ARTVİN- ARDANUÇ YÖRESİ “GELİN KAYA EFSANESİ” VARYANTLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 8, 652 - 676, 31.12.2021

Müge Bayraktar

Öz

Efsaneler halkın merak duygusuna cevap veren, anlaşılmayanı anlamlandırmasını sağlayan halk anlatılarıdır. Efsaneler, insan zihninde oluşan “neden?” sorusuna cevap verir. Bir taşın oluşum sebebi, bir mekânın adının nereden geldiği gibi insan zihnini meşgul eden düşünceler efsanelerle yanıtlarını bulur.

Bu çalışmada, efsaneler içerisinde Anadolu’da en yaygın olan taş kesilme efsaneleri üzerinde durulmuştur. Ardanuç yöresinde bulunan Gelin Kaya efsanesi çalışmamızın konusu olmuştur. Artvin- Ardanuç yöresi halk anlatıları ve halk gelenekleri bakımından oldukça zengin bir yöredir. Ancak bugüne kadar yapılan çalışmalarda, Ardanuç’a bağlı Güleş Köyünde bulunan Gelin Kaya efsanesi üzerine bir alan araştırmasına rastlanmamıştır.

Çalışmada, köy halkından 26 kişi ile yönlendirilmiş/yönlendirilmemiş mülakat ve gözlem yöntemiyle saha araştırması yapılmıştır. Köy halkından derlenen efsane anlatıları yazıya geçirilmiş ve anlatıların iki varyanttan oluştuğu tespit edilmiştir. Bu iki varyant çalışmada ayrı metinler halinde verilmiştir. Bu varyantların motifleri tespit edilmiş ve ortak noktanın “taş kesilme motifi” olduğu, varyantın birinde ise “beddua motifi”nin de yer aldığı görülmüştür. Alan araştırmasıyla bugüne kadar derlenmemiş bir efsanenin iki varyantının tespiti çalışmamız açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Efsane, Taş Efsanesi, Motif, Beddua, Ardanuç

A REVIEW ON THE “BRIDE ROCK LEGEND” VARIANTS IN ARTVİN- ARDANUÇ REGION

Öz

Legends are the folk narratives that responds to people's sense of curiosity and enable them to make sense of the incomprehensible. Legends, answers the question of "why?" that are formed in the human mind. The thoughts that occupy the human mind, such as the reason for the formation of a stone or where the name of a place comes from, find their answers with legends.

In this study, the rock legend, which is the most common legend in Anatolia, is emphasized. The Bride Rock Legend in Ardanuç region has been the subject of our study. Artvin- Ardanuç region is a very rich region in terms of folk narratives and folk traditions. However, in the studies carried out to date, no field research has been found on the Bride Rock Legend in Güleş Village of Ardanuç.

In the study, field research was conducted with the 26 village people by means of guided/unguided interview and observation method. The legend narratives compiled from the village people were written down and it was determined that the narratives consisted of two variants. These two variants are given as separate texts in the study. The motifs of these variants have been determined and it has been seen that the common point is the "stone cutting motif", and the "curse motif" is also included in one of the variants. The determination of two variants of a legend that has not been compiled by field research is important for our study.

Anahtar Kelimeler

Legend, Legend of Rock, Motif, Curse, Ardanuç

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (1993). Fırat Havzası Efsaneleri. Ankara: Kültür Ofset.
• Alptekin, Ali Berat (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, Ali Berat (2021). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Balaban, Tuğrul (Yaz, 2013a). “Amasya Taş Kesilme Efsaneleri ve Motifleri”, Turkish Studies, S. 8/8, s. 1671-1686.
• Balaban, Tuğrul (2013b). Erzurum Amasya Efsane, Menkabe ve Memoratları (Derleme – İnceleme – Metin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Boratav, Pertev Naili (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Çelik, Türkan (2020). Uşak’tan Derlenen Efsaneler Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dervişoğlu, Mehmet (2016). Edirne Efsaneleri. Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elçin, Şükrü (2019). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, Mircea (1991). Kutsal ve Din Dışı, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergun, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. 1 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erol Çalışkan, Şerife Seher (28-30 Nisan 2016). “Türkmen Efsanelerindeki Cezalandırmaların Toplumsal İşlevleri”. Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri, Bartın Üniversitesi: Bartın.
• Erol Ç. , Şerife Seher (2018). Türkmen Efsaneleri (Türkmenistan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ile). Ankara: Gece Akademi.
• Göde, Halil Altay (2002). Isparta Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erol Çalışkan, Şerife Seher ve Başaran, Cihan Barış (Yaz 2017). “Türkmen Efsanelerinde Vatana İhanet ve Cezası”. İdil, S. 6 (34), s. 1715-1733.
• Güven, Fatih Feyzullah (26-28 Eylül 2013). “Gelin Kayası Efsanesi ve Türk Kültüründeki Yeri”. “13. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim” Sempozyumu: Basit Üslup’ta Sunulmuş Bildiri, Kars: Kafkas Üniversitesi.
• Köse, Elif (2017). Ardanuç᾿ta Türk Halk İnançları. Yüksek Lisans Tezi. Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kumartaşlıoğlu, Satı (Kış, 2017). “Şekil Değiştirme Motifli Efsanelerde Lanet”, Ekev Akademi Dergisi, S. 21/ 69, s.89-104.
• Özdemir, Halit (2002). Artvin Tarihi. Ankara: Egem Matbaacılık.
• Sakaoğlu, Saim (1976). 101 Anadolu Efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Sakaoğlu, Saim (1980). Anadolu - Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Sakaoğlu, Saim (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
• Seyidoğlu, Bilge (1985). Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tanyu, Hikmet (2007). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Elips Kitap.
• Türkmen, Osman (2017). Alaşehir Yöresindeki Efsane ve Memoratlar. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.