Hakîmu'l-'Arab Eksem b. Sayfî'nin Eserleri Üzerinde Bir İnceleme

Yıl 2015, Cilt: 34 Sayı: 34, 153 - 171, 01.12.2015

Abdulhakim Önel

Öz

Bu makale, “Hakîmu‟l-„Arab” olarak lakaplandırılan cahiliye dönemi ediplerinden Eksem b. Sayfî et-Temîmî‟nin hayatını; şiir, hikem, emsal, vasiyetler ve hutbeleri içeren edebî kişiliğini konu edinecektir. Eksem b. Sayfî Cahiliye döneminde yaşamış ve İslami döneme yetişmiş bilge bir şahsiyettir. Müslüman olup olmadığı konusunda tartışmalar mevcuttur. Fakat İslâmiyet‟i kabul ettiği, hatta hakkında ayet nazil olduğu görüşü yaygınlık kazanmıştır. Hz. Peygamber (s.a.v) ile mektuplaşmış ve İslam hakkında bilgi almıştır. Cahiliye döneminde fesahat, belağat, üstün zekâ, meselelere vukûfiyet ve hikmetle temayüz etmiştir. Eksem önemli bir şahsiyet olmasına rağmen onun hayatı ve edebî kişiliğiyle ilgili yeterli araştırmalar yapılmamıştır. Bu makalenin amacı, Türkçe literatürde Eksem b. Sayfî‟nin edebi kişiliği hakkındaki eksiklikleri gidermek ve edebi hayatıyla ilgili bilinmeyenleri tespit ederek derli toplu bir şekilde onları ortaya koymaktır

Anahtar Kelimeler

Eksem b. Sayfî, Hakîmu'l-'Arab, Hikmet

Kaynakça

• „Âbidîn mukâranetuhâ bi nezâirihâ fi‟l-âdâbi‟s-sâmiyye, 1. baskı, Kahire, 1956.
• Ahmed Emîn, Feyzu‟l-hâtır, I-X, Kâhire, ty. el-„Askalânî, Şihabuddîn Ahmed b. „Alî b. Hacer, el-İsâbe fî temyîzi‟s- sahâbe, thk. Sıdkî Cemîl el-„Attâr, Beyrût, 2001. el-Askerî, Ebî Hilâl, Cemheretu‟l-emsâl, thk. Muhammed Ebu‟l-Fadl ve „Abdulmecîd Katâmış, I-II, Beyrut, 1988. el-Câhız, Ebî „Usmân „Amr b. Bahr, el-Beyân ve‟t-tebyîn, thk. „Abdusselâm
• Muhammed Hârûn, Kâhire, 7. baskı, I-IV, Mektebetu‟l-Hâncî, 1998.
• Cevâd „Alî, el-Mufassal fî târîhi‟l-Arab kable‟l-İslâm, I-X, Bağdat, 1993. el-Cezerî, İzzüddîn b. el-Esîr Ebî Hasan „Alî b. Muhammed, Usdu‟l-ğâbe fî ma„rifeti‟s-sahâbe, Dâru‟l-fikr, ty.
• Çubukçu Asri, “Eksem b. Sayfî” maddesi, DİA. Demirayak Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi-I, 2. baskı, Erzurum 2012. el-Elûsî, Mahmûd Şukrî, Bulûğu‟l-ereb fî ma„rifeti ahvâli‟l-„Arab, Tashih ve şerh Muhammed Behcet el-Eserî, I-III, Kâhire, h. 1342. el-Endelesî, Ebî Bekr b.Yahyâ b. „Âsım, Hadâiku‟l-ezâhir, thk. Afîf
• „Abdurrahmân, Beyrut 1987. el-İskenderî Ahmed ve „İnânî Mustafâ, el-Vasît fi‟l-edebi‟l-„Arabî ve târîhihî, 16.baskı, Kâhire 1916. el-İşbîlî, Hasan Selâm b. „Abdullah b. Selâm el-Bâhilî, ez-Zehâirve‟l-a„lâk fî âdâbi‟n-nüfûs ve mekârimi‟l-ahlâk, nşr. İhsân Zennûn es-Sâmirî, Beyrut
• Ferruh, Ömer, Tarîhu‟l-edebi‟l-„Arabî, I-VI, y.y., 1981.
• Goldziher, Ignace, Klasik Arap Literatürü, Çev. Rahmi Er-Azmi Yüksel, Ankara 2012.
• Hafâcî „Abdulmun„im, eş-Şi„ru‟l-câhilî, Beyrut 1973.
• Hamidullâh Muhammed, el-Vesâik es-Siyasiyye li‟l-„ahdi‟n-nebevî ve‟l- hilâfeti‟r-râşide, Beyrut, 1987.
• Huseyn Hasan, A„lâmu Temîm, Beyrut, 1980.
• İbn „Abdi Rabbihî, Ahmed b. Muhammed el-Endülüsî, el-„Ikdu‟l-ferîd, thk. Muhammed Sa„îd el-„Uryân, Kâhire 1953.
• İbn Hazm „Ali b. Ahmed b. Sa„îd, Cemheretu ensâbi‟l-„Arab, thk. „Abdusselâm Muhammed Hârûn, Kâhire 1962.
• İbn Kuteybe „Abdullâh b. Müslim, el-Me„ârif, thk. Servet Ukkâşe, Kâhire İbn Ma‟d el-Mûsevî, Şemsuddin Ebû „Alî Fahhâr, el-Hucce „ala‟z-zahib ila tefkîri Ebî Tâlib, thk. Seyyid Muhammed Bahru‟l-„ulum, h. 1410.
• İbn Nubate el-Mısrî, Cemaluddîn, Serhu‟l-„uyûn fî şerhi risaleti İbn Zeydûn, Thk. Muhammed Ebu‟l- Fadl İbrahim, y.y., t.y. Kahyaoğlu, Yasin, “Şiir ve Nesir Bağlamında Arapça‟nın İslam Kültüründeki Yeri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:19, Yıl: Ocak-Haziran 2008.
• Katâmış „Abdulmecîd, el-Emsâlu‟l-„Arabiyye, Dımeşk 1988. el-Meydânî, Ebi‟l-Fadl Ahmed, Mecme„u‟l-emsâl, thk. Muhammed
• Muhyiddîn, I-III, Kâhire 1959.
• Safvet, Ahmed Zeki, Cemheretu hutabi‟l-„Arab fî „usûri‟l-„Arabiyyeti‟z- zâhire, Kâhire 1923.
• Safvet Ahmed Zeki, Cemheretu resâili‟l-„Arab fî „usûri‟l-„Arabiyyeti‟z- zâhire, I-II, Beyrut ty. es-Sâmirâî İbrâhîm, “el-Emsâl el-„Arabiyye”, Mecelletu‟t-turâsi‟ş-şa„bî, Sayı:1, Yıl: 1975. es-Se„âlibî, Ebû Mansûr en-Neysâbûrî, Simâru‟l-kulûb fi‟l-mudâfi ve‟l- mensûb, thk. Muhammed Ebu‟l-Fadl, Kâhire 1959. es-Sicistânî, Ebû Hâtim Sehl b. Muhammed, el-Mu„ammerûne ve‟l-vesâyâ, thk. „Abdulmun‟im „Amir, Kâhire 1961.
• Şelk „Alî, en-Nesru‟l-„Arabî fî nemâzicihi ve tetavvurihi li „asreyi‟n-nahdati ve‟l-hadîs, 2. baskı, Beyrut 1974.
• Ziriklî, Hayruddin, el-A„lam, I-VIII, Beyrut 1995.