Development of Medicine in Islamic History and Medicine in Silvan

Yıl 2013, Cilt: 30 Sayı: 30, 9 - 43, 01.12.2013

Ali Bakkal

Öz

At the time of the Prophet Muhammed, although there were few doctors who had book based knowledge of medicine, medical knowledge were generally based on experience and narrations transmitted generation after generation. Islam emphasized the health, and the Prophet Muhammed suggested that people took precaution against diseases. His sayings on health were later collected on books called Tıb al-Nabawi. With the conquest during the period of Rightly Guided Khalifs and Umayyads Muslims faced new medical knowledge and had them translated into Arabic. They were able to establish hospitals within the first century of Islam. With the Abbasids, translations increased and many hospitals were constructed. Towards the end of Abbasids, there were more than a thousand of medical doctors and some of whose books were taught in the west for a number of centuries. In the XIIth century, there were more than one hospital in the cities such as Baghdad, Damascus, Cairo, Harran, and at least one hospital in other cities. Meyyâfârikîn was an important city during the period of Hamdânîs , Marwânîs , Seljuks , Artuks and Ayyubs. During these periods along with the following many others worked as doctors: Jibrâîl b. Ubaydullah b. Buhtishû (d. 396/1006), Ubaydullah b. Jibrâîl (d. 450/1058), Zâhidü’lUlamâ Abû Mansûr b. İsâ al-Fârikî (XIth century), Mitrân Nasîbîn (XIth century), İbn Butlân (d. 458/1066), Abû Sâlim al-Nasrânî. The city was almost destroyed in the occupation of Mongols in 1260 and was never gained its popularity. It is narrated that there was a hospital in Mayyâfârikin in the end of Xth century, though it is not known when it was exactly built. Jibrâîl b. Ubaydullah, an important member of the family of Buhtishû who worked in the palaces and hospitals of Baghdad from the time of Khalif Mansur, decided to settle down in Mayyâfârikin. We know that his son Ubaydullah lived in this city. These two suggest that there was an hospital in the end of the Xth century. Seyfuddevle from the Marwanis established a big hosptial in this city. The sources also mention that Artuks built a hospital in this city. Although the governing families changed in the Muslim territories, the institutes remained the same. The medical programs designed by the Seljuk were copied by the western medical institutes. It is highly likely that this program was also applied to the medical students in Mayyâfârikîn. Born in Baghdat, an important doctor, Ubaydullah b. Jibrâîl, the last line of the Buhtishû family, was educated in Meyyâfârikîn. He was so famous that doctors from Basra asked him to write a medical book

İslâm Tarihinde Tıbbın Gelişmesi ve Silvan’da Tıp

Öz

Hz. Peygamber döneminde farklı yerlerde kitabî bilgi almış birkaç hekim bulunmakla birlikte, bu dönemdeki tıp bilgisi genellikle tecrübeye dayanan ve geleneksel olarak kuşaktan kuşağa rivayet yoluyla taşınan halk tabâbetinden ibaretti. İslâmiyet sağlıklı olmaya önem vermiş ve Hz. Peygamber insanların hastalıklara karşı tedbir almalarını tavsiye etmişti. Hz. Peygamber’in sağlıkla ilgili tavsiyeleri sonradan Tıbbü’n-Nebevî adıyla bilinen kitaplarda toplanmıştır. Râşid Halifeler ve Emevîler döneminde fetihlerin genişlemesiyle Müslümanlar tıp konusunda farklı bilgilerle karşılaştılar ve bunları erken zamanda tercüme ettiler. Diğer taraftan İslâm’ın doğuşunun üzerinden 100 yıl bile geçmeden hastane kurma başarısını gösterdiler. Abbâsî devletinin kuruluşuyla birlikte tercüme hareketleri ve hastane kurma faaliyetleri hızlandı. Abbâsîlerin sonuna doğru gelindiğinde İslâm dünyasında sayıları binlerle ifade edilen hekim yetişti ve bunlardan bazılarının eserleri sonradan Batı’da birkaç yüzyıl ders kitabı olarak okutuldu. XII. yüzyılda Bağdat, Şam, Kahire, Harran gibi şehirlerde birden fazla, diğer kentlerde de ise genellikle bir hastanenin bulunduğu görülmektedir. Hamdânîler , Mervânîler , Selçuklular , Artuklular ve Eyyûbîler zamanında Meyyâfârikîn önemli bir kültür merkezi idi. Moğol istilasında (1260)
şehir büyük hasar gördü ve bir daha eski parlak günlerine dönemedi.
Bu dönemlerde Meyyâfârikîn’de Cibrâîl b. Ubeydullah b. Buhtisû‘ (ö.
396/1006), Ubeydullah b. Cibrâîl (ö. 450/1058), Zâhidü’l-Ulemâ Ebû
Mansûr b. İsâ el-Fârikî (XI. yüzyıl), Mitrân Nasîbîn (XI. yüzyıl), İbn
Butlân (ö. 458/1066), Ebû Sâlim en-Nasrânî ve daha birçok hekim
şehirde hekimlik yaptı.
Tam olarak ne zaman kurulduğu bilinmemekle birlikte, X.
yüzyılın sonralarında Meyyâfârikin’de hastane olduğu rivayet
edilmektedir. Halife Mansûr döneminden itibaren Bağdat saray ve
hastanelerinde sağlık hizmetleri veren Buhtişû ailesinin önemli
hekimlerinden Cibrâîl b. Ubeydullah’ın Meyyâfârikîn’de yerleşmeye
karar vermesi, oğlu Ubeydullah’ın da burada yerleşmiş olması X.
asrın sonunda burada bir hastane kurulmuş olma ihtimalini
kuvvetlendirmektedir. Mervanîlerden Seyfüddevle ise şehirde büyük
bir hastane kurmuş bulunuyordu. Ayrıca Artuklular’ın da burada bir
hastane kurmuş olduğu kaynaklarda zikredilmektedir.
Bağdat doğumlu olmakla birlikte Meyyâfârikîn’de yetişen en
büyük hekim, Buhtişû ailesinin son halkasını teşkil eden Ubeydullah
b. Cibrâîl’dir. Ubeydullah, bazı konularda kendilerini aydınlatmak
üzere Basralı hekimlerin kendisinden kitap yazmalarını isteyecek
kadar zamanında ünlü ve yetkin bir hekimdi.

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet, İslâm Tıp Tarihi (Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar), Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul 2004.
• Ahmed İsâ Bek(y), Târîhu’l-bîmâristânât fi’l-İslâm, Dâru’l-Kütübi’l- ‘Arabî, Beyrut 1981.
• Alptekin, Coşkun “Artuklular”, DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi), İstanbul 1993, III, 415-418.
• Bayat, Ali Haydar, “Buhtişû‘ b. Cibrâîl”, DİA, İstanbul 1992, VI, 379.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, “Silvan” Maddesi, Milliyet Yayınları, İstanbul 1986.
• Canan, İbrahim Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte, Akçağ Yayınları, Almanya baskısı, trz. Corci Zeydan, İslâm Medeniyeti Tarihi, çev. Zeki Megâmiz, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1976.
• Çelebi, Ahmed, İslâm’da Eğitim- Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, Damla Yayınevi, İstanbul 1976.
• Demirhan, Ayşegül, Kısa Tıp Tarihi, Bursa Üniversitesi Yayınları, Bursa 1982.
• Dikici, Recep, “Fârikî”, DİA, İstanbul 1995, XII, 167-168.
• Dinç, Gülten, 12. Yüzyılda Anadolu’da Bir Şifa Kapısı:Mardin Emineddin Maristanı, www.mediamedical.net/12-sifahaneler.htm Doğruyol, Hasan, “Buhtişû‘”, DİA, VI, 378. , “Buhtişû‘ b. Curcis”, DİA, VI, 378. , “Curcîs b. Cibrâîl”, DİA, VI, 378 , “Cibrâîl b. Buhtişû‘”, DİA, VI, 379. , “Cibrâîl b. Ubeydullah”, DİA, VI, 379-80. Durant, Will, İslâm Medeniyeti, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul
• Ekinci, Abdullah, Ortaçağ’da Urfa, Gazi Kitabevi, Ankara 2006.
• Gündüz, Şinasi, Mitoloji İle İnanç Arasında, Etüt Yayınları, Samsun Hunke, Sigrid, Avrupa’nın Üzerine Doğan İslâm Güneşi, çev. Servet Sezgin, İstanbul 1975.
• İbn Ebû ‘Usaybi’a, ‘Uyûnü’l-enbâ’ fî tabakâti’l-etıbbâ’, I, 236 (el- Mektebetü’ş-Şâmile, el-İsdâru’s-Sânî 2.11). İbnü’l-Ezrak, Meyyafarkîn ve Amed Tarihi I (Mervani Kürtleri Tarihi), 2. Baskı, çev. M. Emin Bozarstlan, Koral Yayınları, İstanbul 1990.
• Karaarslan, Ünal Nasuhi, “Hamdânîler”, DİA, XIV, 446-447. Kâhya, Esin, “İbn Butlân”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 382-383.
• Kaya, Mahmut, “Ubeydullah b. Cibrâîl”, DİA, VI, 380. Makrîzî, Ahmed b. Ali, Kitâbü’l-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l- âsâr, Bulak 1270.
• Kern, R.A., “Mescid”, MEB İslam Ansiklopedisi, VIII, 47-52. Savran, Ahmet, “Meyyâfârikîn”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 511-512.
• Sezgin, Fuat, İslâm’da Bilim ve Teknik, I-V, çev. Abdurrahman Aliy, Türkiye Bilimler Akademisi ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ortak yayını, Ankara 2007.
• Talas, M. Asad, Nizâmiye Medresesi ve İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi, çev. Sadık Cihan, Etüt Yayınları, Samsun 2000.
• Taylan, Necip, “Ali b. Rebbân et-Taberî”, DİA, İstanbul 1989, II, 434
• Terzioğlu, Arslan “Bîmâristan”, DİA, İstanbul 1992, VI, 163-178.
• Tufantoz, Abdürrahim, “Mervânîler”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 230