Osmanli Devletinin Son Döneminde Mevlevîlik

Nimetullah Akay

Osmanli Devletinin Son Döneminde Mevlevîlik

Yıl 2015, Cilt: 34 Sayı: 34, 122 - 152, 01.12.2015

Öz

Mevlevîliğin XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren devletle çok daha iç içe olduğu görülmektedir. Osmanlı Sultanı III. Selim ile II. Mahmud dönemi başta olmak üzere Osmanlı Tarihinin son dönemi, Mevlevîliğin en fazla itibar gördüğü dönemdir. Bu dönem padişahların bizzat Mevlevihaneleri ziyaret edip, ayinlerinde bulunmaları, halkın ilgisinin de bu tarikata yönelmesine sebep olmuştur. Ancak Mevlevîliğin fazlaca devlete yakın olması, gelecek için bu tarikatın gelişmesine değil, tarikatın, devletin çökmesi ile önemini kaybetmesine sebep olmuştur. Bu makalede, Sultan II. Abdülhamid döneminden Osmanlı Devletinin yıkılışına kadarki Mevlevîlik ile ilgili gelişmeler ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Mevlevîlik, Osmanlı Devleti

Kaynakça

Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi, Konstantiniyye Matbaa-i Ebu Ziya 1327
..................,Osmanlı Tarihi, Haz: İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul 1968.
Akdağ, Mustafa, Türkiye İktisadi ve İçtimai Tarihi, İstanbul 1995.
Arabacı, Caner, "Balkan Harpleri Sırasında Mevlevihaneler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
Asım, Tarih-i Asım, II, İstanbul Ceride-i Havadis Matbaası, 1992.
Ayaşlı, Münevver, Dersaadet, İstanbul 1975.
Ayvansarayi, Hafız Hüseyin, Hadikatü'l Cevami, Haz: İhsan Erzi, İstanbul Ayverdi, Semiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, I-II, İstanbul 1975
......................, Boğaziçinde Tarih, İstanbul 1982.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul Matbaa-i Amire Celaleddin M.Bakır Çelebi, "Osmanlı Hanedanında Mevlevilik, Mevlevihaneler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, İstanbul 1971.
Demirci, Mehmet, "Türkiye'nin Çağdaşlaşma Sürecinde Tarikatlar", Türkiye Günlüğü, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
Ertuğrul, Selda, "Çırağan Sahil Sarayı", DİA, VIII. Faik Reşad, Eslaf, I-II, İstanbul Alim Matbaası 1311-1312.
Fatma Aliye Hanım, Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, Sad: Metin Hasırcı, İstanbul 1994.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlana'dan Sonra Mevlevilik, İstanbul 1983.
.............................., 100 Soruda Tasavvuf, İstanbul 1969.
..............................., "Mevlevilik", İA, VIII. Göyünç, Nejat, "Osmanlı Devletinde Mevleviler", Belleten, LV, sayı 213, Ankara 1991.
.................., "Mevlevilik ve Sosyal Hayat", II. Milletarası Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1991.
Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri, İstanbul 1989.
İnal, Tuğrul, "Gerard De Nerval'in İstanbul Seyahati", X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, V, Ankara 1994.
İzbudak, Veled Çelebi, Hatıralarım, İstanbul 1946.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara 1988.
......................., Osmanlı Tarihi, Ankara 1996.
Kayaoğlu, İsmet, "Çağdaş Mevlevi Bilgin ve Edib Veled Çelebi", VI. Milli Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1993.
Korucuoğlu, Nevin, "Veled Çelebi Mevleviliği Anlatıyor", Erdem, VIII, sayı 23, Ankara 1996.
......................, "1251 H./ 1835 M. Tarihli Mevlana Türbesi ve Çelebi
Mehmed Efendi Konağı Tamir ve İnşası Defteri", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
Küçük, Hülya, "Osmanlılarda Tarikatların Fonksiyonları", Türkiye Günlüğü, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
Lapidus, Ira M., "Tasavvuf ve Osmanlı İslam Toplumu", Türkiye Günlüğü, Çev: Celal Türer, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
Mehmed Murad, Tarih-i Ebu'l Faruk-Tarih-i Osmaniye, Dersaadet Matbaa-i Amidi 1329.
....................., Tarih-i Ebü'l Faruk-Tarih-i Osmaniye, Dersaadet Matbaa-i Amidi 1332.
Mehmed Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi, Haz: Yavuz Senemoğlu, İstanbul ty. Muallim Naci, Osmanlı Şairleri, İstanbul Şirket-i Mertebiye Matbaası 1307.
................., Osmanlı Şairleri, Haz:Cemal Kurnaz, Ankara 1986.
Münşeat-ı Aziziye fi Asar-ı Osmaniye, Haz:Hacı Nuri Efendi, Vezirhani Matbaası, İstanbul 1284.
Münşeat-ı Asım Bey, Haz: Sahaf Es'ad Efendi, İstanbul 1284.
Neumann, Christoph K., "XIX.Yüzyıla Girerken Konya Mevlevi Asitanesi ile Devlet Arasındaki İlişkiler", S. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı , Konya 1996.
Osmanzade Taib Ahmed, Hadikatü'l-Vüzera, İstanbul Ceride-i Havadis Matbaası, 1271.
Önder, Mehmet, Yüzyıllar Boyunca Mevlevilik, Ankara 1992.
Öngören, Reşat, "Mevlana'nın Osmanlıya Etkileri", İslam Aylık Mecmua, Aralık 1996.
Özönder, Hasan, "Mevlana Türbe ve Külliyesinin Tamir ve İlaveler Kronolojisi", Selçuk Dergisi, sayı 2, Konya 1988.
Öztürk, Nazif, "Eş-Şeyh Nasır Abdülbaki el-Mevlevi ve Tetkik u Tahkik", IX.Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 1992.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II- III, İstanbul 1993.
Schimmel, Annemarie, Tasavvufun Boyutları, Çev: Ender Güral, İstanbul Ş. Sami, Kamus-ı Türki, I-II, Dersaadet İkdam Matbaası, 1317.
Tanrıkorur, Ş. Barihuda, "Bir Eğitimin Mimarisi: Mevlevi Matbah-ı Şerifi", I. Milletlerarası Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1988.
Tanman, Baha, "Yenikapı Mevlevihanesi", IX. Vakıf Haftası Kitabı, İstanbul Uşaklıgil, Halit Ziya, Saray ve Ötesi, İstanbul 1965.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I-XI, Ankara 1994.
..................................., Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988.
..................................., Osmanlı Devletinde Saray Teşkilatı, Ankara 1988.
Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliya, Haz: M. Akkuş - A. Yılmaz, İstanbul Yılmaz, H. Kamil, Aziz Mahmud Hüdayi ve Celvetiyye Tarikatı, İstanbul ..............................., "Osmanlı Sultanları ve Mutasavvıflar", Mavera Dergisi, Tasavvuf Özel Sayısı, İstanbul 1984, s. 92-98. Arşiv Belgeleri
İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümayun, no:1950, 1950B, 1950C, 2037, 12010, 12008, 863, , 27455A, 27455B, 26721B, 9884, 10218, 10218A, 11229.
Cevdet Evkaf, no: 887, 1142, 1162, 1845, 1949, 2105, 4602, 7971, , 11117, 11768, 11963, 15474, 16455, 17654, 18952, 18976, 19374, , 26935, 27439, 28000, 28307, 28316, 28874, 30427, 30813,
Cevdet Maarif, no: 331, 980, 2207, 2290, 4871, 6675. Cevdet Zaptiye, no: 728, 769. Cevdet Dahiliye, no: 6455. Cevdet Maliye, no: 9065, 23632.
Dahiliye İradeleri, no:20, 23, 463, 960, 1315, 2120, 2368, 2975, 3478, 4242, , 4532, 4572, 4713, 4728, 4834, 4867, 4881, 5314, 5751, 5797, 6092, , 6509, 6531, 7045, 7218, 7540, 8205, 8474, 8525, 8530, 9208, 9312, , , 12000, 12008, 12275, 12863, 12864, 13140, 13571, 14140, 14226, , 14416, 15929, 16064, 23543, 23883, 24658, 24898, 25038, 25105, , 25147, 25208, 26793, 26863, 26481, 25800, 26498, 27014, 27763, , 27857, 27866, 28005, 28121, 28127, 28518, 28524, 28551, 29849, , 31431, 31768, 34077, 34342, 32425, 32774, 33050, 33106, 34699, , 35529, 39326, 39609, 39799.
Evkaf İradeleri: no:531, 2414(180), 2246(810), 371(2038), 532(2219), (2482), 528(2740), 56(2919), 3281(2952), 553(3133), (3201).
Ali Emiri Tasnifi: IV. Mehmed, c. III, no:9204, 8131; I. Ahmed, no: 385; IV.Murad, no: 605;
Maliye İradeleri: no: 313/2805, 831/2660, 2291/1834, 3029/539.
Mühimme Defterleri: no: c. II, sıra 922, s.89; c. IV, sıra 624, s.61; c. VI, sıra , s.484. Meclis-i Vak'a, no: 17013, 20229.
Meşihat İradeleri, no: 97/1621.
Mektubi Kalemi; c. VIII, sıra 1980, 2790; c. IV, sıra 916; c. VII, sıra 629; c. X, sıra 924,1561,
Yıldız Mütenevvi Evrakı, no: 6463/313. , , , Sultan İbrahim, no: 71. ; c. XI, sıra 1320.

Yıl 2015, Cilt: 34 Sayı: 34, 122 - 152, 01.12.2015

Nimetullah Akay

Öz

It seems that mevleviyeh has had much more intertwining relationships with the state since the end of the 18th century. Especially during the reigns of Selim the Third and Mahmud the Second, in the late Ottoman Period, it has been respected. In this period, Sultans‟ visiting of the lodges of Mevlevi dervishes led people‟s attention to direct this religious order. However, the closeness of it to the state did not provide a development for it in the future, with the collapse of the state; this cult also lost its importance. In this article, the developments related to mevleviyeh discussed from the period of Sultan Abdülhamit the Second to the collapse of the Ottoman Empire

Anahtar Kelimeler

Mevleviyeh, Ottoman Empire

Kaynakça

Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi, Konstantiniyye Matbaa-i Ebu Ziya 1327
..................,Osmanlı Tarihi, Haz: İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul 1968.
Akdağ, Mustafa, Türkiye İktisadi ve İçtimai Tarihi, İstanbul 1995.
Arabacı, Caner, "Balkan Harpleri Sırasında Mevlevihaneler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
Asım, Tarih-i Asım, II, İstanbul Ceride-i Havadis Matbaası, 1992.
Ayaşlı, Münevver, Dersaadet, İstanbul 1975.
Ayvansarayi, Hafız Hüseyin, Hadikatü'l Cevami, Haz: İhsan Erzi, İstanbul Ayverdi, Semiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, I-II, İstanbul 1975
......................, Boğaziçinde Tarih, İstanbul 1982.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul Matbaa-i Amire Celaleddin M.Bakır Çelebi, "Osmanlı Hanedanında Mevlevilik, Mevlevihaneler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, İstanbul 1971.
Demirci, Mehmet, "Türkiye'nin Çağdaşlaşma Sürecinde Tarikatlar", Türkiye Günlüğü, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
Ertuğrul, Selda, "Çırağan Sahil Sarayı", DİA, VIII. Faik Reşad, Eslaf, I-II, İstanbul Alim Matbaası 1311-1312.
Fatma Aliye Hanım, Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, Sad: Metin Hasırcı, İstanbul 1994.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlana'dan Sonra Mevlevilik, İstanbul 1983.
.............................., 100 Soruda Tasavvuf, İstanbul 1969.
..............................., "Mevlevilik", İA, VIII. Göyünç, Nejat, "Osmanlı Devletinde Mevleviler", Belleten, LV, sayı 213, Ankara 1991.
.................., "Mevlevilik ve Sosyal Hayat", II. Milletarası Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1991.
Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri, İstanbul 1989.
İnal, Tuğrul, "Gerard De Nerval'in İstanbul Seyahati", X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, V, Ankara 1994.
İzbudak, Veled Çelebi, Hatıralarım, İstanbul 1946.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara 1988.
......................., Osmanlı Tarihi, Ankara 1996.
Kayaoğlu, İsmet, "Çağdaş Mevlevi Bilgin ve Edib Veled Çelebi", VI. Milli Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1993.
Korucuoğlu, Nevin, "Veled Çelebi Mevleviliği Anlatıyor", Erdem, VIII, sayı 23, Ankara 1996.
......................, "1251 H./ 1835 M. Tarihli Mevlana Türbesi ve Çelebi
Mehmed Efendi Konağı Tamir ve İnşası Defteri", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
Küçük, Hülya, "Osmanlılarda Tarikatların Fonksiyonları", Türkiye Günlüğü, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
Lapidus, Ira M., "Tasavvuf ve Osmanlı İslam Toplumu", Türkiye Günlüğü, Çev: Celal Türer, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
Mehmed Murad, Tarih-i Ebu'l Faruk-Tarih-i Osmaniye, Dersaadet Matbaa-i Amidi 1329.
....................., Tarih-i Ebü'l Faruk-Tarih-i Osmaniye, Dersaadet Matbaa-i Amidi 1332.
Mehmed Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi, Haz: Yavuz Senemoğlu, İstanbul ty. Muallim Naci, Osmanlı Şairleri, İstanbul Şirket-i Mertebiye Matbaası 1307.
................., Osmanlı Şairleri, Haz:Cemal Kurnaz, Ankara 1986.
Münşeat-ı Aziziye fi Asar-ı Osmaniye, Haz:Hacı Nuri Efendi, Vezirhani Matbaası, İstanbul 1284.
Münşeat-ı Asım Bey, Haz: Sahaf Es'ad Efendi, İstanbul 1284.
Neumann, Christoph K., "XIX.Yüzyıla Girerken Konya Mevlevi Asitanesi ile Devlet Arasındaki İlişkiler", S. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı , Konya 1996.
Osmanzade Taib Ahmed, Hadikatü'l-Vüzera, İstanbul Ceride-i Havadis Matbaası, 1271.
Önder, Mehmet, Yüzyıllar Boyunca Mevlevilik, Ankara 1992.
Öngören, Reşat, "Mevlana'nın Osmanlıya Etkileri", İslam Aylık Mecmua, Aralık 1996.
Özönder, Hasan, "Mevlana Türbe ve Külliyesinin Tamir ve İlaveler Kronolojisi", Selçuk Dergisi, sayı 2, Konya 1988.
Öztürk, Nazif, "Eş-Şeyh Nasır Abdülbaki el-Mevlevi ve Tetkik u Tahkik", IX.Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 1992.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II- III, İstanbul 1993.
Schimmel, Annemarie, Tasavvufun Boyutları, Çev: Ender Güral, İstanbul Ş. Sami, Kamus-ı Türki, I-II, Dersaadet İkdam Matbaası, 1317.
Tanrıkorur, Ş. Barihuda, "Bir Eğitimin Mimarisi: Mevlevi Matbah-ı Şerifi", I. Milletlerarası Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1988.
Tanman, Baha, "Yenikapı Mevlevihanesi", IX. Vakıf Haftası Kitabı, İstanbul Uşaklıgil, Halit Ziya, Saray ve Ötesi, İstanbul 1965.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I-XI, Ankara 1994.
..................................., Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988.
..................................., Osmanlı Devletinde Saray Teşkilatı, Ankara 1988.
Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliya, Haz: M. Akkuş - A. Yılmaz, İstanbul Yılmaz, H. Kamil, Aziz Mahmud Hüdayi ve Celvetiyye Tarikatı, İstanbul ..............................., "Osmanlı Sultanları ve Mutasavvıflar", Mavera Dergisi, Tasavvuf Özel Sayısı, İstanbul 1984, s. 92-98. Arşiv Belgeleri
İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümayun, no:1950, 1950B, 1950C, 2037, 12010, 12008, 863, , 27455A, 27455B, 26721B, 9884, 10218, 10218A, 11229.
Cevdet Evkaf, no: 887, 1142, 1162, 1845, 1949, 2105, 4602, 7971, , 11117, 11768, 11963, 15474, 16455, 17654, 18952, 18976, 19374, , 26935, 27439, 28000, 28307, 28316, 28874, 30427, 30813,
Cevdet Maarif, no: 331, 980, 2207, 2290, 4871, 6675. Cevdet Zaptiye, no: 728, 769. Cevdet Dahiliye, no: 6455. Cevdet Maliye, no: 9065, 23632.
Dahiliye İradeleri, no:20, 23, 463, 960, 1315, 2120, 2368, 2975, 3478, 4242, , 4532, 4572, 4713, 4728, 4834, 4867, 4881, 5314, 5751, 5797, 6092, , 6509, 6531, 7045, 7218, 7540, 8205, 8474, 8525, 8530, 9208, 9312, , , 12000, 12008, 12275, 12863, 12864, 13140, 13571, 14140, 14226, , 14416, 15929, 16064, 23543, 23883, 24658, 24898, 25038, 25105, , 25147, 25208, 26793, 26863, 26481, 25800, 26498, 27014, 27763, , 27857, 27866, 28005, 28121, 28127, 28518, 28524, 28551, 29849, , 31431, 31768, 34077, 34342, 32425, 32774, 33050, 33106, 34699, , 35529, 39326, 39609, 39799.
Evkaf İradeleri: no:531, 2414(180), 2246(810), 371(2038), 532(2219), (2482), 528(2740), 56(2919), 3281(2952), 553(3133), (3201).
Ali Emiri Tasnifi: IV. Mehmed, c. III, no:9204, 8131; I. Ahmed, no: 385; IV.Murad, no: 605;
Maliye İradeleri: no: 313/2805, 831/2660, 2291/1834, 3029/539.
Mühimme Defterleri: no: c. II, sıra 922, s.89; c. IV, sıra 624, s.61; c. VI, sıra , s.484. Meclis-i Vak'a, no: 17013, 20229.
Meşihat İradeleri, no: 97/1621.
Mektubi Kalemi; c. VIII, sıra 1980, 2790; c. IV, sıra 916; c. VII, sıra 629; c. X, sıra 924,1561,
Yıldız Mütenevvi Evrakı, no: 6463/313. , , , Sultan İbrahim, no: 71. ; c. XI, sıra 1320.

Toplam 58 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Diğer ID	JA34BC83GG
Bölüm	Makale
Yazarlar	Nimetullah Akay Bu kişi benim
Yayımlanma Tarihi	1 Aralık 2015
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2015 Cilt: 34 Sayı: 34

Kaynak Göster

ISNAD	Akay, Nimetullah. “Osmanli Devletinin Son Döneminde Mevlevîlik”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/34 (Aralık 2015), 122-152.

Makale Dosyaları

Tam Metin

Harran İlahiyat Dergisi-Harran Ilahiyat Journal Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.