Osmanlılar’da Yazı Çeşitleri

Yıl 2012, Cilt: 28 Sayı: 28, 47 - 62, 01.12.2012

A. Vahap Yıldız

Öz

Osmanlılar, yazı çeşidi olarakُ aklam-ı sitte (sülüs, nesih, tevki’, rika’, muhakkak, reyhanî,) ile ma’kili, kûfîyi kullanmışlardır. Bununla birlikte kendilerinin geliştirip, zenginleştirdikleri, muhasebe ve vesikalar, edebî eserlerin (divânlar, şiirler) yazımında ta’lik; Divân-ıُ Hümayunda önemli belgelerin yazımında divânî; yazılması ve okunması özel eğitim gerektiren mali kayıtların yazımında siyakat; yazımı kolay olduğu için günlük hayatta rik’ayıُkullanmışılardır.ُAdı geçen bu yazı çeşitleri ayrıca hat sanatı olarak, levhalarda, kitaplarda diplomalarda, camilerde, çeşitli yapıların duvarlarında, mezar taşlarında, pencere, kapı kanadı üstlerinde, halı bordürlerinde, vazo, tabak, kaşık, elbise gibi gündelik eşyada da tercih edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Hat, Sülüs, nesih, tevki’, rika’, muhakkak, reyhanî, ma’kili, kufî, divânî, rik’a, siyakat

Styles in the Ottoman script

Öz

The Ottomans mostly used aklam-ısitte (sülüs, naskh, tevki’, rika’, muhakkak, reyhani); Ma’kili; Kufi; and muhasebat (exchequer) that they developed and enriched themselves; ta’lik that they used in certificates, in literary works, and especially in diwans and poems; divani that was used in significant documents written in the Supreme Court of the Ottoman Empire; siyakat that required special training to read and write financial records; and rik’a that was generally used in daily life as it was easy to write. These styles were also preferred on signboards, in books, in diplomas, in mosques, on the walls of various buildings, on gravestones, on windows, on door-wings, on carpet curbs, and on tools used in daily life such as vases, plates, spoons, and causal clothes

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Scrıpt Hat, Sülüs, nesih, tevki’, rika’, muhakkak, reyhanî, ma’kili, kufî, divânî, rik’a, siyakat

Kaynakça

• Acar, M.Şinasi, Türk Hat Sanatı, İstanbul,1999.
• Arseven, Celâl Esad, “Paleografi”, Sanat Ansiklopedisi, M.E.B., C. IV, İstanbul,1983.
• Ayvazoğlu, Beşir, İslâm Estetiği ve İnsan, Çağ Yayınları, İstanbul,1989.
• Baltacı, Cahit, İslâm Paleografyası, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yayınları, İstanbul, 1989.
• Berk, Süleyman, Hat San ’atı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitim Kursları (İSMEK) yay., İstanbul, tarihsiz.
• Çetin, M.Nihat, “Aklâm-ı Sitte”, DİA, C.II, İstanbul, 1989.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, 14.bsk., Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 1997.
• Eminoğlu, Mehmet, Osmanlı Vesikalarını Okumaya Giriş, Türkiye Diyanet vakfı Yayınları, 10.baskı, Ankara, 2010.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Osmanlı Paleografa ve Diplomatik İlmi, İstanbul, 1992.
• Habib, Hatt ve Hattattan, İstanbul, 1305.
• İbn Halikân, Vefeyatu’l-A’yan, Kahire, 1310.
• Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili, İstanbul, 1994.
• Kurt, Yılmaz, Osmanlıca Dersleri II, Ecdâd Yayınları, Ankara, 1993.
• Müstakimzâde Süleyman, Tuhfe-i Hattâtin, İstanbul, 1928.
• Pakalın, M.Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, M.E.B., C. II, İstanbul, 1993.
• Sâmî, Şemseddin Kâmûs-i Türkî, İkdâm Matbaası, İstanbul,1317.
• Serin, Muhiddin, “Osmanlı, (Hat)”, DİA, C. XXXIII, İstanbul, 2007.
• Serin Muhiddîn, Hat San’atımız, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 1982.
• Tuzcu, Kemal Arap Yazısının Ortaya Çıkışı (I), Nüsha Yaz, Ankara, 2001.
• Uğur, Ahmet, Epigrafi ve Paleografi, Ankara 1983.
• Ülker, Muammer, Başlangıçtan Günümüze Türk Hat Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1987.
• Yazır, Mahmut Bedreddîn, Eski Yazıları Okuma Anahtarı, 4.bsk., Ankara, 1983.
• , Medeniyet Aleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli,I,III., Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Neşreden: Uğur Derman, Ankara, 1972, 1989.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, Ana hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, 13. Bsk., Ensâr Neşriyât, İstanbul, 2010.
• Zeydan, Corci, Medeniyet-i İslamiyye Tarihi, Çeviren: Zeki Megamiz, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1976, III.