HAYVANSAL KÖKENLİ HAMMADDELER İÇEREN YEMLERİN ETİ HELAL OLAN HAYVANLARIN BESLENMESİNDE KULLANILMASI VE BUNUN FIKHÎ SONUÇLARI

Yıl 2019, Sayı: 41, 35 - 72, 15.06.2019

Yüksel Çayıroğlu

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.505250

Öz

Son
yüzyılda karma yem endüstrisinin gelişmesiyle birlikte hayvanlardan maksimum
verim alma adına farklı yem rasyonları oluşturulmuş ve bu rasyonlara hayvansal
kökenli hammaddeler ve yem katkı maddeleri de ilave edilmiştir. Dolayısıyla
geçmiş dönemlerde sadece bitkisel kaynaklardan beslenen hayvanlar kendi türevlerini
de yemeye başlamışlardır. İşte bu araştırmada eti insanlar tarafından
tüketilmesi helâl olan hayvanların bu tür yemlerle beslenmesinin fıkhî hükmü
ele alınmıştır. Konu, cellâle, zarar, hayvan fıtratı, habislik ve istihâle
açısından değerlendirildikten sonra, fıkhen necis kabul edilen yemler ile
sağlık açısından riskli olan yem katkı maddelerinin rasyona katılmasının ve bu
tür yemlerle beslenen hayvanların tüketilmesinin mahzurlu olduğu neticesine
ulaşılmıştır. Hadislerde celâllenin etinin yasaklanması, hayvansal kökenli
yemlerle beslenen hayvanları tüketen insanlarda bir kısım hastalıkların ortaya
çıkması, otçul olan hayvanlara bu tür yemlerin verilmesinin onların fıtratına
aykırı olması, pis yemlerle beslenen hayvanların bir süre sonra tayyiplik vasıflarını
kaybedecek olmaları bu hükmün temel dayanaklarıdır. Her ne kadar necis olan
yemler hayvanların karnında istihale geçirseler de bu yemlerde bulunan bir
kısım bakteri, virüs ve mantarlar hayvanın vücudunda yaşamaya devam etmekte ve
buradan onu tüketen insanlara da geçerek onlarda bir kısım rahatsızlıklara yol
açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

yem, et-kemik unu, katkı maddeleri, helâl, rasyon

THE USE OF FODDERS WHICH CONTAIN ANIMAL RAW MATERIALS IN FEEDING HALAL ANIMALS AND ITS JURISPRUDENTIAL RESULTS

Öz

The
development of the compound feed industry has produced different feed
combinations in order to get the maximum benefit from animals in the last century.
The raw materials including animal origins and addictive materials have been
added to these combinations. Thus, animals started to eat not only vegetable
feeds, but also their derivatives. In this regard, this article examines the
jurisprudential situation of these animals that are halal for human and fed by
the mentioned compound feeds. The issue has been examined through the
perspectives of jallala, damage, animal nature, habith, and istihala. Then,
this study found that the fodders considered as unclean by Islamic
jurisprudence and addictive materials including health risk are unfavorable.
This study also discovered that animals that are fed by these kinds of fodders
are unfavorable as well. The main reasons for this ruling on the prohibition of
the meat of jallala grounded in the Hadiths. Its reasons are some sicknesses
that arise in people who consume the meat of the jallala, feeding herbivorous
animals with such foods is incompatible with their natural disposition, and
animals are fed by such unclean foods lose their cleanness status over time.
These are the foundation of this jurisprudential ruling. Even though the
unclean foods may experience istihala in the stomach of the animals, some
bacteria, virus, and fungi which are in these foods continue to live in the
body of the animal and then transport to the people who consume it and lead to
some sicknesses in humans.

Anahtar Kelimeler

fodder, beef-bone dust, additives, halal, ration

Kaynakça

• Abramson, Michael B. “Mad Cow Disease: An Approach to its Containment”. Journal of Healt Care Law and Policy 7/2 (2004), 316-362.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1999.
• Ali el-Kârî, Ubeydullah b. Mes’ud el-Mahbûbî. Fethu bâbı’l-inâye bi şerhi’n-Nukâye. Beyrut: Dâru’l-erkâm.
• Arıman, Huriye – N. Mevlüt Aras. “Hormon veya Hormon Etkisine Sahip Yem Katkı Maddelerinin Balık Yetiştiriciliğinde Kullanımı”. E. Ü. Su Ürünleri Dergisi 19/3-4, (2002): 545-553.
• Aybakan, Bilal. “Zarar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 130-134. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Beşer, Faruk. “Gıdalarda Helâl Haram Ölçüleri (3)”. Erişim 26 Ocak, 2016. http://www.yenisafak.com/yazarlar/faruk_beser/gidalarda-helal-haram-olculeri-3-2024811.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. Haydarabad: Dâiretü'l-maârifi'l-Osmaniyye, 1344.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Çağlar, Abdullah – Muhammed Yusuf Çağlar. “Süt ve Süt Ürünleri”. Uluslararası 2. Helâl ve Sağlıklı Gıda Kongresi Bildiri Kitapçığı. Konya: Aybil Yayınları, 2013.
• Çalıcıoğlu, Mehmet. “Deli Dana Hastalığı (BSE) ve Veteriner Halk Sağılığı”. Bilim Teknik Dergisi (Kasım 2014): 6.
• Çayıroğlu, Yüksel. İslâm Hukuku’na Göre Helâl Gıda. İzmir: Işık Yayınları, 2013.
• Deslys Jean-Philippe – Andre Picot. Mad Cow Disease The Risk to Humans. Trc. David Marsh. Flammarion, 2002.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Huccetullâhi’l-bâliga. Beyrut: Dâru’l-cîl, 2005.
• Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. Eser Neşriyat, 1979.
• Filya, İsmail v.dğr. Hayvan Besleme. Eskişehir: Anadolu Yayınları, 2013.
• Gânim, Aide. “A’yânün muharremetün ve necisetün tütrahu kenemûzec li’l-istihâleti’l-muhtahhirati min manzûrin şer’iyyin”. Erişim 5 Şubat 2016. https://azkahalal.files.wordpress.com/2014/04/i-l7-aida-ghanim1.pdf.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Nisâburî. el-Müstedrek ala’s-Sahihayn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Hattâb, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman. Mevâhibü’l-celîl li şerhi Muhtasarı Halil. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 2003.
• Hayriye bint-i Ömer b. Musa. Eğziyetü’l-hayavâni’l-me’kûl âsâruhâ ve ahkâmuhâ dirâseten te’sîliyyeten fî’l-fıkhi’l-İslâmî. Doktora Tezi, Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 2006.
• İbn Âşur, Muhammed b. Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-maânî ve’l-esânîd. Kurtuba: Müessesetü Kurtuba, 1967.
• İbn Abdilber. el-Kâfî fî fıkhi ehlî’l-Medîne. Rıyâd: Mektebetü’r-rıyâdi’l-hadîse, 1980.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. Musannef İbn Ebî Şeybe. Cidde: Şirketü dâru’l-kıble, 2006.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said. Merâtibu’l-icmâ fi’l-ibâdât ve’l-muâmelât ve’l-i’tikâd. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1405.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Garîbü’l-hadîs. Bağdad: Matbaatü’l-ânî, 1397.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru sâdır.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-kütübi’l-İslâmî.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Rüşd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Mısır: Mektebetü’l-Medeniyye, 1975.
• İmam Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1393.
• İbn Teymiye, Abdullah b. Ebü’l-Kasım b. Muhammed. el-Mecmûu’l-fetâvâ. Medîne: Mecmeu’l-meliki Fehd, 1995.
• Kale, Mehmet v.dğr. “Et ve Et Ürünlerinde BSE-Risk Materyali Var Mıdır?”. Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi 1/1-2, (2006): 16-19.
• Karabulut, Ali v.dğr. “Karma Yem Endüstrisi”. Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi. Ankara, 2000, 985-1008.
• Karâfî, Ahmed b. İdris b. Abdirrahim. ez-Zahîra. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karakuş, M. Ülkü. “Türkiye’de Karma Yem Üretimi ve Sorunları”. Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı. Ankara: Ziraat Mühendisleri Odası, 2010.
• Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâî fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabi, 1982.
• Koşum, Adnan. “Hayvansal Ürünlerin Üretiminde Besleme ve Helâllik”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 22, (2013): 11-18.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Camiu liahkâmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Merdâvî, Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcihi mine’l-hılâf. Dâru ihyâi türâsi’l-Arabî.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref. el-Mecmu’ şerhi'l-Mühezzeb. Beyrut: Daru’l-fikr.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405.
• Rafi’î, Abdülkerim b. Muhammed. el-Azîz şerhu’l-vecîz. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl. Müessesetü’r-risâle, 1997.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1995.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Sa’id. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Sarıçoban, Cemalettin – Hasan Yetim. “Helâl Gıda Üretimi Açısından Et ve Et Ürünleri”. Uluslararası 2. Helâl ve Sağlıklı Gıda Kongresi Bildiri Kitapçığı. Konya: Aybil Yayınları, 2013.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. Kitâbu’l-mebsût. Beyrut: Dâru’l-ma’rife.
• Sübkî, Ali b. Abdilkâfî. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Şenköylü, Nizamettin. “Türkiye’de ve Dünyada Yem Sektörüne Genel Bakış, Beklentiler”. Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-2. Ankara: Ziraat Mühendisliği Odası, 2015.
• Şirbinî, Muhammed b. Ahmed. Muğni'l-muhtâc ila ma'rifeti meâni elfazi'l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-fikr.
• Tavile, Abdülvehhâb Abdüsselam. Fıkhu’l-et’ime mâ yehillu vemâ yahrumu mine’l-et’imeti. Beyrut: Dâru’s-selâm, 2010.
• Tenûhî, İbrahim b. Abdissamet b. Beşîr. et-Tenbih alâ mebâdii’t-tevcîh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Tuncer, H. İlknur. “Karma Yemlerde Kullanımı Yasaklanan Hormon, Antibiyotik, Antioksidiyal ve İlaçlar”. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi 47/1, (2007): 29-37.
• Türkmen, İsmet v.dğr. Temel Yem Bilgisi ve Hayvan Besleme. Eskişehir: Anadolu Yayınları, 2011.
• Yeniçeri, Celal. VI. İslâm Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve İslâm Fıkhı Açısından Helâl Gıda Sempozyumu. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Zebîdî, Murtaza Muhammed b. Muhammed. Tâcu’l-arûs min cevâhiri'l-kâmus. Kuvety: et-Türâsü’l-Arabî, 2001.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, 1313.
• Zühayli, Vehbe. Ahkâmu’l-mevâddi’n-neciseti ve’l-muharremeti fi’l-gizâi ve’d-devâi. Dimeşk: Dâru’l-mektebî, 1997.