A SYSTEMATIC ANALYSIS ESSAY ON THE BASIS NEEDED BY THE COMMENTATORS

Yıl 2019, Sayı: 42, 205 - 226, 15.12.2019

Muhammet Çol

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.630099

Öz

Tafsir, “as an activity of understanding and
interpreting the Holy Quran” has continued its function since the Prophet’s
time and continues to do so today. Tafsir, which was the subject of knowledge
at the beginning, has become a science in time. The spread of the Islamic
religion to a wide geography in a short time and the people in the conquered
geographies entering Islam, and so change of interlocutor mass as a result of
distance from the revelation environment have led to the establishment of
certain rules in the interpretation of the Qur'an. All this has brought along
an understanding of acumen based commentary in addition to narration in the
understanding of the Qur'an. Thus, within a short period of time, the
narrative-based narration and the mind-centered acumen, the product of an
intellectual effort, became two parts of the science of tafsir. In this
article, the importance of the rules used as part of the acumen is discussed
and the changes about the basis that the commentators need in the works dealing
with the exegesis method in the historical process are examined. In this study,
a systematic examination was made on, in general, the subjects under the title
of the basis that the commentators should know in the works of exegesis method,
ulûmu’l-Qur'an and kavâidü’t-tafsir and, in particular, on the chapters in the
books that are conducive to the shaping the subject. As a result of the study,
it has been examined what are the basis that the commentator should know in the
exegesis of classical and modern period and whether the differences between
them vary and whether they change temporally or not. While the experts of the
subject tried to systematize the exegesis knowledge of the first period in the
classical period, it was determined that they created new rules by adopting a
critical approach in the modern period. 

Anahtar Kelimeler

System, Tafsir, Method, Classical, Modern

Müfessirin İhtiyaç Duyduğu Kaideler Üzerine Sistematik Bir İnceleme Denemesi

Öz

Tefsir, “Kur'an-ı Kerim’i anlama ve yorumlama
faaliyeti olarak” Hz. Peygamber’den günümüze işlevini sürdürmüş ve sürdürmeye
de devam etmektedir. Başlangıçta bilginin konusu olup ilim olmayan tefsir,
zamanla ilim haline gelmiştir. Kısa bir zaman içerisinde İslâm dininin geniş
bir coğrafyaya yayılması ve fethedilen topraklardaki kişilerin İslâm dinine
girmeleri; nüzûl ortamından uzaklaşılmasından dolayı muhatap kitlenin değişmesi
Kur’ân tefsirinde belirli kuralların oluşturulmasını zorunlu kılmıştır. Tüm
bunlar Kur’ân’ın anlaşılmasında rivâyetin yanında dirâyet merkezli tefsir
anlayışını da beraberinde getirmiştir. 
Böylelikle kısa bir zaman içerisinde aktarım temelli rivâyet ile zihni
bir çabanın ürünü olan akıl merkezli dirâyet, tefsir ilminin iki parçası haline
gelmiştir. Makalede dirâyetin bir parçası olarak kullanılan kuralların
öneminden bahsedilerek tarihsel süreç içerisinde tefsir usûlünü ele alan
eserlerde müfessirin ihtiyaç duyduğu kâideler konusunda ne gibi değişiklikler
meydana geldiği incelenmiştir. Bu araştırmada genel olarak “kavâidü’t-tefsir, ulûmu’l-Kur’ân ve tefsir usûlu” eserlerinde
müfessirin bilmesi gereken kâideler başlığı altında yer alan konulara özel
olarak da konunun şekillenmesine vesile olan kitaplardaki bölümler üzerinde
sistematik bir inceleme denemesi yapılmıştır. Araştırma neticesinde klasik ve
modern dönemde tefsir ilminde müfessirin bilmesi gereken ilimlerin/kâidelerin
neler olduğu, aralarındaki farkların boyutu ve zamansal olarak değişiklik
gösterip göstermedikleri incelenmiştir. Konunun uzmanlarının ilk dönem tefsir
bilgilerini klasik dönemde sistemleştirmeye gayret göstermişlerken modern
dönemde eleştirel yaklaşım sergileyerek yeni kurallar ihdas ettikleri tespit
edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kâide, Tefsir, Usûl, Klasik, Modern

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tefsiru'l-Kur'âni'l-Hakîm (Menâr Tefsiri). Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Ateş, Şule Yüksel. Klasik ve Modern Dönemde Müfessirde Aranan Şartlar ve Değişimi, Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi, 2017.
• Bilal Ercan. Tefsir Geleneğinde Müfessirde Aranan Şartlar. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2018.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1968. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2015.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rifât. Kâhire: Dâru’l-Fadîleh, (ty).
• Çalışkan, İsmail. "İlahiyat Fakülteleri XIV. Tefsir Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve Geçmişten Günümüze Tefsir İlmi: Konusu, Hedefi ve Sınırları Paneli (12-12 Mayıs Gaziantep)". CumhuriyetÜniversitesi İlahiyat Dergisi 21/1 (Haziran (2017): 759-766.
• Çetiner, Bedrettin. “Usûlü Tefsir”, Şamil İslam Ansiklopedisi, (İstanbul, 1996), IV: 256-257.
• Çiçek, Halil. 20. Asırda Kur’ân İlimleri Çalışmaları. İstanbul: Timaş Yayınları, 1996.
• Çol, Muhammet. Tefsir İlminde Kavâid Literatürü ve Kâfiyecî ile Sa‘dî’nin Kavâide Dair Eserlerinin Mukayesesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2017.
• Deliser, Bilal. Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Demirci, Mehmet. "Tefsir Usûllünün Felsefesi: et-Teysîr fi kavâidi ilmi't-tefsîr Örneği". Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -I-, (edt: Bilal Gökkır ve diğerleri), İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2011, 296-297.
• Demirci, Muhsin. Arapça Tefsir Usûlü literatürü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Fenârî, Şemsüddin Muhammed b. Hamza. Aynu’l-âyân: Tefsiru Sûreti’l-Fâtihâ. İstanbul: 1326.
• Firuzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kūb. el-Besâir zevi't-temyîz fî letâifi'l-kitâbi'l-azîz. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, (ty).
• Isfâhânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, (ty).
• Itr, Nurettin. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımeşk: Matbatü’s-Sabah, 1996.
• İbn Cüzeyy, Ebû’l-Kâsım Muhammed İbn Ahmed İbn Cüzey el-Kelbî. et-Teshîl li-ulûmi’l-Kur’ân. (thk: Muhammed Sâlim Hâsim), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Fâris. Mu’cemu mekâyîs el-lügat. Nşr. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1991.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-arab. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 1968.
• İsfahânî, Râgıb Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Mukaddimetü câmiu’t-tefâsîr. Nşr. Ahmet Hasan Farahât. Kuveyt: Dârü’d-Da’veh, 1984.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse: Mu‘tezile’nin beş ilkesi. Trc. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlıgı Yayınları, 2013.
• Kâfiyecî, Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavaîdi ilmi’t-tefsîr. Trc. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Kâfiyecî, Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavîdi ilmi’t-tefsir. Thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî), Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1998.
• Karacelil, Süleyman. Tefsir Usûlünün Yapısı ve İşlevi. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi 2010.
• Kattan, Mennâ Halil. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2014.
• Rûmî, Fahd b. Abdurrahman. Buhûs fî usûlu’t-tefsîr ve menâhicühü. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1994. Sabbağ, Muhammed b. Lütfi. Lemehât fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1990.
• Sebt, Hâlid b. Osman. Kavâidü’t-tefsir cem’an ve diraseten. Kâhire: Dâr-u İbn Affan, 2013.
• Suyûtî, Celâleddin. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 2015.
• Suyûtî, Celâleddin. et-Tahbîr fî ilmi’t-tefsîr. Riyad: Dâru’l-İlm, 1982.
• Şimşek, Mehmet Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2016.
• Taftazânî, Sa’duddin Mesud b. Ömer. et-Telvîh ale’l-tevzîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Ubeyd, Ali b. Süleyman. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Kerim usûlühü ve davâbiduhu. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 2010. Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kâhire: Mektebetü’l-Vehbe, 2000. Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Esâsu’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1984.
• Zerkeşî, Bedreddîn. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru'l-Ma’rife, 2005.