AHMEDÎ DİVÂNI'NDA KOZMİK UNSURLARIN KULLANIMI

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 6, 274 - 292, 31.12.2020

Ruken Karaduman

Öz

İlkçağlardan itibaren insanoğlu, etrafında vuku bulan hadiselerin sebebi olarak gördüğü gökyüzü ve gök cisimlerine dair büyük hayranlık ve merak içinde olmuştur. Bu hayranlık ve merak, evrene bakıp estetik bir perspektif yakalamak isteyen sanatçılar tarafından hemen her dönemde; çeşitli inanç, gelenek ve hayal unsurları ile renklendirilerek sunulmaktadır. Klasik Türk edebiyatı döneminde ise; İslam öncesi mitlerden, Fars kültürüne ait bilgi ve inanışlardan, çeşitli kültürel öğelerden ve özellikle de İslamiyet'ten beslenen bir kozmik âlem telakkisi mevcuttur.

Kozmik unsurlar arasında büyük bir yeri olan felek, yıldızlar ve onların kader üzerindeki etkilerine dair inanışlar, divan şiirinin genel dokusunu içeren ipuçları sunma noktasında önem arz eder. Kullanım şekli ve hangi hayallerle birleştirilerek sunulduğu hususu farklı olsa da, hemen her divan şairi eserlerinde kozmik unsurlara ve onların etrafında oluşan motiflere yer vermektedir. On dördüncü yüzyılda Klasik edebiyatın kurulmasına önemli katkıları olan Ahmedî, divan şiirinin büyük üstatları arasında yer alır. Geniş kültürü, mitoloji bilgisi ve söyleyiş tarzıyla çağının ötesine geçen şairin divanında kozmik âleme dair unsurları ustalıkla kullanmış olduğu görülmektedir. Bu çalışmada, Osmanlı toplumunda kozmolojiye dair genel bilgi ve inanışların neler olduğu açıklanmış; Ahmedî Divanı'ndaki kozmik âleme dair anlatımlar gökyüzü, yıldızlar, burçlar, gezegenler, ışık ve karanlık başlıkları altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmedî, Divan, Kozmik unsurlar

Kaynakça

• Akdoğan, Y. Ahmedî Divanı. www.kulturturizm.gov.tr. Erişim tarihi: 27.05.2020
• Akpınar, Ş. (2002). "Lâmî'nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsinde Astrolojik Unsurlar". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (12). s. 169-202
• Aktaş, H. (2008). Çağdaş Türk Şiirinde Kozmik Âlem. Edirne: Yort Savul Yayınları
• Aktaş, Ş. (1983), “Roman olarak Hüsn ü Aşk”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (27). s. 94-108
• Alan, H. (2016). "Sâhipkıran". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.ek-2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Çavuşoğlu, M. (2001). Necatî Bey Divânı'nın Tahlili. İstanbul: Kitabevi Yayınları
• Deniz, S. (1992). 16. Yüzyıl Bazı Dîvân Şairlerinin Türkçe Dîvânlarında Kozmik Unsurlar (Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî Beg, Nev’î, Yahyâ Beg). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
• Develioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları
• Fehd, T. (2000), "İlm-i Ahkam-ı Nücum", Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Gülüm, E. (2014). "Sünbülzâde Vehbî Divânı'nda Kozmik Unsurların Kullanımı". Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume (9/9). s. 519-546
• Işıkhan, D. (2014) "Divân Şairlerinde İlm-i Tencîm Tesîri", KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si 16 (Özel Sayı II), s.110-114
• Kapal, N. (2013). "Zâtî Dîvânında Kozmik Unsurlar". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6/24 . s. 160-170
• Karaköse, S. (2012). "Kozmik Âlemde Nefî'nin Seyri". Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (12). s. 29-48
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı. İstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları
• Nasr, S. H. (1985). İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş. çev. Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları
• Onay, A. T. (2004). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. İstanbul: MEB Yayınları
• Parlatır, İ. (2012). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları
• Sefercioğlu, M. N. (1990). Nev'î Dîvânını'nın Tahlili. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Sucu Köroğlu, N. ve Jarafova, F. (2019), "Azeri Sahası Edebi Eserlerinde Feleğin Katmanlarına Dair Bir İnceleme". Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 6/ 7 s. 35-54
• Şentürk, A. (1994). "Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar)". Türk Dünyası Araştırmaları (90). s.131-180
• Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları
• Yekbaş, H. (2009) "Zâtî Dîvânı'nda Halk İnanışları" International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2. s. 1085-1123
• Yıldırım, H. (2015). "Divan Şairlerine Göre Burçlar" Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41. s. 340-353