İslam Tarihinde Hz. Ali’nin Vakfiyesinin Yeri ve Önemi

Yıl 2019, Sayı: 42, 157 - 178, 15.12.2019

Bahattin Turgut

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.626262

Öz

İslam tarih ve
medeniyetinin ilk vakfiyelerinden biri olan Hz. Ali’nin vakfiyesi, Hz. Ali
tarafından 11 Cemadiye’l-Ûlâ 39 (4.10.659) tarihinde kaleme alınmıştır. Hz. Ali,
vakfiyesinde Yenbu’, Vâdilkura, Üzeyne ve Ra’d’daki arazilerini satılamayacak,
hibe edilemeyecek ve kimseye miras bırakılamayacak şekilde Allah Teâlâ’nın
rızası için vakfettiğini belirtmiştir. Vakfın kendi neslinden gelenler
tarafından idare edilmesini, arazilerin titizlikle korunarak imar edilmesini ve
ağaçlandırılmasını şart koşmuştur. Vakfiyesinde Hz. Peygamber’e ait arazilerin
de vakıf olduğunu, idaresi ve işletilmesi hususunda Hz. Peygamber’in
uygulamasının esas alınacağını ayrıca belirtmiştir. Vakıf gelirinin topluma
faydalı hizmetlere, fakirlere, yoksullara, yolda kalmışlara ve akrabalarından
muhtaç durumda olanlara her türlü ihtiyaçları için harcanmasını vakfın bir
şartı olarak kaydetmiştir. Kölelerini, vakıf arazide beş yıl çalışmaları
şartıyla azat ettiğini, cariyelerinin de özgür olduğunu bildirerek vakfiyesini
tamamlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Hz. Ali’nin Vakfiyesi, Hz. Peygamber’in Vakfiyesi, Yenbu’, Vâdilkurâ

THE IMPORTANCE AND THE PLACE OF CALIPH ALI’S WAQFIYYA IN THE HISTORY OF ISLAM

Öz

One of the first waqfiyyas of Islamic
history and civilization was penned by Caliph Ali on Djumada’l-Ula 11, 39
(November 4, 659). Along with the core principles of waqfiyya, the waqfiyya
written by Caliph Ali consists of fundamental principles leading to the
development of waqf culture. In his waqfiyya, Caliph Ali stated that for
Allah’s sake, he donated his lands in Yanbu, Vadilkura, Uzayna and Ra’d and
these lands were not to be sold, gifted or legated. He also conditioned that
his waqf should be administered by his own descendants and the lands should be
properly preserved, taken care of and afforested. He also added that the lands
of Prophet Mohammad would be a part of waqf and implementation of Prophet
Mohammad was to be applied in the administration of the lands. The income from
waqf was mandated to be distributed to the socially beneficial services, the
poor, the impoverished, the stranded and the relatives needing money in a way
that all these groups would meet their needs. He concluded the waqfiyya by
announcing that the slaves of Caliph Ali were emancipated on the condition that
they were going to work for five years and his odalisques were freed. 

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Hz. Ali’nin Vakfiyesi

Kaynakça

• Abdürrezzak, İmam Hafız Ebû Bekr Abdürrezzak b. Hemmam es-San’anî. Divanu Hadisi’n-Nebevî el-El-Musannef. 2. Baskı, Beyrut: Daru’t-Te’sîl, 2016, I-XII.
• Algül, Hüseyin. “Fedek”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995, 12: 292-295.
• Altun, İsmail. “Hz. Ebû Bekir ile Hz. Fatıma Arasında Yaşanan Fedek Meselesine Sünnî ve Şiî Yaklaşımların Analizi”, İslam Araştırmaları Dergisi, 27, İstanbul: İSAM 2012, 1: 25-28.
• Aydın, Mehmet Akif. - Hamidullah, Muhammed “Köle”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları 2002. 26: 237-246.
• Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetu’l-Karî Şerh-u Sahihi’l-Buharî, Kahire: Şeriket-ü Mektebeh, 1392/1972.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-Kübra. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2003.
• Bilge, Mustafa L. - Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Yenbu’”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013, 43: 421.
• Buhârî, İmam Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. Muğire el-Buharî el-Cu’fî, Sahihu’l-Buhârî, (Kahire: Daru’t-Te’sîl, 2012).
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî Ebû Davud es-Sicistanî. Sünen-ü Ebû Davud. Thk. Muhammed Avvame. Cidde: Daru’l-Kıble li’s-Sekafeti’l-İslamiyye, 1419/ 1998.
• Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer el-Kuraşî, Müsnedü Emiri’l-Mü’minîn Ebî Hafs Ömer b. El-Hattab, thk. Abdulmu’tî Kal’acî, Mansure: Daru’l-Vefa 1991.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları 1989, 2: 375-378.
• Hamevî, Şihabuddin Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah el-Hamevî er-Rûmî el-Bağdadî. el- Mu’cemü’l-Büldân, Dar-u Sâdır: Beyrut 1979.
• Hamidullah, Muhammed. “Hayber”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2000, 17: 18-21.
• Hassaf, Ebubekr Ahmed b. Ömer b. Müheyr Hassaf eş-Şeybanî. Kitab-u Ahkâmi’l-Evkaf. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 1322.
• Hatipoğlu. İbrahim. “Muhayrik en-Nadrî”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Huceylî, Abdullah b. Muhammed b. Sa’d. el-Evkafu’n-Nebeviyye ve Evkafu’l-Hulefai’r-Raşidîn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2011.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Menhec el-Haşimî. et-Tabakatü’l-Kübra. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dar-u Sadır 1968.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî, Tarihu’l-Medineti’l-Münevvera, thk. Fehim Mahmud Şeltut, 2. Baskı, Cidde: Daru’l-İsfehanî 1393.
• İmam Ali, Nehcu’l-Belağa, thk. Subhi Salih, İran-Kum: Daru’l-Hicreh 1967.
• Karataş, Ali İhsan, “Bursa Şer’iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Devleti’nde Köleliğe Bir Bakış”, İstem, Konya 2007, 9: 147.
• Musavî, Salim Ravzan. Ahkamu’l-Vakfi ve’t-Tevliyeh. Beyrut: Menşurâtu’l-Halebî 2016.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin ek-Kuşeyrî en-Nisaburî Müslim b. el-Haccac. Sahihu Müslim. Beyrut: Daru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1415/1994.
• Nevevî, İmam Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref en-Nevevî ed-Dımaşkî. Riyazü’s-Salihîn. Cidde: Mektebetü’l-Me’mun, 1414/1994).
• Osmanlı Arşivi (OA), Evkaf Vakfiye (Ev, VKF), 18/62: 1-5.
• Ömer Hilmi Efendi. İthafü’l-Ahlâf fî Ahkâmi’l-Evkaf. Ankara: VGM Yayınları 1977.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Vakfiye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları 2012, 42: 463-466.
• Öztürk, Nazif. Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: VGM Yayınları, 1983.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları 1993.
• Tirmizî, Ebû İsa b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Turgut, Bahattin. “İslam Medeniyetinde Vakfiye: Hz. Ömer Örneği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. Aralık 2018/2, 50: 271-292.
• Urfa Şer’iyye Sicili (UŞS). 205 nolu defter.
• Urfa Şer’iyye Sicili (UŞS). 225 nolu defter.
• Uyar, Gülgün. Ehl-i Beyt İslam Tarihinde Ali- Fatıma Evladı. 2. Baskı, İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları 2008.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Amr b. Dînâr”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları 1991. 3: 83.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 601 nolu defter.
• VGMA, 1629 nolu defter.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Haz. Bahattin Yediyıldız. Ankara: TDV Yayınları 1995.