İMAMİYYE ŞİASI'NDA TAKİYYE ANLAYIŞINA YENİ BİR YAKLAŞIM

Yıl 2006, Cilt: 15 Sayı: 15, 31 - 52, 01.06.2006

Mustafa Ekinci

Öz

Şia‟yla muhalifleri arasında takiyye konusu sorunlu alanlardan biridir. İlk Şiî müellifleri, mezhep İmamlarından gelen takiyye ilgili haberleri herhangi bir siyasî ve sosyal değerlendirmeye tabi tutmadan olduğu gibi rivayet ettiklerinden konu istismara açık bir hale gelmiş ve çokça da istismar edilmiştir. Konuyla ilgili olarak Şia‟ya yapılan tenkitler Şia ulemasını oldukça rahatsız etmiştir. Son dönem Şiî uleması bu belirsizliğin ve istismarın Şia‟ya verdiği zararı görerek konuyu yeniden değerlendirmişlerdir. Yaptıkları izahlarla takiyyenin Şia‟da da diğer İslam mezheplerinde anlaşıldığı gibi anlaşıldığını, her zaman ve her yerde caiz olmadığını, belirli bazı yerlerde haram olduğunu ve şartlarının tam oluşması halinde ancak bazı durumlarda caiz olabileceğini izah etmeye çalışmışlardır

Anahtar Kelimeler

Şia, takiyye, yalan, samimiyet

A NEW APPROACH TO THE CONCEPT OF TAQIYYA (DISSIMULATION) IN THE IMAMIYYA OF SHI'A

Öz

The issue of taqiyya (dissimulation) is one of the most controversial issues between the Shi„a and their opponents. The early Shi„i scholars related the accounts about the taqiyya as they were without criticising them from political and social point of view. Therefore, this subject has often been used and abused. The criticism levelled against the Shia„a on this subject annoyed the Shi„i scholars. Having seen the bad effects of the discussion, the Shi„i scholars in modern period tried to reassessed the issue of taqiyya. They argue that, in esence, the Shi„i perception of taqiyya is similiar to that of the other Islamic sects, that it is not permissible in every occasion and that it can only be permissible if the necessary conditions are met

Anahtar Kelimeler

Shi„a, taqiyya (dissimulation), lie, truth

Kaynakça

• AHMED SABRİ HAMEDANİ, İslam‟da Caferî Mezhebi ve İmam Cafer Sadık Buyrukları, Ankara 1983.
• AHMET REFİK, On Altıncı Asırda Rafizîlik ve Bektaşîlik, İstanbul 1932.
• ALİ ŞERİATİ, Ali Şiası-Safevî Şiası, ter. Feyzullah Artinli, Yöneliş Yayınları, İstanbul 1990.
• BEDEVÎ, Abdurrahman, Mezahibü‟l-İslamiyyin, II, Darü‟l-İlm Lilmelayin, Beyrut 1973.
• BULUT, İbrahim-Özkan Gül, İmamiyye Şiası‟nda İlmu‟l-İmam İnancı, Marife, yıl: 5, sayı:1, Bahar 2005.
• BOZKURT, Nebi, “Hucr b. Adî”, DİA, XVIII, İstanbul 1998, s. 277-278.
• EL-CESSAS, Ebubekr Ahmed b. Ali er-Razî, Ahkamü‟l-Kur‟an, II, Darü‟l- Kutubi‟l-Arabi, Beyrut trs.
• ÇALIŞKAN, İbrahim, “Caferî Mezhebinde İbadetler”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İstanbul 1993, s. 481-497.
• ÇAMUROĞLU, Reha, Günümüz Alevîliğinin Sorunları, Ant Yayınları, İstanbul 1994,
• DAFTARY, Farhad, The Isma„ilis Their History and Doctrines, Cambridge 1992.
• DALKILIÇ, Mehmet, Şia-Havaric ve Ehl-i Sünnette Takiyye (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1992.
• ED-DEHLEVÎ, Şah Abdülaziz Ğulam Hakim, Muhtasar et-Tuhfetü‟l-İsna Aşeriyye, Arapçaya ter: el-Hafız Ğulam Muhammed b. Muhyiddin b. Ömer el- Eslemî, İhtisar eden: Mahmut Şükrî el-Alusî, bsk. y.y., trs.
• EL-FAHRÜ‟R-RAZÎ, et-Tefsirü‟l-Kebir, VIII, Beyrut trs.
• FAZLURRAHMAN, İslam, ter. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Selçuk Yayınları, İstanbul 1993.
• FIĞLALI, Ethem Ruhi, İbadiye‟nin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Yayınları, Ankara 1983.
• -----------, Çağımızda İtikâdî İslam Mezhepleri, Selçuk Yay., İstanbul 1980, s. 133.
• -----------, İmamiyye Şiası, Selçuk Yayınları, İstanbul 1984.
• GAZALÎ, İmam, İhyau Ulumi‟d-Din, III, Bedir Yayınevi, İstanbul 1977.
• -----------, Batinîliğin İçyüzü (Fedaihu‟l-Batiniyye), ter. Avni İlhan, Ankara 1993.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiîlik, Der Yayınları, İstanbul 1997.
• -----------, On İki İmam, Der Yayınevi, İstanbul 1979.
• HASAN RUMLU, Ahsenü‟t-Tevarih, I, tashih: C. N. Seddon, Baroda
• İBN BABEVEYH, el-Kummî (Şeyh Saduk), Risaletu‟l-İ„tikadati‟l- İmamiyye, ter. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1977.
• İBN TEYMİYYE, Takiyuddin Ahmed b. Abdulhalim, Minhacu Sünneti‟n- Nebeviyye, II, tah. Muhammed Reşad Salim, Riyad 1986.
• İLHAN, Avni, “Şia‟da Usulu‟d-Din”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İstanbul 1993, s. 409-434.
• -----------, Takiyye Doğuşu ve Gelişmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, İzmir 1985, s. 157-175.
• İRFAN, Abdulhamid, İslam‟da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları, ter: M. Saim Yeprem, Marifet Yayınları, İstanbul 1994.
• KARAMAN, Hayreddin, “Ca„feriyye”, DİA, VII, İstanbul 1993, s. 9.
• KAŞİFÜ‟L-ĞITA, Ayetullah Muhammed Huseyn, Caferî Mezhebi ve Esasları, ter. Abdülbaki Gölpınarlı, Kum 1992.
• EL-KÜLEYNÎ, El-Usul Mine‟l-Kafî, I-II, neş. Ali Ekber el-Gaffari, Tahran 1388.
• LEVİS, Bernard, The Origins of Isma„ilism, Cambridge 1940.
• MELIKOFF, Irene, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, ter. Turan Alptekin, İstanbul 1999.
• MİNORSKY, V., “Nadir Şah”, İA, IX, MEB, İstanbul 1970.
• MOOJAN MOMEN, An Introduction to Shi„i Islam The History and Doctrines of Twelver Shi„ism, Yale University Pres, New Haven 1985.
• MUHAMMED, Ebu Zehra, İslam‟da Siyasî ve İtikâdî Mezhepler Tarihi, ter. Ethem Ruhi Fığlalı-Osman Eskicioğlu, Yağmur Yayınevi, İstanbul 1970.
• MUHSİN EL-EMİN, A„yanü‟ş-Şi„a, tah. Hasen el-Emin, I, Darü‟t- Te„arüf, Beyrut 1986.
• EL-MUSEVÎ, Abbas Ali, Şübühatü Havle‟ş-Şi„a, Beyrut trs.
• EL-MUSEVÎ, Doktor Musa, Eş-Şiatü ve‟t-Tashih es-Sirau Beyne‟ş-Şia ve‟t-Teşeyyü„, Beyrut 1989, s. 55-57.
• MUTÇALI, Serdar, Arapça Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul 1995, “Teka” ( ) md., s. 89.
• EL-MUZAFFER, Muhammed Rıza, Akaidü‟l-İmamiyye, ter. Abdülbaki Gölpınarlı, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1978.
• El-MÜNCİD, Darü‟l-Meşrik, Beyrut 1973, “Veka” (
• EN-NEVBAHTÎ, Ebu Muhammed Hasen b. Musa, Firakü‟ş-Şia, tashih: ) md. s. 915. H. Riter, İstanbul 1931.
• ONAT, Hasan, Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine, İslamiyat, VI, sayı:3, Temmuz-Eylül 2003, Ankara 2003, s. 111-126.
• ---------, Emevî Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği, Ankara 1993.
• ---------, Şiî İmamet Nazariyesi (Küleynî, Kummî ve Tusî‟nin Görüşleri Çerçevesinde), Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi, XXXII, Ankara 1992.
• ---------, XVIII. Asırda Sünnî-Şiî İttifak Arayışları Üzerine, www.hasanonat.com, 24. 07. 2006.
• ÖNKAL, Ahmet, “Amr b. Hamık”, DİA, III, İstanbul 1991, s. 84.
• ÖZ, Mustafa, “Cafer es-Sadık”, DİA, VII, İstanbul 1993.
• ---------, Nizarî İsmailî Mezhebinde Ağa Hanlar Dönemi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1986.
• ER-RUHANÎ, Ayetullah Mehdî el-Huseynî, “Mekaletü Avni İlhan ve Talikatuna Aleyha, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İstanbul 1993, s. 447.
• SAVAŞ, Saim, XVI. Asırda Anadolu‟da Alevîlik, Vadi Yayınları, Ankara 2002.
• ES-SERAHSÎ, Şemsuddin, el-Mebsut, XXIV, Daru‟l-Marife, Beyrut trs,.
• SKOVGAARD-PETERSEN, Jacob, Takiyye mi Yoksa Sivil Din mi? Lübnan‟daki Mezhep Esasına Dayanan Devlet Çerçevesinde Dürzî Din Uzmanları, Alevî Kimliği, Editörler: T. Olsson, E. Özdalga, C. Raudvere, ter. Bilge Kurt Torun-Hayati Torun, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• STROTHMAN, R. “Takiya”, İA, XI, MEB, İstanbul 1979, s. 679-680.
• ŞENER, Abdulkadir, “Şiîliğe Göre Furuu‟d-Din”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İstanbul 1993, s. 451-463.
• EŞ-ŞEHRİSTANÎ, Muhammed Abdülkerim, El-Milel ve‟n-Nihel, ter. Mustafa Öz, İstanbul 2005.
• TABATABAİ, Sayyid Muhammad Husayn, Shi„a, İngilizceye ter. Sayyid Husayn Nasr, Kum 1989.
• TOPALOĞLU, Bekir, Kelâm İlmi, Damla Yayınevi, İstanbul 1993.
• Et-TUSÎ, Nasirüddin Muhammed b. Muhammed b. el-Hasan, İmamet Risalesi, ter. Hasan Onat, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi, XXXV, Ankara 1996.
• ÜZÜM, İlyas, Günümüz Alevîliği, İSAM Yayınları, İstanbul 1997.
• YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur‟an Dili, II, İstanbul
• ZAHİR, İhsan İlahi, Şia‟nın Kur‟an İmamet ve Takiyye Anlayışı, ter. Sabri Hizmetli-Hasan Onat, Ankara 1984, s. 140.