Tahkikî İman Arayışında Hz. İbrahim Örneği

Yıl 2020, Sayı: 44, 265 - 287, 15.12.2020

M.cüneyt Gökçe

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.818571

Öz

Hz. İbrâhim Kur’an’da kendisinden en çok bahsedilen ülü’l-azm peygamberlerden birisidir. Hayatında gözlem araştırma ve tefekkürün ayrı bir yeri ve önemi vardır. Kur’ân-ı Kerîm’de kendisine atfen İbrâhim adıyla bir sûre bulunmaktadır. Hayatı boyunca yaratıcının varlığını ve birliğini kavmine anlatmak için çaba göstermiştir. Peygamber olduğu dönemde, içinde bulunduğu toplum gök cisimlerine ve putlara tapmaktaydı. İşte Hz. İbrâhim, yakın akrabalarından başlayarak tevhid inancını uygun bir yöntemle anlatmaya çalışmıştır. Hatta o günkü yönetimin en üst seviyesine kadar bu tevhid davasını hikmetle, güzel öğütle ve ilmî delillerle anlatmaktan geri durmamış, özellikle de somut olaylar üzerinden halkı düşünmeye, akletmeye ve hakikati bulmaya sevk etmiştir. Hz. İbrâhim’in ma‘rifetullah hususundaki yaklaşımı ve düşünceleri, kendine özgü bir metot teşkil etmektedir. Hz. İbrâhim’in inancını anlatmada kullandığı deliller ve iman hakikatlerine ulaşmada ortaya koyduğu davranışlar, kelâm ilminde imanla ilgili çeşitli tartışmalarda örnek olarak da incelenmiştir. Bu çalışmada Hz. İbrahim’in Allah’ın varlığını temellendirmede kullandığı akıl yürütme çeşitleri ilgili Kur’an ayetlerine dayanılarak analitik ve betimsel bir yöntemle ele alınmış ve bu akıl yürütmelerin Kelâm ilmi açısından önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Hz. İbrahim, Tahkikî İman, İstidlal, Ma‘rifetullah

The Case of The Prophet Abraham in Searching Affirmative Faith

Öz

The Prophet Abraham is one of the master prophets most mentioned in the Qur'an. Observation, research and contemplation take a major place and importance in his life. There is a surah in the Qur'an named after him. Throughout his life, he made great efforts to persuade his people about the Creator’s existence and unity. During his prophethood, his society worshiped heavenly bodies and idols. The Prohet Abraham, starting from his close relatives, tried to explain the belief in tawhid following a suitable method. Moreover he did not refrain from explaining the claim of tawhid with wisdom, good advice and scholarly proofs to the members of the ruling class up to the highest level of his time, and he urged people to think, to consider and to seek the truth via tangible events. The Prophet Abraham’s approach to and thoughts about knowledge of God forms a special method. As a matter of fact, the proofs that he used to explain his belief and the actions that he performed to achieve doxastic facts have been examined as a case study within various debates related to faith in Kalam. In this study the reasoning types which The Prophet Abraham utilized to found existence of God have been dealt with an analytic and descriptive method based upon relevant verses of The Quran, and it has been tried to put forth the importance of this reasoning from the point of Kalam.

Anahtar Kelimeler

Kalam, The Prophet Abraham, Affirmative Faith, Reasoning, Knowledge of God

Kaynakça

• Ardoğan, Recep. Akideden Kelâma -Kelâm Tarihi-. İstanbul: KLM, 2. Basım, 2015.
• Ardoğan, Recep. Delillerden Temellere. İstanbul: KLM, 2014.
• Bağdadî, Abdulkahir. Usûlu’d-din. İstanbul, 1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b Tayyib b Muhammed Basri. et-Temhîd. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 1947.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b el-Hüseyin b Ali. el-Câmi’ li-şuabi’l-iman. Bombay: ed-Dârü’s-Selefiyye, 1986.
• Bulut, Mehmet. “İsmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/134-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Cengiz, Batuk. “Nemrûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/554-555. İstanbul: TDV Yay., 2006.
• Cezairî, Tahir el-. el-Cevahiru’l-kelâmiyye fî izahi’l-akidedi’l-İslamiyye. nşr. M. Cüneyt Gökçe". Şanlıurfa: Elif Matbaacılık, 2017.
• Derveze, İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 1. Basım, 2011.
• Ebû ’Ubeyde. Mecâzü’l-Kur’an. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1961.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Esen, Muammer. “Hz. İbrahim’in İmanı ve Tevhid Mücadelesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011), 111-128.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı, 2008.
• Gazzalî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Hikme fi mahlukatillah. Mısır: Matbaatü’n-Nil, 1321.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelam. Konya: Tekin Yayınevi, 1991.
• Gördük, Yunus Emre. “Hz. İbrahim’e Kuşlarla Verilen Mesaj (Bakara/260. Ayet) Özelinde Bağlamın Tefsire Etkisi”. İstanbul, 2019.
• Harman, Ömer Faruk. “İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/272-273. İstanbul: TDV Yay., 2000.
• Işık, Harun - Serdar, Murat. Sistematik Kelam-I. Kayseri: Kimlik Yayınları, 1. Basım, ts.
• İbn Ebî Hâtim. Tefsirü’l-Kur’an’il-Azim. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Suudî Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ibn Kuteybe ed-Dineverî. Garibü’l-Kur’an. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, 1955.
• Îcî, Adududdin Abdurrahman b. Ahmed el-. el-Mevakif fî ilmi’l-kelâm. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbi, ts.
• Kadî, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 5. baskı.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Te’vilâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Baselûm. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l-‘uyun. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Mevdudi, Ebü’l-A’la el-. Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hazreti Peygamber’in Hayatı. 2 Cilt. İstanbul: Pınar Yayınları, 1983.
• Mücahid b. Cebr. Tefsirü Mücahid. Mısır: Darü’l-Fikril-İslâmî, 1989.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
• Önemli, Kadri. Ümmeti Kutuplaştıran İlk İhtilaflar. İstanbul: Nida Akademi, 2020.
• Özcan, Esat. “Hz. İbrahim’in Tahkiki İmana Ulaşma Çabaları ve Tebliğ Metodu”. İstanbul, 2019.
• Öztürk, Mahmut. “Iman-Inkâr Ekseninde Duyu Organlarının İşlev(sizliğ)i”. 3. Uluslararasi Gap Sosyal Bilimler Kongresi. 52-57. İksad Yayınevi, ts.
• Öztürk, Mahmut. “İman-İnkâr Ekseninde Duyu Organlarının İşlev(sizliğ)i”. 3. Uluslararasi Gap Sosyal Bilimler Kongresi. 52-57. İksad Yayınevi, ts.
• Öztürk, Mahmut. Kur’an’da Peygamberlerin Aile Bireyleriyle İmtihanı. Ankara: Son Çağ Yayınları, 2016.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b Muhammed b Hüseyin. Ehl-i Sünnet Akaidi. çev. Şerafettin Gölcük. Kayıhan Yayınevi, 1980.
• Sabunî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd es-. el-Bidâye fî uṣûli’d-dîn. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: M.Ü. İFAV Yayınları, 13. Basım, 2014.
• Sönmez, Vecihi. “Nübüvvete Yapılan İtirazlar Bağlamında İbnü’r-Râvendî ve Nübüvveti İnkâr Düşüncesi,” Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Şehristanî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiü’l-beyân fî te’vili’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Teftâzânî, Sa’duddîn Mesud b. Ömer. Şerhu’l-akâid. İstanbul: Dergah, 1980.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Tüsteri, Ebû Muhammed Sehl b Abdullah Sehl et-. Tefsirü’t-Tüsteri. thk. Muhammed Basil Uyun es-Sud. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Yılmaz, Musa Kazım. Kur’an ve Sünnet Işığında Hayat. Ankara: Son Çağ, 1. Basım, 2017.
• Yurdagür, Metin. “Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. 10. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vücuhi’t-te’vil. Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.