BAKILLÂNÎ’NİN KELAM METODOLOJİSİ

Yıl 2018, Sayı: 40, 189 - 210, 15.12.2018

Ahmet Gençdoğan

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.466307

Cited By: 2

Öz

İslam’da
itikad/inanç konularını Kur’an ve Sünnet’e dayalı olarak inceleyen, tespit ve
tahkik eden kelamcılar, dinin inanç alanına ilişkin kabul edilmesi gerekli
prensipleri ortaya koymuşlardır. Ayrıca onlar, dinin özüne yönelik tutarsız,
sapkın eleştiri ve fikirlerle de mücadele içinde bulunmuşlardır. Kelamcılar bu
faaliyetlerini geliştirdikleri çeşitli izah ve ispat yolları vasıtasıyla
gerçekleştirmişlerdir. Bu anlamda Ehl-i Sünnet kelamı ve özellikle de Eş’arî
kelamı açısından öne çıkan isimlerden birisi Bakıllânî olmuştur. O, delil ve
istidlal kavramlarına ilişkin kendi tanımlarını yapmış ve kelamî meselelerde
delil/istidlalin kullanılmasının zorunluluğunu vurgulamıştır. Kelamî
yaklaşımlarında aklı önemli ölçüde ön plana çıkaran Bakıllânî, cisim, cevher ve
araz kavramlarına yer vermiş, bunları sünnî akide içinde değerlendirmiş ve
Eş’arî kelamının tabiat düşüncesini şekillendirmiştir. O kurguladığı izah ve
delillendirme yöntemleriyle sünnî kelama kavramsal bir yapı kazandıran isim
olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bakıllânî, kelam, delil, istidlal, Kitab, Sünnet

Kaynakça

• Abrahamov, Binyamin. “Al-Ghazâlî’s Theory of Causality”. Studia Islamica 67 (1988): 75-98.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü Ahmed b. Hanbel. Mevsûatu’s-Sünne el-Kütübü’s-Sünne ve Şurûhuhâ içinde. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ali Sâmi, Neşşâr. Menâhicu’l-Bahs inde Müfekkirî’l-İslâm. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1984.
• Ali Sami, Neşşâr. Neş’etü’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslâm. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklîleşme Süreci Mu’tezile’nin Oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allâf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. el-İnsâf fî mâ Yecibu İ’tikâduh ve mâ lâ Yecûzu el-Cehl bih. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: Mektebetü'l-Ezheriyye li't-Turâs, 2000.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. et-Takrîb ve’l-İrşâd. Thk. Abdülhamîd b. Ali Ebû Zenîd. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. Kitâbu’t-Temhîd. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkıyye, 1957.
• Bedevî, Abdurrahman. et-Türâsü’l-Yunânî fi’l-Hadârati’l-İslâmiyye. Mısır: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1940.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî, Mevsûatu’s-Sünne el-Kütübü’s-Sünne ve Şurûhuhâ içinde. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. Trc. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Trc. Burhan Köroğu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. es-Sünen. Mevsûatu’s-Sünne el-Kütübü’s-Sünne ve Şurûhuhâ içinde. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam Şafiî. Trc. Osman Keskioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Erdemci, Cemalettin. “Kelam İlminde Akıl ve Naklin Etkinliği Problemi”, Kelam İlmi’nin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri Sempozyumu (Elazığ, 10-12 Eylül 2004).
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. Risâletü İstihsâni’l-Havd fî İlmi’l-Kelâm. Beyrut: Dâru’l-Meşârîi’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1995.
• Gölcük, Şerafeddin. “Bâkıllânî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 4: 531-535. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991.
• Gölcük, Şerafeddin. Bâkıllânî ve İnsanın Fiilleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Gölcük, Şerafeddin. Kelâm Tarihi. İstanbul: Kitab Dünyası Yayınları, 2015.
• Günaltay, Şemsettin, İrfan Bayın. Kelâm Atomculuğu ve Kaynağı Sorunu. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Güneş, Kamil. İslamî Düşüncenin Şekillenişinde Akıl ve Nass -Bakıllânî ve Kâdı Abdülcebbâr’da Kelâmullah Meselesi Örneği-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Hatîbu’l-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit. Kitabu’l-Müttefik ve’l-Müfterik. Thk. Muhammed Sadık Aydın el-Hâmidî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kâdirî, 1997.
• Huseyn, Osman b. Ali. Menhecü’l-İstidlâl alâ Mesâili’l-İ’tikâd inde Ehli’s-Sünne ve’l-Cemaa. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2006.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn, Târîhu İbn Haldûn içinde. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Karadeniz, Osman. İlim ve Din Açısından Mu’cize. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Kenânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Irak. Tenzîhu’ş-Şerîati’l-Merfûa ani’l-Ahbâri’ş-Şenîati’l-Mevdûa. Thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf, Abdullah Muhammed es-Sıddîk. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• Kutluer, İlhan. “Cevher”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 7: 450-455. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Lâlekâî, Ebu’l-Kâsım Hibetullah b. Hasan b. Mansûr et-Taberî. Şerhu Usûli’l-Akâidi Ehli’s-Sünne ve’l-Cemaa. Thk. Ahmed Sa’d Hamdân. 3 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, ts.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah. el-Muvattâ. Mevsûatu’s-Sünne el-Kütübü’s-Sünne ve Şurûhuhâ içinde. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbu’t-Tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. Ankara: İsam Yayınları, 2003.
• Mecdûb, Abdülazîz. Kâdî Ebûbekir el-Bakıllânî ve Ârâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye. Tunus: Dâru’s-Sühnûn, 2009. Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim, Mevsûatu’s-Sünne el-Kütübü’s-Sünne ve Şurûhuhâ içinde. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nadvi, Syed Sulaiman. “Muslims and Greek Schools of Philosophy”. Islamic Studies 51/2 (2012): 213-221.
• Sallâbî, Ali Muhammed. II. Halife Hz. Ömer Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi. Trc. Mehmet Akbaş. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Subhî, Ahmed Mahmud. Fî İlmi’l-Kelâm Dirâsetü Felsefiyye li Ârâi’l-Fıraki’l-İslâmiyye fî Usûli’d-Dîn el-Eşâira. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1985.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm an Fenni’l-Mantık ve’l-Kelâm. Thk. Ali Sami en-Neşşâr, Suâd Ali Abdurrâzik. 2 Cilt. Mısır: y.y., 1946.
• Topaloğlu, Bekir- Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri Müslüman-Hıristiyan-Yahudi Kelâmı. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001