MİMAR KEMALEDDİN VE HARİKZEDEGÂN (TAYYARE) APARTMANLARI ÜZERİNE BİR DENEME

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 6, 318 - 341, 31.12.2020

Hasan Basri Kartal , Asiye Nisa Kartal

Öz

Osmanlı Devleti’nin yıkılma dönemine denk gelen yıllarda, 1870 yılında doğmuş Mimar Kemaleddin’in İstanbul’da yapmış olduğu son eserleri arasında yer alan, 1918 Fatih yangınında evleri yanıp kül olan yangından zarar görenler için yaptığı Harikzedegân (Tayyare) Apartmanları hem mimari kurgusu ile hem de yapısal özellikleri ile Türk Mimarlık Tarihi içerisinde farklı bir yere oturmaktadır. Planlama anlayışı bakımından geleneksel Türk Evi’nden biraz farklı bir kurgu içerisinde ele alınmış, servis mekânları ortak kullanıma uygun olacak şekilde çözülmüş, bu haliyle apartmanlaşmanın İstanbul Tarihi Yarımada’daki öncüsü olmuştur. Ayrıca Türk Mimarlık Tarihi içerisinde Harikzedegan Kat evleri betonarme yapım sisteminin bütünüyle yapıya uygulandığı en erken örneklerinden biridir. Bu bağlamda bu makalenin amacı öncelikle Mimar Kemaleddin’in Osmanlı-Türk Mimarisi içerisindeki konumunun ve mimarlık alanındaki katkılarının tespit edilmesi ve daha sonra Harikzedegan Apartmanları’nın Mimar Kemaleddin ile başlayan ve günümüze uzanan hikâyesinin serilmemesini yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mimar Kemaleddin, Birinci Ulusal Mimarlık Üslubu, Harikzedegan (Tayyare) Apartmanları

Kaynakça

• • Akşin, Sina (Yayın Yönetmeni) (1992). Çağdaş̧ Türkiye 1908-1980. İstanbul: Cem Yayınevi
• • Aslanoğlu, İnci (2001). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayını.
• • Batur, Afife (Ed.) (2009). İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü Mimar Kemaleddin proje kataloğu. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası; Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• • Batur, Afife; Serim, Mehtap; İnan, Derin; Yavuz, Yıldırım (Ed.) (2008). Mimar Kemaleddin yapıları rehberi. İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası, İstanbul Büyükkent Şubesi.
• • Cengizkan, Ali; Cengizkan, Müge (Ed.) (2009). Mimar Kemalettin ve çağı: Mimarlık, toplumsal yaşam, politika. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası.
• • Eskioğlu, Onur (2004). Modernleşme ekseninde Mimar Kemalettin'in kimlik kurgusu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü. • Focillon, Henri (1948). The life of forms in art. New York: Wittenborn, Schultz.
• • Görgülü, Tülin (2016). “Apartman Tipolojisinde Geçmişten Bugüne; Kira Apartmanından Rezidansa Geçiş”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, sayı 14.
• • Görgülü, Tülin (2016). Türkiye’de Çok Katlı Konutların Değişimi: Apartmanın Öyküsü. İstanbul: Türkiye Alim Kitapları
• • Hasol, Doğan (2017). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. İstanbul: Yem Yayın.
• • Tekeli, İlhan; İlkin, Selim (Ed.) (1997). Mimar Kemalettin'in yazdıkları. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı.
• • Kızıldere, Selda (2005). İstanbul'da birinci ulusal mimarlık dönemi yapılarının kent bütünü içindeki yerinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi. İstanbul: İ.T.Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• • Sözen, Metin (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• • Şenyurt, Oya (2011). Osmanlı Mimarlık Örgütlenmesinde Değişim ve Dönüşüm. İstanbul: Doğu Kitapevi.
• • Tümer, Gürhan (1998). Cumhuriyet döneminde yabancı mimarlar sorunu: 1920'lerden 1950'lere. İzmir: Mimarlar Odası İzmir Şubesi Yayınları.
• • Türkoğlu, Sabahattin (1998). Harikzedegan'dan Merit Antique'e Tayyare Apartmanları, İstanbul: Simurg Kitabevi.
• • Vanlı, Şevki (2006). Mimariden konuşmak bilinmek istenmeyen 20. yüzyıl Türk mimarlığı eleştirel bakış: Başlarken ve 1920’lerden 1980’lere Türk mimarisi. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı.
• • Wikipedia contributors(a). (2020). Tayyare Apartments. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved September 26, 2020, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Tayyare_Apartments&oldid=966427990
• • Wikipedia contributors(b). (2020). Mimar Kemaleddin. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved September 26, 2020, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mimar_Kemaleddin&oldid=966428460
• • Yavuz, Yıldırım (1979). “Türkiye'de Çok Katlı Sosyal Konuta İlk Örnek: İstanbul Laleli'de Harikzedegâh Katevleri”, Çevre Dergisi, 4, s. 80-84.
• • Yavuz, Yıldırım (1981a). “Mimar Kemalettin Bey”, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, s.53-76.
• • Yavuz, Yıldırım (1981b). Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• • Yavuz, Yıldırım (1993). “Siteler”, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Yayınları.
• • Yavuz, Yıldırım (2009). İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin, 1870-1927. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası.