ALİ KÜLTÜNÜN OLUŞUMUNDA ETKİLİ OLAN TARİHÎ-SOSYAL FENOMENLERİN NUSAYRÎ İDRAKTEKİ TEZAHÜRLERİNE SOSYOLOJİK BİR YAKLAŞIM: MERSİN ARAP ALEVÎLİĞİ ÖRNEĞİ

Yıl 2006, Cilt: 15 Sayı: 15, 69 - 97, 01.06.2006

Abdurrahman Togayhan

Öz

İslâm dünyasında temel ayrışmanın birincil öğesi olan genelde Şia‟nın yorumunda; özelde ise, Alevîliğin arka planında görülen kısmî eksiklik, buna bağlı olarak geçmişle ilgili ilgi ve merak, aynı zamanda şimdiki halde tecrübe edilen fenomenin negatif tezahürleri, araştırıcıyı ister istemez bugün, etnik platformda tabiî olarak hak iddiasında bulunan ve kültürel mirasın birinci dereceden kaynağında yaşayan insanların aslî muhatap olmaları nedeniyle meskûn mahaldeki bireylere yöneltmiştir. Binaenaleyh bu çalışmayla araştırma örneklemine alınan evren ve bu evrende hassas kronoloji göstergesinde olan geçmişe ait olaylarla ilgili hakikatin bizatihi mutlak varlığını, duygu ve ülkü ağırlıklı kültürle yaşayan insanların bulunduğu mekân, kuşkusuz merkezî konumdadır. Konuyla ilgili çalışmalar, genelde tarihi verilere dayandırıldığı için, oluşumu tetikleyici kök etkinin unsurları olan sosyolojik perspektifler, ya bütünüyle göz ardı edilmiş veya ihmal edilmiş, ya da göreceli tali ayrıntılar olarak değerlendirilmiştir. O bakımdan konuya ilişkin araştırmada, bir kısım önemli ve gizli gerçekler, detaylarda saklı olabilir düşüncesiyle mevzuya yaklaşılmıştır. Düşüncemiz odur ki, özellikle politik Şia‟nın dolayısıyla "Hizb-i Ali" alternatifinin asıl kaynağının, İslâm öncesi kült aile niteliğindeki Hâşimî oğullarıyla; bir bakıma ailevî davayı, daha çok tek taraflı güncelleştirdikleri anlaşılan aristokrat Ümeyye oğulları arasındaki kabîlevî rekabetin ve geleneksel Arap asabiyesi güdümündeki hesaplaşmanın, İslâm sonrası hilafet meselesiyle birlikte su yüzüne çıkmasıyladır ki, tarihi muaraza seyrinin, ailevî rekabetin görünümünde siyasal-sosyal rekabete dönüşmüş olmasıdır. Nitekim bu tespit bugün, yaşayan etnik-kültürel mirasçılar tarafından da özellikle dile getirilmekte ve esasen araştırmamız da bu merkezde yoğunlaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Asabiye, Kabile Ruhu Bürokrasisi, Sosyal Mülkiyet Kuşağı, Haşimî Oğulları, Ümeyye Oğulları, Şia, Kült, Hâricîler

Kaynakça

• ACAR, Abdurrahman, "Evâil Edebiyatı Üzerine", (İstanbul, Akademik Araştırma Dergisi, sayı:12, Şubat-Nisan, 2002)
• Ahmed b. Hanbel, El- Müsned, C. III, IV,(Beyrut, 1390/1970)
• AKYOL, Taha, Hariciler ve Hizbullah, (İstanbul, Doğan Kitapçılık, 2002)
• Cevdet PAŞA, Kısas-ı Enbiya, (İstanbul, Üç dal Neşriyatı, 1969)
• ÇAĞATAY, Neşet-ÇUBUKÇU, İ. Agâh, İslâm Mezhepleri Tarihi, (Ankara, İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1976)
• DEMİRCAN, Adnan, Hz. Peygamber Devrinde MÜNAFIKLAR, (Konya, Esra Yayınları, 1996)
• -------, Hâricîlerin Siyasî Faaliyetleri, (İstanbul, Beyan Yayınları, 1996)
• Ebu Mansur ABDULKAAHİR EL-BAĞDADÎ, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. Ethem R. Fığlalı, (Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991)
• ENER, Kasım, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, (Adana, Hakan Ofset, 1993)
• Fazlur RAHMAN, İslâm, Çev. Mehmet DAĞ, Mehmet AYDIN, (Ankara, Selçuk Yayınları, 1981)
• FIĞLALI, E. Ruhi, Çağımızda İktisadî İslâm Mezhepleri, (Ankara, Selçuk Yayınları, 1986)
• --------, Türkiye‟de Alevîlik Bektaşîlik, (Ankara, Selçuk Yayınları, 1996)
• HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, (İstanbul, İrfan Yayınevi, 1980.)
• INGMAR, Karlsson, İslâm ve Avrupa, Çev. Gülseren ERGÜN, (İstanbul, Cem Yayınevi, 1996)
• İbni HALDUN, Mukaddime, Çev. Süleyman ULUDAĞ, (İstanbul, Dergâh Yayınları, 1982)
• İbni Kesîr, Es-Sîretün‟n-Nebeviyye, İmâdü‟d-Dîn Ebu‟l-Fidâ ed-Dımeşkî, C. III, (Beyrut, 1396/1955) (tahkîk Mustafa Abdü‟l-Vâhid)
• KASAR, Veysel, "Doğuş Sürecinde Kelâm Problemleri", Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Sayı: 13, Ocak-Haziran, 2004)
• KESKİOĞLU, Osman, Hz. Peygamberin Hayatı, (Siyer-i Nebi) (Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı,?)
• MUTLU, İsmail, Dört Halife Devri, (İstanbul, Yeni Asya Gazetesi Neşriyatı, 1992)
• OCAK, A. Yaşar, La Revolte De Baba Resul Ou La Formation De L‟Heterodoxie Musulmane En Anatolie Au XIIIe Siecle, (Ankara, İmprimerie De La Société D‟Histoire, 1989)
• SARIÇAM, İbrahim, Emevî-Hâşimî İlişkileri (İslam Öncesinden Abbâsîlere Kadar), (Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997)
• SELVİ, Osman, "Hariciler", Fecre Doğru, (Aylık Düşünce Dergisi,sayı: 53, Mart 2000)
• SHAYEGAN, Daryush, Yaralı Bilinç, (Kültürel Şizofreni) Çev. Haldun BAYRI, (İstanbul, Metis Yayınları, 1991)
• SÖNMEZ, Abidin Rasûlullahın İslam‟a Davet Mektupları, (İstanbul, İnkılâb Yayınları, 1984)
• SÖNMEZ, Selim, "Türkiyeli Arap Alevîleri", (Kervan Dergisi, Sayı: 40, 1994)
• TEMREN, Belkıs, Tasavvuf Düşüncesinde Demokrasi, (Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995)
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Alevî Bektaşî Kimliği, (İstanbul, Timaş Yayınları, 1995)
• ULUÇAY, Ömer, Arap Alevîliği, (Nusayrîlik) (Adana, Hakan Ofset, 1999)
• WATT, Montgomery, İslâm‟da Siyasi Düşüncenin oluşumu, Çev. Ulvi M. KILAVUZ, (İstanbul, Birey Yayıncılık,?)
• WELLHAUSEN, Julius, İslamiyet‟in İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri, Çev. Fikret IŞILTAN, (Ankara, T.T.K. Yayınları, 1996)
• WOLL, j. Obert, İslâm Süreklilik ve Değişim, Çev. C. AYDIN, C. ŞİŞMAN, M. DEMİRHAN, (İstanbul, Yöneliş Yayınları,?)
• ZAHİR, İ. İlâhî, Şiânın Kur‟an İmâmet ve Takiyye Anlayışı, Çev. Sabri HİZMETLİ, H. ONAT, (Ankara, Afşaroğlu Matbaası, 1984)
• ZAPSU, Abdurrahim, Büyük İslam Tarihi, (İstanbul, Sebil Yayınevi, 1978)