, et-Taḳrîr ve’t-Taḥbîr, c. 4, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• İbn Fâris, Ebü’l-Ḥüseyn Aḥmed, Muʿcem Makāyîsi’l-Luġa, thk. ʿAbdü’s-Selâm Muḥammed Hârûn, c. 6, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Aḥmed, İnbâʾu’l-Ğumr bi-Ebnâʾi’l-ʿUmr, thk. Ḥasan Ḥabbaşî, c. 4, Mısır: el-Meclesü’l-Aʿlâ li’ş-Şuʾūni’l-İslâmiyye – Lecnatu İḥyâʾi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1389/1969.
• İbn Ḥibbân, Ebû Hâtim Muḥammed b. Ḥibbân ed-Dârimî el-Büstî, Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân bi-Tertîbi İbn Belbân, thk. Şuʿayb el-Arnaʿût, c. 18, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. bs., 1414/1993.
• İbn Ḫuzeyme en-Neysâbûrî, Ebû Bekr Muḥammed b. İshâḳ b. Ḫuzeyme es-Sülemî, Ṣaḥîḥu İbn Ḫuzeyme, thk. Muḥammed Muṣṭafâ el-Aʿẓamî, c. 4, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî
• İbn Ḳâḍî Şühebe, Ebû Bekr b. Aḥmed el-Esedî, Takiyyüddîn, Ṭabaḳātu’ş-Şâfiʿiyye, thk. el-Ḥâfiẓ ʿAbdü’l-ʿAlîm Ḫân, c. 4, Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1407.
• İbn Ḳudâme el-Makdisî, Ebû Muḥammed Muveffaḳu’d-Dîn ʿAbdullah b. Aḥmed b. Muḥammed b. Ḳudâme el-Cemâʿîlî el-Makdisî es-Ṣaffî ed-Dımaşkî el-Ḥanbelî, Rawżatu’n-Nâẓir ve Cennetu’l-Menâẓir fî Uṣûli’l-Fıḳh ʿalâ Meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel, c. 2, Beyrut: Müessesetü’r-Rayyân li’ṭ-Ṭibâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 3. bs., 1423/2002.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillah Muḥammed el-Ḳazvînî, Sünenü İbn Mâce, thk. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳî, c. 2, Beyrut: Dâr İḥyâʾi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye - el-Bâbî el-Ḥalebî.
• Ebû’l-Ḫaṭṭâb el-Kelûẓânî, Maḥfûẓ b. Aḥmed el-Ḥanbelî, et-Temhîd fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Mufîd Muḥammed Ebû ʿAmşe – Muḥammed b. ʿAlî, c. 4, Mekke: Merkezü’l-Baḥṯi’l-ʿİlmî ve İḥyâʾi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1406/1985.
• İbnü’s-Subkî, Tâcüddîn Abdü’l-Vehhâb, Cemʿu’l-Cevâmiʿ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. bs., 2011.
• İmâm Aḥmed, Ebû ʿAbdillah Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî, Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel, thk. Şuʿayb el-Arnaʿût – ʿÂdil Mürşid ve başk., nez. ʿAbdullah b. ʿAbdilmuḥsin et-Türkî, c. 50, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İmâmü’l-Ḥarameyn el-Cüveynî, ʿAbdülmelik b. ʿAbdillah, Ebû’l-Maʿâlî, el-Burhân fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Ṣalâḥ b. Muḥammed b. ʿAvayża, c. 2, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İsnevî, Ebû Muḥammed Cemâlüddîn ʿAbdirraḥîm, et-Temhîd fî Taḫrîci’l-Furûʿ ʿale’l-Uṣûl, thk. Muḥammed Ḥasan Hîtû, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. bs., 1400.
• İsnevî, Ebû Muḥammed Cemâlüddîn ʿAbdirraḥîm, Nihâyetü’s-Sûl Şerḥu Minhâci’l-Vuṣûl, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• Ḳāḍî Ebû Yaʿlâ, Muḥammed b. el-Ḥüseyin, el-ʿUdde fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Aḥmed el-Mubârekî, c. 5, 2. bs., 1410/1990. Kaḥlānî, Muḥammed b. İsmâʿîl Ebû İbrâhîm, Uṣûlü’l-Fıḳh el-Müsemma İcâbetü’s-Sâʾil Şerḥu Buġyeti’l-Âmil, thk. el-Ḳāḍî Ḥüseyin es-Siyâġī – Ḥasan Muḥammed Maḳbûlî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Ḳarâfî, Ebü’l-ʿAbbâs Şihâbüddîn, Nefâʾisü’l-Uṣûl fî Şerḥi’l-Maḥṣûl, thk. ʿÂdil Aḥmed, c. 9, Mekke: Mektebetü Nizâr Muṣṭafâ el-Bâz, 1416/1995.
• Ḳarâfî, Ebü’l-ʿAbbâs Şihâbüddîn, Şerḥu Tenḳīḥi’l-Fuṣûl, thk. Ṭâhâ ʿAbdürraʾûf, c. 2, New York: Şirketü’ṭ-Ṭibâʿati’l-Fenniyye’l-Mütteḥide, 1393/1973.
• Menâvî, Zeynu’d-Dîn Muḥammed ʿAbdürraʾûf, Fayżü’l-Ḳadîr Şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣaġîr, c. 6, Mıṣr: el-Mektebetü’t-Ticâriyye el-Kübrâ, 1356.
• Merdâvî, ʿAlâʾüddîn Ebü’l-Ḥasan ʿAlî, et-Taḥbîr Şerḥu’t-Taḥrîr fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. ʿAbdürraḥmân el-Cebrîn – ʿAvaz el-Ḳarnî – Aḥmed es-Serâḥ, c. 8, Riyâḍ: Mektebetü’r-Rüşd, 1421/2000.
• Mücîrüddîn Ebû’l-Yemen, ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed, el-Ünsü’l-Celîl bi-Târîḫi’l-Ḳudsi ve’l-Ḫalîl, thk. ʿAdnân Yûnus ʿAbdülmecîd Nebâte, c. 2, ʿAmmân: Mektebetü Dendis.
• Muḥammed Muḥammed Ebû Zehv, el-Ḥadîs̱ ve’l-Muḥaddisûn, Kahire: Dârü’l-Fikri’l-ʿArabî, 1378.
• Müslim b. el-Ḥaccâc, Ebû’l-Ḥasen el-Ḳuşeyrî en-Neysâbûrî, el-Müsnedü’ṣ-Ṣaḥîḥu’l-Muḫtaṣar bi-Naḳli’l-ʿAdli ʿani’l-ʿAdli ilâ Rasûlillâhi, thk. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳî, c. 5, Beyrut: Dâr İḥyâʾi’t-Türâsi’l-ʿArabî.
• Rahûnî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Mûsâ, Tuḥfetu’l-Mesʾûl fî Şerḥi Muḫtaṣari Muntehe’s-Sûl, thk. el-Hâdî b. el-Ḥüseyin Şebîlî, c. 4, Dubey: Dârü’l-Buḥûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve İḥyâʾi’t-Türâs̱, 1422/2002.
• Ṣafiyyu’d-Dîn el-Hindî el-Ermevî, Muḥammed b. ʿAbdirraḥîm, el-Fâʾiḳ fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Maḥmûd Naṣṣâr, c. 2, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Ṣafiyyu’d-Dîn el-Hindî el-Ermevî, Muḥammed b. ʿAbdirraḥîm, Nihâyetü’l-Vuṣûl fî Dirâyeti’l-Uṣûl, thk. Ṣāliḥ b. Süleymân el-Yûsuf – Saʿd b. Sâlim es-Süveyḥ, c. 9, Mekke: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1416/1996.
• Seḫâvî, Şemsüddîn Ebü’l-Ḫayr Muḥammed b. ʿAbdirraḥmân, aḍ-Ḍavʾu’l-Lâmiʿ li-Ahli’l-Ḳarni’t-Tâsiʿ, c. 6, Beyrut: Menşūrātu Dâr Mektebeti’l-Ḥayât, 1993.
• Subkî, Taqiyyüddîn Ebü’l-Ḥasan ve oğlu Tâcüddîn ʿAbdü’l-Vehhâb, el-İbhâc Şerḥu’l-Minhâc, c. 3, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Sultânü’l-ʿUlemâ el-ʿIzz b. ʿAbdis-Selâm es-Sulemî ed-Dımaşkî, Ebû Muḥammed, Ḳavâʿidü’l-Aḥkâm fî Meṣâliḥi’l-Enâm, thk. Maḥmûd b. et-Telâmîż eş-Şinqīṭî, c. 2, Beyrut: Dârü’l-Maʿârif.
• Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî, el-Bedru’ṭ-Ṭâliʿ bi-Maḥâsini men Baʿde’l-Ḳarni’s-Sâbiʿ, c. 2, Beyrut: Dârü’l-Maʿrife.
• Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî, İrşâdu’l-Fuḥûl ilâ Taḥḳīḳi’l-Ḥaḳḳi min ʿİlmi’l-Uṣûl, thk. Aḥmed ʿİzzû, c. 2, Dımaşk: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1419/1999.
• Şîrâzî, Ebû İshâḳ İbrâhîm b. ʿAlî b. Yûsuf, et-Tevṣile fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Muḥammed Ḥasan Hîtû, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1403. Ṭabarânî, Süleymân b. Aḥmed Ebü’l-Ḳāsim, el-Muʿcemu’l-Kebîr, thk. Ḥamdî es-Salefî, c. 20, el-Mawṣıl: Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l-Ḥikem, 2. bs., 1404/1983.
• Teftâzânî, Saʿduddîn Mesʿûd b. ʿUmer, Şerḥu’t-Telvîḥ ʿale’t-Tavḍîḥ li-Metni’t-Tanḳîḥ fî Uṣûli’l-Fıḳh, thk. Zekeriyyâ ʿUmeyrât, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
• Tirmiẕî, Muḥammed b. ʿÎsâ b. Sevra b. Mûsâ b. Ḍaḥḥâk, Ebû ʿÎsâ, el-Câmiʿu’l-Kebîr (Sünenü’t-Tirmiẕî), thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf, c. 6, Beyrut: Dârü’l-Garbı’l-İslâmî, 1998.
• Ṭûfî, Süleymân b. ʿAbdilḲavî, Ebü’r-Rebîʿ Necmüddîn, Şerḥu Muḫtaṣari’r-Ravża, thk. ʿAbdullah b. ʿAbdilmuḥsin et-Türkî, c. 3, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
• ʿUḳrî, ʿAbdü’l-Ḥayy b. Aḥmed, Şeẕarâtü’ẓ-Ẓeheb fî Aḫbâri men Zeheb, thk. Maḥmûd el-Arnaʾûṭ, c. 11, Dımaşk-Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1406/1986.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdillah Bedruddîn Muḥammed, el-Baḥru’l-Muḥîṭ fî Uṣûli’l-Fıḳh, c. 4, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdillah Bedruddîn Muḥammed, Teşnîfu’l-Mesâmiʿ bi-Cemʿi’l-Cevâmiʿ, thk. Seyyid ʿAbdü’l-ʿAzîz – ʿAbdullah Rebîʿ, c. 4, Mekke: Mektebetu Ḳurṭuba li’l-Baḥṯi’l-ʿİlmî, 1418/1998.