YAPABİLİRLİKTEN YOKSUNLUK BAĞLAMINDA TÜRKİYE’DE KADIN YOKSULLUĞU

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 4, - 1, 19.10.2013

Sinem Yıldırımalp , Akın Özdemir

Öz

Yoksulluk basit olarak insanların temel gereksinimlerini karşılayacak minimum yaşam standartlarına sahip olunmamasıdır. Yoksulluk, kaliteli yaşam koşullarından yoksun olmaktır. Yoksulluğun tek bir tanımı yoktur ve çok boyutlu bir kavramdır. Farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan yoksulluk kavramı, bugün sahip olduğu klasik anlamının dışında farklı bir görünüm sergilemektedir. Küreselleşme süreciyle birlikte yoksulluğun anlamı ve mücadele yöntemleri değişmektedir. Yoksulluğu açıklamak için mutlak-göreli, objektif-sübjektif, gelir yoksulluğu-insani yoksulluk, kırsal-kentsel yoksulluk, çalışan yoksullar ve kadın yoksulluğu gibi kavramlar üretilmiştir. Bu kavramların içinde özellikle son yıllarda kadın yoksulluğu ya da yoksulluğun kadınlaşması kavramı öne çıkmaktadır.

 

Yoksulluktan en fazla etkilenen kesim kadınlardan oluşmaktadır. Kadınlar, toplumsal cinsiyet ilişkileri çerçevesinde, yoksulluğu erkeklerden daha farklı bir biçimde yaşamaktadırlar. Yoksulluk, kadınlar için bir gelir yoksulluğu olmasının yanı sıra toplumsal hayata katılamama ve dolayısıyla bir sosyal dışlanmayı beraberinde getirmektedir. Kadınların, eğitim, sağlık hizmetleri, istihdama katılım gibi toplumsal yaşamın tüm alanlarındaki hak ve fırsatlara eşitsiz erişimi nedeniyle yoksulluğun anlaşılmasında toplumsal cinsiyete duyarlı bir analiz çerçevesinin benimsenmesi önemli olmaktadır. Bu makalede Türkiye'deki yoksulluk ve yoksulluğun kadınlaşması incelenerek, işgücüne katılım, istihdam, sosyal güvenlik, eşitsizlikler ve eğitim eksikliği durumları ele alınacaktır. Bu çalışma kadın yoksulluğunu Amartya Sen'in ‘yapabilirlik yaklaşımı’ çerçevesinde açıklamayı amaçlamaktadır.

 

Anahtar kelimeler: Yoksulluk, Yoksulluğun Kadınlaşması, Yapabilirlik, Kadın istihdamı, Eğitim, Sosyal Güvenlik

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, Yoksulluğun Kadınlaşması, Yapabilirlik, Kadın istihdamı

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• AİLE ve SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI (2011), Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması, Ankara,
• http://www.ailetoplum.gov.tr/upload/athgm.gov.tr/mce/2013/taya_kitap_butun.pdf, Erişim (08.10.2013)
• AKTAN, Coşkun Can (2002), “Yoksulluk Sorununun Nedenleri Ve Yoksullukla Mücadele Stratejileri”, Der. Coşkun Can Aktan, Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Hak-İş Konfederasyonu Yay, Ankara
• ALBELDA Randy (2001) “Welfare-to-work,Farewell to Families? US Welfare Reform and Work/Family Debates”, Feminist Economics Vol:7: 1, ss. 119-135
• ALTUNTAŞ, Betül (2009), “Sosyal Haklar ve Sosyal Adalet Bağlamında Türkiye’de Kurumsal Sosyal Hizmetler ve Yardımların Değerlendirilmesi”, http://sosyalhaklar. net.p8.hostingprod.com/2009/bildiri/altuntas.pdf
• ANTONOPOULOS, R. ve Emel Memiş (2009), “ Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Mevcut Küresel Ekonomik Kriz ve Gelişmekte Olan Ülke Ekonomilerine Etkileri”, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, Cilt 7, Sayı 27, Güz, ss. 78-130
• ATKINSON, A.B. (1996), Incomes and the Welfare : Essays on Britain and Europe, Cambridge
• BEBBINGTON, A. (1999), “Capitals and Capabilities: A Framework for Analyzing Peasant Viability, Rural Livelihood and Poverty”, World Development, Vol.27 No: 12 ss. 2021-2044
• BLACKBURN, R.M, (1999), “Is Housework Unpaid Work?”, International Journal of Sociology and Social Policy, Vol:19 No.7/8 ss.1-20
• BRADY, David ve Denise Kall (2007), “Nearly Universal But Somewhat Distinct: The Feminization of Poverty in Afşuent Wesern Democracies, 1969-2000”, Luxembourg Income Stuy Working Paper Series, Working Paper No:462, June
• BRIDGE (2001), Briefing Paper on the “Feminization of Poverty”, Bridge Development and Gender, Instıtute of Development Studies, April http://www.bridge. ids.ac.uk/reports/femofpov.pdf, Erişim (20.02.2008)
• BUVINIC, Mayra (1997), “Women ın Poverty: A New Global Underclass “, Foreign Policy, No: 108, Autumn, ss. 38-53 http://www.jstor.org/stable/pdfplus/ 1149088. pdf?acceptTC=true, Erişim (24.03.2009)
• CARR, Marilyn, Martha Chen ve Jane Tate (2000), “ Globalization and Home Based Workers”, Feminist Economics, 6 (3), ss. 123-142
• CASTELLS, M. (1997), Kent, Sınıf, İktidar, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara
• ÇAĞATAY, Nilüfer (1998), “Poverty and Gender”, Working Paper 5, UNDP, Social Development and Poverty Elimination Division, http://www.iknowpolitics.org /files/Gender%20and%20Poverty.pdf, Erişim (03.05.2008)
• ÇAĞLAYAN, Handan (2010), “Cinsiyet Eşitsizliği ve Sosyal Adaletsizlik Kıskacında Kadın İstihdamı”, www.bianet.org/files/doc_files/000/000/187/original/kadin_istihdami.doc, Erişim (04.02.2011)
• ÇETİNKAYA, Emel ve S. Yıldırımalp (2013), “Has the Global Economic Crisis Deepened Gender Inequality in the Turkish Labour Market?”, Çalışma İlişkileri Dergisi, 2013 / Cilt: 4 Sayı 1,ss: 54-70
• ÇETİNKAYA, Emel ve S. Yıldırımalp (2010), “Türkiye’de Kadınların Kayıtdışı İstihdamdaki Durumu”, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Cilt:22, Sayı:4-5, Kasım-Şubat
• DANSUK, Ercan (1997b), “Türkiye’de Yoksulluğun Ölçülmesi ve Sosyo-Ekonomik Yapılarla Ölçülmesi”, DPT Uzmanlık Tezi, Mayıs, http://ekutup.dpt.gov.tr/gelirdag/ dansuke/yoksulluk.pdf, Erişim (03.07.2008)
• DEDEOĞLU, Saniye (2003a), “Yoksullukla Son Nöbet”, BİA Haber Merkezi
• http://bianet.org/bianet/bianet/17168-yoksullukta-son-nobet-1, Erişim (20.10. 2008)
• DİSK – Sosyal-İş Sendikası (2010), “ 8 Mart’ın 100. Yıldönümünde Türkiye’de ve Dünya’da Kadın Emeği ve İstihdamı Raporu”, Mart, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=29650, 30.06.2010
• DPT (2013), Kamu Kesimi Sosyal Harcama İstatistikleri, www.dpt.gov.tr/.../Resmi _İstatistik_Programı_Sosyal_Harcamalar_TR.xl, 12.09.2013
• ERDOĞAN, N. (2002), “Giriş: Yoksulları Dinlemek”, Yoksulluk Halleri – Türkiye’de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri, Editör: Necmi Erdoğan, Demokrasi Kitaplığı Yayınevi, 1. Basım, Ağustos
• ERDUT, Tijen (2005), “ İşgücü Piyasasında Enformelleşme ve Kadın İşgücü”, Çalışma ve Toplum, C.6, 2005/2 ss.11-49
• GINN, JAY (2004), “ European Pension Privatisation: Taking Account of Gender”, Social Policy and Society, Volume:3 Issue: 2, April ss.123-134
• GRIFFIN, K., John Knight (1990), “Human Development: The Case for Renewed Emphasis”, Human Development and The International Strategy For the 1990s, ed. Keith Griffin, John Knight. MacMillan, London
• GÖKBAYRAK, Şenay (2011), “ İşgücü Piyasaları ve Sosyal Güvenlikte Dönüşüm Ekseninde Kadınların Emeklilik Güvencesi”, Çalışma ve Toplum Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 2011/2, ss. 165-190
• GÖKDAYI, İ. (2007), “Yoksulluk mu, Yoksunluk mu? Buzdağının Arkasına Bakış”, Yerel Siyaset Dergisi, http://www.yerelsiyaset.com/v2/index.php?goster= ayrinti&id =619, Erişim (06.02.2009)
• HACIMURATOĞLU, Bircan Tülay (2010), Türkiye’de Kadın Yoksulluğu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi
• ILO (2009), Global Employment Trends for Women Report (GET), Mart Geneva http://www.ilo.org/public/english/employment/strat/download/get08.pdf
• JENNINGS, J. (1999), “Persistent Poverty in the United States Rewiev of Theories and Explanations”, A New Introduction to Poverty : The Role of Race, Power and Politics, New York: London
• KALAYCIOĞLU, S. (2003), “Kadın Yoksulluğu Nasıl Anlaşılmalı”, Edt. G.Erdost, Türkiye İnsan Hakları Hareketi Konferansı, Buluş Yay., Ankara ss.286-294
• KAPAR, Recep (2006), “Sosyal Adalet İçin Daha Fazla Sosyal Koruma”, II. Ulusal Sosyal Politika Kongresi, 24-26 Kasım, Ankara
• KAPAR, Recep (2005), Sosyal Korumanın İşgücü Piyasasına Etkisi, Birleşik Metal-İş, İstanbul
• KARDAM, F. ve İ. Yüksel (2004), “ Kadınların Yoksulluğu Yaşama Biçimleri: Yapabilirlik ve Yapabilirlikten Yoksunluk”, Nüfus Bilim Dergisi, 26 ss.45-72
• KORAY, M. (2010), “ Büyüyen Yoksulluk- Yoksunluk Sorunu ve Sosyal Hakların Sınırları”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 42, Mart
• KORAY, M., Sevda Demirbilek, Tunç Demirbilek (1999), Gıda İşkolunda Çalışan Kadınların Koşulları ve Geleceği, KSGM Yayınları, Ankara
• KSGM (2003). BM CEDAW Komitesine Sunulmak Üzere Hazırlanan 4.ve 5. Birleştirilmiş Periyodik Türkiye Raporu www.ksgm.gov.tr
• KÜMBETOĞLU, B. (2002), “Afetler Sonrası Kadınlar ve Yoksulluk”, Türkiye İnsan Hakları Hareketi Konferansı 2002 Bildirileri, Ed. Yasemin Özdek, TODAİE, Ankara ss.129-142
• MACKINTOSH, M. (1981), “ Gender Economics : The Sexual Division of Labour and The Subordination of Women”, Marriage and The Market : Women’s Subordination Internationally and Its Lessons, Edt. Kate Young, Carol Wolkowitz, Roslyn McCullagh, Londra ss.3-17
• MAXWELL, Simon (1999), “The Meaning and Measurement of Poverty”, ODI Overseas Development Institute Poverty Briefing, ISSN 1465-2617, February
• MOGHADAM, Valentine M. (1999), “ Gender and Globalization: Female Labor and Women’s Mobilization”, Journal of World- System Research, Vol: V, No:2, Summer, ss. 367-388
• NUSSBAUM, M.C. (2005), “Women’s bodies: Violence, Security, Capabilities”, Journal of Human Development, 6 (2), ss:167-183
• NUSSBAUM, M.C. (2000), “Women’s Capability and Social Justice”, Journal of Human Development, 1(2), ss.219-247
• OKTİK, N. (2008), “Yoksulluk Olgusuna Kavramsal ve Kuramsal Yaklaşımlar”, Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları, Derleyen: Nurgün Oktik, Yakın Kitabevi, Ekim, İzmir
• ÖZALP, Ahmet (2009), “Yoksulluk, Yoksunluk,Yurttaşlık: Sosyal Hak(sız)lıkları Politik Düşünmek”, http://www.sosyalhaklar.net/2009/bildiri/ozalp.pdf, Erişim (19.09. 2010)
• ÖZPINAR, Şansel ve Funda ÇONDUR (2007), “Küreselleşme ve Kadın Yoksulluğu”, IV. Uluslararası Sivil Toplum Kuruluşları Kongresi, Küresel Yoksulluk Bildiriler Kitabı, 19-21 Ekim, Çanakkale ss. 481-490
• ÖZTÜRK, Mustafa ve Başak Işıl ÇETİN (2009), “Dünyada ve Türkiye’de Yoksulluk ve Kadınlar”, Journal Of Yaşar University, 3 (11), ss. 2661-2698 http://joy.yasar. edu.tr/makale/no16-vol409-OZTURK-CETIN.pdf 09.02.2010
• ÖZTÜRK, Melda Yaman (2010), “Kapitalist Gelişme ve Kriz Sürecinde Kadın Emeği: Asya Deneyiminden Çıkarılacak Dersler”, Çalışma ve Toplum, 2010/1, ss. 105-132
• ÖZTÜRK, Melda Yaman (2009), “Geç Kapitalistleşen Ülkelerde Krizlerin Kadınların Hayatında Yarattığı Güçlükler”, EconAnadolu 2009: Anadolu International Conference in Economics, Eskişehir http://econ.anadolu.edu.tr/fullpapers/MOzturk_ econanadolu 2009.pdf
• PETERSON, Janice (1987), “The Feminization of Poverty”, Journal of Economic Issues, Vol.21, No.1, March, ss. 329-337
• REDDY, Sanjay (2004), “A Capability-Based Approach to Estimating Global Poverty’’, http:// www.undp-poverty centre.org/ newsletters/infocus4sep04eng. pdf, sf 1-16.
• SALLAN GÜL, Songül ve ERGUN C. (2009), “Kentsel Yoksulluk ve Kadın Yoksulluğuna Çöp Alanlarından Bakış”, SAÜ, Uluslararası-Disiplinlerarası Kadın Çalışmaları Kongresi, 3.Cilt, Sakarya, Mart, ss. 133-142
• SALLAN GÜL,S. (2005), “Türkiye’de Yoksulluğun Kadınsılaşması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 38, Sayı 1, Mart ss.25-43
• SALLAN GÜL, S. (2002), “Türkiye’de Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadelenin Sosyolojik Boyutları: Göreliden Mutlak Yoksulluğa”, Yoksulluk, Şiddet ve İnsan Hakları, Edt.: Yasemin Özdek, TODAİE Yayın No: 311, Mayıs, Ankara
• SEN Amartya, (2004a), Özgürlükle Kalkınma, Çev. Yavuz Alogan, Ayrıntı Yay.
• SEN Amartya, (2004b), “Elements of Theory of Human Rights”, Phisolophy and Public Affairs, 32 (4); ss.315-356
• SEN, Amartya (2002), “Response to Commentaries”, Studies ın Comparative Internaional Development (SCID), Vol.37 No:2 ss.78-86
• SEN Amartya,(1997), “Editorial: Human Capital and Human Capability”, World Development Vol: 25 No: 12 ss. 1959-1961
• SEN, Amartya (1983), “Poor, Relatively Speaking”, Oxford Journals, Oxford Economic Papers, New Series, Vol:35, No:2 Jul. ss. 153-169
• SEN Amartya, (1976), “Poverty: An Ordinal Approach to Measurement”, Econometrica, Journal of the Econometric Society, Vol: 44,Issue 2. ss.219-231
• SKALLI, Loubna H. (2001), “Women and Poverty In Morocco : The Many Faces of Social Exclusion”, Feminist Review, No:69 Winter, ss.73-89
• SPICKER, PAUL (2001), “Cross National Comparisons of Poverty : Reconsidering
• Methods”, International Journal Of Social Welfare, Vol:10 ss.153-163
• STANDING, Guy. (1999), “Global Feminization Through Flexible Labor: A Theme Revisited”, World Development, Vol:27/3 ss.583-602
• STANDING, Guy (1989), “ Global Feminization Through Flexible Labor ”, World Development, Vol: 17, ss. 1077-1095
• ŞENER, Ülker (2009), “ Kadın Yoksulluğu”, TEPAV (Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, http://www.tepav.org.tr/tur/admin/dosyabul/upload/TEPAV_DN_kadin_yoksullugu.pdf Erişim (09.02.2011)
• TEMİZ, H.E. (2008), “Dünya’da Kronik Yoksulluk ve Önleme Stratejileri”, Çalışma ve Toplum, 2008/2 ss.61-100
• THIBOS, Megan, Danıelle Lavın-Loucks (2007), The Feminization of Poverty, Empowering Women, The J. McDonald Wıllıams Instıtute http://www.ywcadallas.org/ documents/advocacy/FeminizationofPoverty.pdf, Erişim (02.03.2010)
• TIAMIYU, Mojisola and Shelley Mitchell (2001), “Welfare Reform: Can Higher Education Reduce the Feminization of Poverty?” The Urban Review Vol. 33 ss. 47-56.
• TOKSÖZ, G. (2007), “Türkiye’de Kadın İstihdamının Durumu”, ILO, Ankara
• TOMUL, Ekber (2002), “Küreselleşme ve Eğitimde Eşitsizlikler”, Eurasian Journal of Educational Research, http://www.ejer.com.tr/pdşer/tr/816569249.pdf
• TÜİK (2006), Aile Yapısı Araştırması, Erişim (25.11.2013), http://tuikapp.tuik. gov.tr/aileyapidagitimapp/aileyapi.zul
• TÜİK (2010), İşgücü Maliyeti ve Kazanç İstatistikleri, Erişim (27.11.2013), http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1008
• TÜİK (2011), 2009 Yoksulluk Araştırması Sonuçları, Erişim (26.11.2013), http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1013
• TÜİK (2011), Milletvekili Seçim İstatistikleri, Erişim (24.11.2013), http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1061
• TÜİK (2012), İşgücü İstatistikleri, Erişim (27.11.2013), http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul
• TÜİK (2012), Toplumsal Yapı ve Cinsiyet İstatistikleri, Erişim (27.11.2013), http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1068
• UÇAR, Ceren (2011), Kadın Yoksulluğu İle Mücadelede Sosyal Politika Araçları ve Etkinlikleri, Başbakanlık Kadının Statüsü, Genel Müdürlüğü, Ankara
• ULUTAŞ, ÜNLÜTÜRK Ç. (2009), “Yoksulluğun Kadınlaşması ve Görünmeyen Emek”, Çalışma ve Toplum, 2009/2, ss.25-40
• UNIFEM (2005), Progress of the World’s Women 2005, ed. Karen Judd, New York
• VOGLER, C. (1998) "Money in the Household: Some Underlying Issues of Power", Sociological Review, 46(4): 687–713.
• YILDIRIMALP, Sinem (2011), Kadının Yoksullukla Mücadelede Belirlediği Bir Strateji Olarak Ev Hizmetinde Çalışma, Sakarya Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi
• WORLD BANK (2005), “What’s Poverty and Why Measure It?”, Poverty Manuel All JH Revision of August 8, http://siteresources.worldbank.org/PGLP/Resources /PMch1.pdf Erişim ( 03.02.2009)
• WORSLEY, Peter (1987), The New Introducing Sociology, Penguen Books