İLÂHÎ SIFATLARIN İSBATI, SAYISI, KISIMLARI VE İSİM-SIFAT İLİŞKİSİ

Yıl 2006, Cilt: 15 Sayı: 15, 5 - 29, 01.06.2006

H. Hüseyin Tunçbilek

Öz

Kur‟an‟ın birinci maksadı ve Ġslâm„ın en temel ilkesi tevhid‟dir. Tevhid ise Allah‟ı zâtında, ulûhiyetinde, rubûbiyetinde, isim ve sıfatlarında bir‟lemek, bir olduğuna inanmak demektir.1 Görüldüğü gibi isim ve sıfatlar, tevhidin kısımları içerisinde zikredilmektedir. Bu nedenle Allah‟ın zâtından bahseden âyetlerin çoğunda Onun sıfatlarının yer aldığı görülmektedir. Ancak Kur‟an‟da, Allah‟ın zâtından ve ulûhiyetinden söz edilirken selb metoduna daha az müracaat edildiği, îcab metoduna ise daha geniĢçe yer verildiği görülür.2 Çünkü ulûhiyeti tanıtmanın temel esprisi ve gayesi, birinci derecede Allah‟ın kemal sıfatlarıyla muttasıf olduğunu yani ulûhiyetin ne olduğunu tesbit etmek; ikinci derecede de ne olmadığını belirtmektir.

Anahtar Kelimeler

İLÂHÎ, SIFATLARIN, İSBATI

Kaynakça

• Abdullah, M.uhammed Ramazan, el-Bâkıllânî ve Ârâuhu‟l-Kelâmiyye, Matbaatü‟l-Ümme, Bağdâd 1986.
• Abdülcebbar, el-Kâdı Abdullah b. Ahmed, Şerhu‟l-Usûli‟l-Hamse, Thk. Abdülkerim Osman, 2. Baskı, Nşr. Mektebet Vehbe, 1408/1988.
• Abdülkadir, Muhammed Ahmed, el-İlmü‟l-İlâhî ve âsâruhu fi‟l-Fikri ve‟l-Vâki‟, yy. 1986.
• Afifî, Ebu‟l-Ulâ, et-Tâlikat (İbn Arabî‟nin Fusûsu‟l-Hikem adlı eseriyle birlikte), Dâru‟l-Kitâbi‟l-Arabî, Beyrut ty.
• Âlûsî, Mahmud, Rûhu‟l-Maânî, Mısır 1353.
• Âmidî, Ebu‟l-Hasan Ali b. Muhammed, Gâyetü‟l-Merâm fî İlmi‟l-Kelâm, Thk. Hasan Mahmud Abdüllâtif, Kahire 1391/1971.
• Bağdâdî, Abdülkahir b. Tâhir, Usûlü‟d-Din, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut 1401/1981.
• Bâkıllânî, Ebu Bekr Muhammed b. Et-Tayyib, el-İnsâf fîmâ Yecibu İ‟tikâduh velâ Yecûzu‟l-Cehlu bih, Thk. İmâdüddin Ahmed Haydar, Âlemü‟l-Kütüb, Beyrut
• Beyâdî, Kemalüddin Ahmed b. Hasan, İşârâtü‟l-Merâm an İbârâti‟l-İmam, 1. Baskı, Mısır 1368/1949.
• Beycûrî, İbrahim b. Muhammed, Tuhfetü‟l-Mürid alâ Cevhereti‟t-Tevhid, Mısır 1939.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. el-Huseyn, el-Câmi‟ li Şuabi‟l-İman, 1. Baskı, ed-Dâru‟s-Selefiyye, Bombay 1406/1986.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Câmiu‟s-Sahih, Thk. Mustafa el-Buğa, Dımaşk 1987.
• Bûtî, Muhammed Said Ramazan, Kubra‟l-Yakîniyyâti‟l- Kevniyye, 3. Baskı, yy. 1394.
• Câmî, Muhammed Emân, es-Sıfâtü‟l-İlâhiyye fi‟l-Kitâb ve‟s-Sünneti‟n-Nebeviyye fî Dav‟i‟l-İsbât ve‟t-Tenzih, Medine 1408.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed, Şerhu‟l-Mevâkıf (I-VIII), Mısır 1325/1907.
• Şerhu‟l-Mevâkıf (el-Mevkıfu‟l-Hâmis fi‟l-İlâhiyyât), Thk. Ahmed el-Mehdî, Nşr. Mektebetü‟l-Ezher, Mısır.
• Cüveynî, Abdülmelik, el-İrşâd ilâ kavâtıi‟l-Edille fî Usûli‟l-İ‟tikâd, Thk. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdülmün‟im Abdülhamid, Nşr. Mektebetü‟l- Hâncî, Mısır 1369/1950.
• Derdîr, Ebu‟l-Berekât Ahmed, Şerhu‟l-Harîde fî İlmit-Tevhid, 1. Baskı, Mısır 1374/1954.
• Ebu Hanife Nu‟man b. Sâbit, el-Fıkhu‟l-Ekber („İmam-ı Azam‟ın Beş Eseri‟yle birlikte), Haz. Mustafa Öz, M.Ü.İ.F.V.Y., İstanbul 1992.
• el- et-Ta‟rifât, yy. ty.
• el-İ‟tikâd, alâ Mezhebi‟s-Selef Ehli‟s-Sünneti ve‟l-Cemâa, Dâru‟s-Sekâfe, Mısır 1984
• Eş‟arî, Ebu‟l-Hasen Ali b. İsmail, Makâlâtü‟l-İslâmiyyîn, Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Mektebetü‟n-Nahdati‟l-Mısriyye, 1389/1969.
• Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, Faysalü‟t-Tefrika beyne‟l-İslâm ve‟z-Zendaka, Thk. Süleyman Dünya, Dâr hyâi‟l-Kütübi‟l-Arabiyye, 1381/1961.
• el-İktisâd fi‟l-İ‟tikâd, 1. Baskı, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Lübnan 1409/1988.
• el-Maksadü‟l-Esnâ Şerhu Esmâillâhi‟l-Hüsnâ, Thk. Muhammed Mustafa Ebu‟l- Alâ, Mısır 1388/1968.
• Gölcük, Şerafeddin - Toprak, Süleyman, Kelâm, Konya 1996.
• Gurâbî, Ali Mustafa, Ebu‟l-Hüzeyl el-Allâf, Nşr. Mahmûd Tevfik, Mısır
• Gurâbî, Târihu‟l-Firakı‟l-İslâmiyye, Kahire 1981.
• Harpûtî, Abdüllâtif, Tenkîhu‟l-Kelâm fi Akâidi Ehli‟l-İslâm, Dersaâdet 1330.
• Herrâs, Muhammed Halil, Dâvetü‟t-Tevhid, 1. Baskı, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Lübnan 1406/1986.
• Isfehânî, El-Hüseyn b. Muhammed er-Râğıb, Mu‟cemu Müfredâti Elfâzi‟l- Kur‟an, Thk. Nedim Mar‟aşlı, Dâru‟l-Kâtibi‟l-Arabî, yy. 1392/1972.
• İbn Arabî, Muhyiddin, el-Fütûhâtü‟l-Mekkiyye, Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d- Dîniyye, yy. ty.
• Fusûsu‟l-Hikem, Dâru‟l-Kitâbi‟l-Arabî, Lübnan ty.
• el-Kısmu‟l-İlâhî (Resâilü İbni‟l-Arabî, içinde), Matbaatü Dâireti‟l-Maârif, Haydarâbâd, 1361/1948.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fasl fi‟l-Milel ve‟l-Ehvâ‟ ve‟n- Nihal (Şehristânî‟nin el-Milel ve‟n-Nihal adlı eseriyle birlikte), 2. Baskı, Nşr. Dâru‟l-Ma‟rife, Lübnan 1395/1975.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekr, es-Savâiku‟l-Münezzele, Thk. Ahmed Atiyye el-Gâmidî-Ali Nâsır el-Fakîhî, Suudi Arabistan ty.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed, Lüm‟atü‟l-İ‟tikad (Bekir Topaloğlu‟nun Kelâm İlmi Giriş ile birlikte), Damla Yayınevi, İstanbul 1996.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki, yy. 1372/1952.
• İbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Muhammed b. Mükrim, Lisânü‟l-Arab, Daru‟s-Sâdır, Beyrut ty.
• İbn Teymiyye, Ebu‟l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm Minhâcü‟s-Sünneti‟n- Nebeviyye (I-IX), Thk. Muhammed Reşâd Sâlim, 1. Baskı, yy. 1406/1986.
• Mecmûatü‟r-Resâili‟il-Kübrâ, 2. Baskı, Dâr İhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Lübnan 1392/1972.
• Mecmûu Fetâvâ, Kahire 1404.
• İbn. Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el-Müsned (I-VI), Dâru‟l-Fikr, 1398/1978.
• İbn.Ebi‟l-İzz, Ali b. Ali b. Muhammed, Şerhu‟l-Akideti‟t-Tahâviyye (I-II), Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Şuayb el-Arnavut, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut 1408/1987.
• İbn.Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said, İlmü‟l-Kelâm alâ Mezhebi Ehli‟s-Sünne ve‟l-Cemâa, 1. Baskı, Nşr. El-Mektebü‟s-Sekâfî, Kahire 1989.
• İbnü‟l-Esir, Ebu‟s-Saâdât el-LMübârek b. Muhammed el-Cezerî, en-Nihâye fi Garîbi‟l-Hadis ve‟l-Eser (I-V), Thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Beyrut ty.
• Îcî, Abdurrahman b. Ahmed, el-Mevâkıf fî İlmi‟l-Kelâm, Âlemü‟l-Kütüb, Beyrut ty.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, Umran Yayınları, Ankara 1981.
• Kâsimî, Muhammed Cemâlüddin, Delâilü‟t-Tevhid, 1. Baskı, Dâru‟n-Nefâis, Lübnan 1412/1991.
• Keskin, Halife, İslâm Düşüncesinda Allah-Âlem İlişkisi, Beyan Yay., İstanbul 1996.
• Kestellî, Muslihuddin Mustafa, Hâşiye alâ Şerhi‟l-Akâid, İstanbul 1966.
• Kılavuz, A. Saim, Anahatlarıyla İslâm Akaidi, 3. baskı, Ensar Neşriyat, İstanbul 1987.
• Kirmânî, Mahmud b. Hazma, Garâibü‟t-Tefsir ve Acâibü‟t-Te‟vîl (I-II), Cidde- Beyrut 1408/1980.
• Kummî, Nizâmüddin el-Hasan b. Muhammed en-Nîsâbûrî Garâibü‟l-Kur‟an ve Regâibü‟l-Furkan (I-X), Thk. İbrahim Atva Avad, Kahire 1381/1962.
• Kuşeyrî, Ebu‟l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, es-Sahih, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki, Beyrut ty.
• Lakkânî, Abdüsselâm b. İbrahim, Şerhu Cevhereti‟t-Tevhid, yy. 1954.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali, el-Hıtat, Mısır 1326.
• Meydânî, Abdurrahman Habenneke, el-Akidetü‟l-İslâmiyye ve Üsüsühâ, 1. Baskı, Dımaşk 1385/1966.
• Nesefî, Nesefî, Ebu‟l-Muin Meymûn b. Muhammed, Bahru‟l-Kelâm fî Akâidi Ehli‟l-İslâm, Konya 1327-1328.
• Tabsıratü‟l-Edille, Thk. Claude, 1. Baskı, Dımaşk 1990.
• Neşşâr, Ali Sâmi, Neş‟etü‟l-Fikri‟l-Felsefî fi‟l-İslâm (I-III), 8. Baskı, Dâru‟l- Maârif, Kahire 1981.
• Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde Tevhid, Nûn Yayıncılık, İstanbul 1995.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer, Esâsü‟t-Takdis fî İlmi‟l-Kelâm, 1. Baskı, Nşr. Müessesetü‟l-Kütübi‟s-Sekâfiyye, Lübnan 1415/1995.
• Levâmiu‟l-Beyyinât Şerh Esmâillâh Taâlâ ve‟s-Sıfât, Mektebetü‟l-Küllîyâti‟l- Ezheriyye, Kahire 1396/1986.
• el-Mesâilü‟l-Hamsûn fi Usûli‟d-Din, Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ, 1. Baskı, Nşr. El-Mektebü‟s-Sekâfî, Kahire 1989.
• Muhassalu Efkâri‟l-Mütekaddimîn ve‟l-Müteahhirîn, Thk. Hüseyin Atay, 1. Baskı, Mektebet Dârı‟t-Türâs, Kahire 1411/1991.
• et-Tefsiru‟l-Kebir (I-XVI), Dâru İhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut.
• Sâbık, Seyyid, el-Akâidü‟l-İslâmiyye, Dâru‟l-Kütübi‟l-Arabî, Lübnan ty.
• Sâbûnî, Nuruddin Ahmed b. Mahmûd, el-Bidâye fiUsûli‟d-Din, Trc. ve Thk. Bekir Topaloğlu, Diyânet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1995.
• Sâvî, Ahmed, Hâşiye alâ Şerhı‟l-Harîdeti‟l-behiyye, Mısır ty.
• Sefârînî, Muhammed b. Ahmed, Levâmiu‟l-envâri‟l-Behiyye (I-II), 3. Baskı, el- Mektebü‟l-İslâmî, Beyrut-Dâru‟l-Hâncî, er-Riyâd, 1411/1991.
• Şâfiî, Hasan, Lemehât mine‟l-Fikri‟l-Kelâmî, Dâru‟s-Sekâfeti‟l-Arabiyye, Kahire ty.
• Şehristânî, Abdülkerim, Nihâyetü‟l-İkdâm, Kahire ty
• Şeyh, Muhammed Yusuf, et-Tâlikat alâ Şârihi‟l-Cevhere, 1. Baskı, Dâru İhyâi‟l- Kütübi‟l-Arabiyye, 1373/1954.
• Taftâzânî, Sa‟düddin Mes‟ûd b. Ömer, Şerhu‟l-Akâidi‟n-Nesefiyye, Thk. Muhammed Adnân Derviş, yy. ty.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa, el-Câmiü‟s-Sahih (I-V), Thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve başkaları, Kahire 1356/1937.
• Tunç, Cihat, Kelâm (sistematik), Kayseri 1997.
• Uludağ, Süleyman, İslâm‟da İnanç Konuları ve İtikadî Mezhebler, Marifet Yay., İstanbul 1992.
• Ulutürk, Veli, Kur‟an-ı Kerim Allah‟ı Nasıl Tanıtıyor?, Nil Yay., İzmir 1994.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur‟an Dili, Nebioğlu Basımevi, yy. 1960.
• Yıldırım, Suat, Kur‟an‟da Ulûhiyet, Kayıhan Yay., İstanbul 1987.
• Yıldırım, Suat, Kur‟an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, İstanbul 1419/1998.
• Yurdagür, Metin, Allah‟ın Sıfatları, Marifet Yay., İstanbul 1984.
• Zeccâc, Ebu İshak İbrahim b. es-Serî, Meâni‟l-Kur‟an ve İ‟râbuh (I-V), Thk. Abdülcelil Abduh Şelebî, Beyrut 1408/1988.