Necip Fazıl’ın Esselâm’daki Bazı Şiirlerinin İslami Kaynaklardaki Rivayetlerle Mukayesesi

Yıl 2016, Cilt: 35 Sayı: 35, 53 - 92, 01.06.2016

Mahmut Öztürk

Öz

Kültürün unsurlarından birisi de dindir. Din, merkezi konumu ile diğer unsurları derinden etkileme gücüne sahiptir. Dinin bu etkisi, sosyal hayatta, mimaride, sanat ve edebiyatta farklı şekillerde ortaya çıkar. Dinin edebiyata etkisi, bakış açısını ve düşünce biçimini etkileme açısından genel özelliktedir. Dinî saiklerle yazılan eserlerde ise bu etki daha açıktır. Araştırma konusu olan Esselâm‟da Necip Fazıl‟ın yaptığı Kur‟anî iktibas ve telmihler hemen fark edilmektedir. Ancak siyer ve tefsir gibi kaynaklardan yaptığı alıntılar dikkatli bir okuma ile görülebilmektedir. Necip Fazıl, Hz. Muhammed‟in hayatına dair ele aldığı şiirlerde sözlerinin bilgiye dayalı olmasını tercih etmiştir. Onun, şiirlerinde faydalandığı bu bilgiler siyer, tefsir ve hadis kitaplarında dağınık olarak yer almaktadır. Makalede şiirlerdeki anlatımlarla kaynaklardaki bilgiler karşılaştırılmıştır. Rivayetlere rastlanması halinde tefsir kaynakları önde tutulmuştur. Necip Fazıl‟ın ağırlıklı olarak kullandığı bir eser tespit edilememiştir. Şiirlerdeki yorumların, bazı ayrıntılar hariç kaynaklardaki verilerle uyumlu olduğu görülmüştür. Bu ayrıntılar ya yaygın halk kültüründen ya da bizim değerlendirme kapsamında ulaşamadığımız bir kaynaktan alınmış olabilir. Bazı şiirlerdeki bilgilerin ise parçalar halinde birden fazla rivayetten alındığı görülmektedir. Esselâm muhtevası ve türü itibarıyla çağdaş dönemde benzerine az rastlanan nadir bir eserdir. İslami kaynakların şiirde kullanılması açısından da başarılı bir örnektir

Anahtar Kelimeler

Necip Fazıl Kısakürek, Esselâm, Şiir, Tefsir, Siyer

Comparison of Some Poems of Necip Fazil in Esselam With the Reports / Sayings Coming From Islamic Sources

Öz

Comparison of Some Poems of Necip Fazil in Esselam With the Reports / Sayings Coming From Islamic Sources One of the significant elements of culture is religion. With its central status, religion has the power to profoundly affect other elements. This effect of religion occurs in social life, architecture, art and literature in different ways. The effect of religion on literature has a much general feature in that it affects viewpoint and way of thinking. Particularly in the works written by religious motives, this effect is much obvious. The Qur'anic quotations and references in al-Salam of Necip Fazil are immediately noticeable. But the quotations from sources such as siyar and tafasir can be spotted only by a careful reading. Necip Fazil has preferred his words to be knowledge-based in his poems written about life of Muhammad. The information he benefited from those sources are scattered in siyar, tafsir and hadith books. The article compares the data found in the sources with those in the poems. Where there are narrations, those in the tafsir sources have been given priority. We could not find a work that was heavily used by Necip Fazil. Apart from some details, the interpretations in the poems were in concord by the data in the sources. These details are probably taken either from folk culture or a source that was out of reach during our research. Some data found in some poems were taken in part from several narrations. Both in its content and kind, al-Salam is an important work that can hardly be found in contemporary times. It is also an accomplished sample of Islamic resources used in poetry

Anahtar Kelimeler

Necip Fazil Kisakürek, al-Salam, poetry, tafsir, siyar

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan, “Evâil”, DİA, İstanbul, 1995.
• Ahatlı, Erdinç, “Şakk-ı Sadr” DİA, İstanbul, 2010.
• Akdoğan, Ali, “Kültür ve Din” Din sosyolojisi, Grafiker Yayınları, Ankara, 2012.
• Aksoy, Hasan, “Hz. Peygamber ile ilgili Edebi Türler” Türk İslam Edebiyatı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2010, 183-206.
• Akyüz Niyazi ve İhsan Çağcıoğlu, Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi, Grafiker Yayınları, Ankara, 2012.
• Akyüz, Niyazi ve İhsan Çapçıoğlu, “Din ve Toplum İlişkileri” Din Sosyolojisi, Grafiker Yayınları, Ankara, 2012.
• Ali Dede Bosnevi Muhadaratü'l-Evail ve Musameretü'l-Evahir, Dârü'l- Kitâbi'l-Arabi, Beyrut, 1978.
• Alusî, Şihabüddin es-Seyyid Mahmud Şakir, Ruhü‟l-maa‟nî tefsirü Kur‟an‟il-Azin ve‟s-Seb‟a‟l-Mesani, , İhyaü Türasi‟l-„Arabi, Beyrut, bty.
• Bikaî, Ebü'l-Hasan Burhaneddin İbrâhim b. Ömer b. Hasan, Nazmü'd- dürer fî (min) tenasübi'l-ayati ve's-süver, Darü‟l-Kitabi‟l-İslami, Kahire, bty.
• Bilgin, Vejidi, “Din ve Kültür” Din Sosyolojisi, Palet Yayınları, Konya, 2013. 107-130.
• Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Camiu‟s-Sahih, el- Matbaatü‟s-Selefiyye, Kahire bty.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Mi‟raciye ( Haz. İrfan Poyraz), Bursa, 2007.
• Darimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman, Sünenü‟d-Darimi, Darü‟l-Müğnî, Riyad, 2000.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Beyan Yayınları, İstanbul, 1989.
• Ebû Hayyân Endelüsi, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Endelüsî , Bahrü'l-muhit fi‟t-tefsir, Dârü'l-Fikr, Beyrut, 2000.
• Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl Askeri, Evail, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
• Ebu Şuhbe, Muhammed b. Muhammed b. Süvevlim , es-Siretün-nebeviyye ala davi‟l-Kur‟an ve‟s-Sünne, Darü‟l-Kalem, Dımaşk, 2006.
• Ebû Şame, Ebü'l-Kâsım Şehabeddin Abdurrahman el-Makdisi, Şerhü‟l- hadisi‟l-müktefa Umereyn el-„ilmiyye, byy, 1999.
• meb‟asi‟n-nebiyyi‟l-Mustafa, Mektebetü‟l
• Ebüssuud Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddin el-İmad, İrşad-ı aklı selim ila mezay-ı kitabi‟l-kerim, Mektebetü‟r-Riyadü‟l_Hadis, Riyad, bty.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur‟an Dili, Eser Neşriyat, byy, bty.
• Eren, Hasan ve diğerleri, Türkçe Sözlük, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Günel, Fuat, “Hira”, DİA, İstanbul, 1998.
• Hamidullah, Muhammed, “Hudeybiye Antlaşması”, DİA, İstanbul, 1998.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi Hayatı ve Faaliyeti (Çev: Salih Tuğ) V. Baskı, İstanbul, İrfan Yayıncılık, 1990.
• Heykel, Muhammed, Hazreti Muhammed Mustafa, (trc. Ömer Rıza Doğrul), Hürriyet yay, İstanbul, 1972.
• İbn Hacer, Ebü'l-Fadzl Şiehabüeddin Ahmed İbn Hacer el-Askalanî, Fethu‟l-Barî bi Şerhüi Sahihi‟l-Buharî, byy, 2001.
• İbn Hişâm, Abdü‟l-Melik b. Hişâm, es-Sîretü‟n-Nebeviyye, (Tahkik: Muhammed Ali el-Kutub), el-Mektebetü‟l-Asriyye, Beyrut, 1998.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidaye ve‟n-Nihaye, Merkezü‟l-Buhusi ve‟d-Dirasatüi‟l-„Arabiyye, byy, 1997.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, Tefsirü'l-Kur'ani'l-Azîm, Müessesetü Kurtuba, Kahire, 2000.
• İbn Sa‟d, Ebû Abdiullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zührî İbn Sa'd, et- Tabâkâtü‟l-Kübrâ, (es-Sîretü‟ş-Şşerifetü‟n-Nnebeviyye, ) Mektebetü‟l- Hancî, Kahire, 2001.
• İbnü‟l-Cevzî, Ebü‟l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî , Zadü‟l-Mesir fi İlmi‟t-Tefsir, el Mektebü‟l-İslamî, byy, bty,
• İbnü‟l-Esir, Ebü'l-Hasan İzzüeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerim, Üsdü‟l-gabe fi ma‟rifeti‟s-sahabe, Darü‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• İsen, Mustafa, “Türk Edebiyatının Dinî Tasavvufî Boyutu”, Kutlu Doğum Haftası –II, s. 101-106 Türkiye Diyanet Vakfı, byy, 1990.
• Kara, Mustafa, Mîrâc, “Mîrâciye ve Bursalı Safiye Hâtun‟un Vakfiyesi” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 7, C, 7, 1998, s. 26- 40.
• Kasimî, Cemalüddin Muhammed b. Muhammed Saîd b. Kâsım, Mehâasinü‟t-Tevîl, Darü İhyai Kütübi‟l-„Arabiyye, byy, 1957.
• Kerküklü Seyyid Abdüssettar, Mi‟raciye Divanı, İstanbul, 1326.
• Kısakürek, Necip Fazıl, Çöle İnen Nur, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kısakürek, Necip Fazıl, Esselâm: Mukaddes Hayattan Levhalar Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, 1993.
• Kurt, Abdurrahman, Demografik Değişkenler Açısından İlk Müslümanlar, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: XVIII, sayı: 2, s. 27-41.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebibekr, el-Câmi‟ü li Ahkâmi‟l-Kur‟an, Müessesetü‟r-Risale, Beyrut, 2006.
• Marshal, Gordon, Sosyoloji sözlüğü, “Kültür Maddesi”, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 1999.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî, Tefsirü‟l-Kur‟ani‟l-azim ( Te‟vilatu ehli‟s-sünne) Darü‟l- Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 2005.
• Mengüşoğlu, Metin Önal, “Kur‟an Tebliğinde Sanat ve Edebiyat”, IV Kur‟an Sempozyumu, 175-190; Ankara, 2005.
• Mücahid, Ebü‟l-Haccâc Mücâhid b. Cebr Mekkî Mahzûmî Mücahid b. Cebr, Tefsirü Mücahid, Darü‟l-Fikri‟l-İslamiyyi‟-Hadisiyye, Mısır, 1989.
• Nahhas, Ebu Ca‟fer, İ‟rabü‟l-Kur‟an, Darül-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 2000.
• Okumuş, Ejder, “Sosyolojinin Din Sorunsalı” Din Sosyolojisi, Palet Yayınları, Konya, 2013, 77-104.
• Öztürk, Mahmut Kur‟an-ı Kerim‟de Kadınlara Karşı Bir Pozitif Ayrımcılık Örneği, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: XIX, sayı: 31, s. 99-135.
• Öztürk, Mahmut, Necip Fazıl Kısakürek‟in Esselam Adlı Kitabında Kur‟anı Telmihler ve İktibaslar, İSTEM: İslam Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musikisi Dergisi, 2012, cilt: X, sayı: 20, s. 131-154.
• Ragıb el-İsfahanî, Ebü'l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, Mu'cemu Müfredati elfazi'l-Kur'ân, (el- Müfredat) Darü‟l- Kütübi‟l- İlmiyye, Beyrut, 1997.
• Râzî, Fahrüddin Ebû Abdiullah Muhammed el-Kuraşî et-Taberistanî, et- Tefsirü‟l-Kebîr (Mefâtîhu‟l-Gayb), I. Baskı, Darül-Fikr, Beyrut, 1981.
• Sabuncu, Ömer, Hz. Peygamber‟in İlk Hanımı Hz. Hatice‟nin Hayatı ve Kişiliği, Diyanet İlmi Dergi, 2009, cilt: XLV, sayı: 2, s. 49-72.
• Sabuncu, Ömer, Son peygambere ilk inanan insan müminlerin annesi Hz. Hatice, Semerkand yayınları, İstanbul, 2011.
• Suyutî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr , ed-Dürrü‟l- Mensûr fi‟t-Tefsîr bi‟l-Me‟sûr, Merkezü Hicr li‟l-Buhusi ve‟d- Dirasatil‟l ‟Arabiyyeti ve‟l-İslamiyye, Kahire, 2003.
• Şener, İbrahim Halil ve Alim Yıldız, Türk İslam Edebiyatı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2010
• Şulul, Kasım, Son Peygamber Hz. Muhammed‟in Hayatı, Siyer Yayınları, İstanbul, 2011.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Cami'ü'l-Beyan an Te‟vil-i Ayi‟l-Kur'an, Merkezü‟l-Buhusi ve‟d-Dirasati‟l-„Arabiyye, Kahire, 2001.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Tarihü‟r-rüsüli ve‟l-müluk, (Tarih) Darü‟l-Maarif, Kahire, bty.
• Vâhidî, Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed, Esbabü'n-nüzûl, Darü'l-Ma„rife, Beyrut, ty.
• Yeniterzi, Emine, Divan Şiirinde Na‟t, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993
• Yıldız, Alim, Klasik Edebiyatımızda Manzum Hadis Tercümeleri ve Necip (renklendirmeyelim) Fazıl‟ın 101 Hadis Tercümesi, I. Kahramanmaraş Sempozyumu, 6-8 Mayıs 2004 Kahramanmaraş, 2005, cilt: I, s. 221-238.
• Yu, Anthony C. “Edebiyat ve Din”, (Çev: Arş. Gör. Dr. (Unvan yazmaya gerek yok) Adem Çalışkan), Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IV (2004), Sayı: 1, 227-253.
• Zeccac Ebû İshak İbrâhim b. es-Seri b. Sehl, Meâni'l-Kur'an ve i'râbuhu, Âlemü'l-Kütüb, Beyrut, 1988
• Zemahşerî, Ebü'l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el- Keşşaf an hakaikı gavamizi‟t-tenzil ve uyuni'l-ekavil fî vücuhi't-te‟vil, Darü‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1995.