ÇANAKKALE-AYVACIK YÖRÜK VE TÜRKMEN GİYİMLERİNDE GERGİLER (ÖNLÜKLER)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 3 - AYDIN UĞURLU VE GELENEKSEL SANATLAR ÖZEL SAYISI, 97 - 113, 31.03.2022

Şerife Atlıhan

Öz

Anadolu’da her bölgenin kendine özgü eşyaları, geleneksel dokumaları, giyimleri, bunların kendine özgü desen ve renk yapıları vardır. Bölgesel yapıyı oluşturan etkenlerin başında o bölgenin iklimi, etnik yapısı, yaşam biçimi, hammadde çeşitleri, üretim teknikleri ve törenler gelir. Dokumalarda erişilebilirlik olanaklarına göre farklı malzemelerin kullanıldığı görülür.

Burada Çanakkale -Ayvacık ilçesi Yörük ve Türkmenlerin geleneksel giysileri ve bu giysilerde yer alan yörede “gergi” denilen önlükler ele alınmıştır. Önlüklerin giysideki işlevi, dokuma malzemesi ve tekniği, desenleme tekniği (nakışlama) ve desen yapıları üzerinde durulmuştur. Bu bölgede 100-120 yıl önce, göçebe döneminde kışı geçirdikleri yerlere yerleşen Yörüklerde gelenek ve göreneklerin birçoğunun halen devam ettirildiği görülmektedir. Aynı aşiretten olan birbirine yakın yerleşen köylerde gelenek ve görenekler aynıdır. Ayvacık bölgesinde çeşitli etnik gruplar yerleşmiş ya da yerleştirilmiştir. Her etnik grubun geleneksel dokumaları kendine özgüdür. Eskiden koyun- keçi sürüleri ve aileleri ile birlikte ilkbaharda yaylalara, sonbaharda iklimi ılık olan “kışlak” dedikleri yerlere göçerlerdi. Bu nedenle şimdi yerleştikleri yerler tarıma uygun değildir. Bu nedenle yerleşik Yörükler, eskiden olduğu gibi geçimlerini sürülerinin ve halı-kilim dokumacılığından kazanırlar. Önceden yerleşmiş köylerde kumaş dokuması da yapılır. Dokuma endüstrisinin gelişiminden önce toplumlar ihtiyaçları olan dokumaları olanakları ölçüsünde kendileri ellerindeki malzemelerle üretirlerdi. Üretemediklerini de bu işi meslek edinmiş ustalara yaptırırlardı. Üretimlerinde kendi yaptıkları ve geliştirdikleri alet ve gereçleri kullanırlardı. Bu yerel ürünler kullanılıyorken; üretim yöntemleri, desenleri ve renkleriyle kuşaktan kuşağa aynı şekilde aktarılarak devam ettirilmişler, diğer bir ifadeyle gelenekselleşmişlerdir. Günümüzde teknoloji ve haberleşme araçlarının gelişimi toplumların yaşam biçimlerinde, geleneklerinde, üretim araçları ve malzemelerinde değişimler getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Yörük, giyim, gergi, önlük

APRONS (GERGİ) İN YORUK AND TURKMEN CLOTHİNG İN ÇANAKKALE AYVACIK

Öz

Each region in Anatolia has its own unique goods, traditional weavings and clothing. They have unique patterns and color structures. The main factors that make up the regional structure are the climate of that region, ethnic structure, lifestyle, raw material types, production techniques and ceremonies. It is seen that different materials are used in weaving due to climatic reasons or according to their accessibility.

Here, the traditional clothes in the nomad villages of Ayvacık district of Çanakkale and the apron called gergi in the region in these clothes are discussed. The function of aprons in clothing, weaving material and technique, patterning (embroidery) and pattern structures will be emphasized. It is seen that many of the traditions and customs of the nomads, who settled in the places where they spent the winter in the nomadic period, 100-120 years ago, still continue in this region. It is seen that many of the traditions and customs still continue by nomads. Traditions and customs are the same in villages that are separated from the same tribe and settled close to each other. Various ethnic groups settled or were settled in the Ayvacık region. The traditional weaving of each ethnic group is unique. In the past, the nomads migrated with their herds of sheep and goats to the cool plateaus in the spring and to the places they call winter, where the climate is warm in the autumn. The lands they settled on now are not suitable for agriculture. For this reason, the settled nomads earn their livelihood from their herds and carpet-rug weaving, as in the past. In earlier settled villages are weaving fabrics. In the periods before the development of weaving industry, societies used to produce the weavings they needed with the materials they had, within the bounds of their possibilities. What they could not produce, they would have the masters who took this job done. In their production, they used tools and equipment that they made and developed in-house. As a result, as long as these products are used, their production methods, patterns and colors have been transferred from generation to generation in the same way, in other words, they have become traditional. Today, technology and communication facilities are easy; brought changes in their traditions, lifestyles, production tools and materials.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, nomad, clothing, gergi, apron

Kaynakça

• *Prof. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümünden emekli
• 1877-1978 yıllarında yapılan Osmanlı-Rus savaşı sonrası. Rumi takvime göre 1293 yılı olduğu için “ 93 harbi” denilmiştir.
• Topak ev için Balıkesir-Edremit Tahtakuşlar Özel Etnografya Galerisinde topak ev kurulmuş halde görülebilir.
• Atlıhan, Şerife, 2017. Anadolu ve Topkapı Sarayı’ndan Çarpana Dokumalar, Marmara Üniversitesi Yayınları
• ___________, 2016. “Kuzeybatı Anadolu’da Bezlerin Kullanım Alanları ve Desenleri” 7. Uluslar arası İstanbul Tekstil Konferansı (Bezce-2016), http://tem.teknoloji.marmara.edu.tr>notice>bezce-2016, s. 92-104 (Ziyaret tarihi: 01.07.2019)
• ___________ 1997.“Halk Kültürü Ögelerinden Olan Geleneksel Giyim-Kuşam Konusunda bir Bölgede Yapılan Araştırma”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi bildiri kitabı, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara, s. 66-73.
• Demirtaş, Mehmet Sertaç Şevki, 1996. Çanakkale ve Gelibolu Yöresi: Kadın–Erkek Kıyafetlerinin İncelenmesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, https://polen.itu.edu.tr (Ziyaret tarihi 18.12.2021)
• Steiner, Elizabeth, Doris Pinkwart, Eberhard Ammermann 2014. Bergama Heybe ve Torba-Traditionalle Taschen der Yürüken Nordwest-Anatoliens, Ettlingen Almanya
• Tansuğ, Sabiha 2006. Anadolu Giyim Kültürü, Sabacı Holding, Vaksa, Istanbul
• Türkoğlu, Sabahattin 2002. Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim-Kuşam (Tarih öncesi çağlardan, Osmanlı Devletine kadar), Atılım Kâğıt Ürünleri ve Basım San. A.Ş. İstanbul
• Ayvacık çevresindeki Yörük köyleri sakinleri (Çamkalabak köyü ve mahalleleri, Yukarıköy, Naldöken, Keçikaya, Çınarpınar)
• Bahriye Ercan 50, Ayvacık Çamkalabak köyünde.
• Ayvacık çevresindeki Türkmen köyleri sakinleri (Küçükkuyu, Uzunalan, Bahçedere, Tahtakuşlar (Ballıkesir-Edremit), Koşuburnu (Ezine) Tahtakuşlar Özel Etnografya Galerisi (Ballıkesir-Edremit)
• Ayvacık bölgesinde “Türk” olarak bilinen köyler (eskiden yerleşen Yörük köyleri)