AHMED ZİYAEDDİN GÜMÜŞHANEVÎ’NİN EDEBÎ VE TASAVVUFÎ CAMİADAKİ ETKİSİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 116 - 126, 30.06.2020

Lokman Taşkesenlioğlu

Öz

19. yüzyılın ilmî ve tasavvufî dünyasının en önemli şahsiyetlerinden biri de şüphesiz Ahmet Ziyaeddin Gümüşhanevî’dir. Döneminde ve sonrasında başta Câmi’ul-Usûl ve Râmuzü’l-Ehâdis olmak üzere din ve tasavvuf konularında oluşturduğu eserleri ile pek çok önemli şahsiyete yol göstermiş, sadece dâhil olduğu Nakşî-Halidî kolunun değil tarikat ehli bütün şahsiyetlerin gönüllerini fethetmiş ve saygısını kazanmıştır. Ayrıca İstanbul’daki meşhur tekkesinde onlarca mürit yetişmiş, bu dergâh dönemin önemli dini eğitim merkezlerinden biri haline gelmiştir.
Bu çalışmada Gümüşhane’nin yetiştirdiği en önemli isimlerden biri olan Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî’nin edebî ve tasavvufî dünyadaki etkisi araştırılacak; Ömer Ziyaeddin Dağıstanî ve Fevzi Efendi gibi Gümüşhanevî ekolünde yetişen şair kimlikli mutasavvıflar ele alınarak edebî kişilikleri ve eserleri hakkında bilgi verilecektir. Bununla birlikte onun yolundan giden Abdülaziz Bekkine, Ferşad Efendi, Feyzi Efendi, İsmail Necati Efendi, Zeynullah Resûlî gibi önemli mutasavvıflar da ele alınacak, yüzyılımızın değerleri şahsiyetlerinden Mehmet Fehmi Ülgener, Mehmet Zahit Kotku ve Nurettin Topçu gibi Gümüşhanevî’nin eserleri ve fikirleriyle yetişen büyük âlimlere de bu yönleriyle yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî, , 19. Yüzyıl, Edebiyat, Tasavvuf, , Nakşî-Halîdî

Kaynakça

• Aykut, Said (1996). “Hasan Hilmi Efendi”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları. C. 9. İstanbul: Şule Yayınları. s. 295-299. Azamat, Nihat (1992). “Bekkine, Abdülaziz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: TDV Yayınları. s. 365. Azamat, Nihat (1996) “Abdülaziz Bekkine”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları. C. 10. İstanbul: Şule Yayınları. s. 33-36. Binatlı, Yusuf Ziya (1993). “Dağıstani, Ömer Ziyaeddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yayınları. s. 406-407. Coşan, Mahmud Esad (2002). “Kotku, Mehmet Zahit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: TDV Yayınları. s. 227-228. Ekinci, Ekrem Buğra. (2012), “Sultandan Evliya Olur Mu”. Türkiye Gazetesi, 19 Aralık 2012. Gündüz, İrfan (1984), Gümüşhanevî Ahmed Ziyaüddin (K.S.) hayatı-eserleri-tarîkat anlayışı ve Hâlidiyye Tarîkatı. İstanbul: Seha Neşriyat. Gündüz, İrfan (1996a). “Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları. C. 9. İstanbul: Şule Yayınları. s. 232-250. Gündüz, İrfan (1996b), “Mehmet Zahit Kotku”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları. C. 10. İstanbul: Şule Yayınları. s. 275-298. Gündüz, İrfan (1996c), “Dağıstanlı Ömer Ziyaeddin Efendi”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları. C. 9. İstanbul: Şule Yayınları. s. 311-318. Hüseyin Vassaf, (2015). Sefine-i Evliya. Haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Hüseyin Vassaf, (2012). Divan. Haz. Mustafa Tatçı, Mehmet Akkuş, İsmail Kasap. İstanbul: Kırkambar Yayınları. İnal, İ. Mahmut Kemal (1999). Son Asır Türk Şairleri, Haz. Müjgan Cumbur, C. 1. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Kartal, Ahmet (2014). Doğu’nun Uzun Hikâyesi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları. Kiremitçi, Ferdi (2017a). Hilye-i Sâdât. İstanbul: Kesit Yayınları. Kiremitçi, Ferdi (2017b). Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Numan’ın Hicret-i Habîb-i Rabbi’l-Âlemîn Başlıklı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18; 333-402. Kurnaz, Cemal, Tatcı, Mustafa (1999). “Hüseyin Vassaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: TDV Yayınları. s. 18-19. Maraş, İbrahim (2013). “Zeynullah Resuli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV Yayınları. s. 372-373. Mustafa Fevzi b. Numan (1331). Şümusü’s-Safa fî Evsafi’l-Mustafa. İstanbul: Dersaadet Matbaası. Okuyucu, Cihan (2013). Gümüşhanevî Hakkında Temel Bir Kaynak: Mustafa Fevzi Efendi’nin Menakıb-ı Ziyaiyyesi. 3-5 Ekim 2013 I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Gümüşhane. s. 93-106. Pırlanta, İsmail (2013). Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’nin Hayatı, Eserleri ve Yapmış Olduğu Etkileri. 3-5 Ekim 2013 I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Gümüşhane. s. 27-42. Sayar, Ahmet Güner (2001). “İsmail Necati Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 23. İstanbul: TDV Yayınları. s. 115. Seratlı, Tahir Galip (2006) Mustafa Fevzi b. Numan ve Gümüşhaneli Ahmed Ziyaeddin (K.S.) Menkıbeleri ve Menakıb-ı Hüsniye Şeyh Hasan Hilmi (K.S.) Hazretlerinin Menkıbeleri. Konya: Vuslat Vakfı Yayınları. Tosun, Necdet (2015). “Nakşibendiyye”. Türkiye’de Tarikatlar, Ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İSAM Yayınları. s. 611-694. Uzun, Mustafa İsmet (1995a), “Fevzi Efendi, Kâtib”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları. s. 509-510. Uzun, Mustafa İsmet (1995b). “Feyzi Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları. s. 523-524. Yavuz, Yusuf Şevki (1995). “Ferşad Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları. s. 413-414.