ANADOLU SELÇUKLU HALI TASARIMINDA ZEMİN -ŞEKİL İLİŞKİSİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 3 - AYDIN UĞURLU VE GELENEKSEL SANATLAR ÖZEL SAYISI, 1 - 16, 31.03.2022

Ayşe Öngen Kadriye Didem Atiş

Öz

Sanat tarihimizde önemli bir yere sahip olan Türk halıları, Gördes düğümü tekniği ile dokunmuştur. Anadolu Selçuklularının başkenti olan Konya'da, ilk defa Alaaddin Camii'nde Türk düğümlü halılar bulunmuştur. Dördü bütün, dördü parça olmak üzere toplam sekiz halı vardır. Bu halılar İstanbul da Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde sergilenmekte ve korunmaktadır. Bu Selçuklu Halılarının zemin yüzeyini oluşturan birimler farklı çizgi kalınlıklarıyla ortaya çıkmıştır. Zemin kompozisyonunda şekiller farklı tekrar ilkeleri ile yerleştirilmiştir. Halı zeminine bakıldığında gözün aşağıdan yukarıya kesintisiz olarak ilerlemesi görsel algıda sonsuzluk hissine neden olmuştur. Düzenlemelerde görülen soğuk- sıcak renklerden oluşan şekiller, uzak- yakın etki yaparak görsel etkiyi değiştirir. Bu da halının daha uzak veya daha yakın olarak algılanmasına neden olmuştur. Halıların zemin kompozisyonunda görülen şekil düzenlemesinde oluşacak monoton yapıyı, tasarım prensiplerinden faydalanılarak, izleyicinin görsel algısını etkileyerek şekil ve zemin ilişkisinin dengeli, bir bütünlük oluşturulması sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Halıları, Şekil, Zemin

GROUND-SHAPE RELATIONSHIP IN ANADOLU SELÇUKLU CARPET DESIGN

Öz

Turkish carpet, which has an important place in our art history, is woven with the Gordes knot technique. Turkish knotted carpets were found for the first time in the Alaaddin Mosque in Konya, the capital of the Anatolian Seljuks. There are eight carpets, four of which are whole and four are pieces. These carpets are exhibited and preserved in the Museum of Turkish and Islamic Arts in Istanbul. The units that make up the floor surface of these Seljuk Carpets have emerged with different line thicknesses. In the ground composition, the figures are placed with different repetition principles. Looking at the carpet floor, the uninterrupted progression of the eye from bottom to top has caused a sense of infinity in visual perception. Shapes consisting of cold-warm colors seen in the arrangements change the visual effect by making a far-near effect. This caused the carpet to be perceived as farther or closer. The monotonous structure that will occur in the shape arrangement seen in the floor composition of the carpets, by utilizing the design principles, by affecting the visual perception of the viewer, a balanced and integrity of the figure and ground relationship has been achieved.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk Carpets, Figure, Carpet

Kaynakça

• ÇAĞLARCA, Sadettin, Renk ve Armoni Kuralları, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1993.
• DİVANLIOĞLU, H. Demir, Tasar’ın Öğe ve İlkeleri, İstanbul: Birsen Yayınevi, 1997.
• GÜRER, Latife, Temel Tasarım, İstanbul,Birsen Yayınevi, 2004
• GÜNGÖR İ. Hulusi, Temel Tasar, Görsel Sanatlar ve Mimarlık İçin, 3. Baskı, İstanbul, Esen Ofset Matbaası, 2005.
• KIZIL, Fehmi, Objelerin İki-Üç Boyutlu Grafik Anlatımı ve Zihinde Canlandırma, İstanbul: Mimar Sinan Yayınları, No.25, 2000.
• ÖNGEN, Ayşe Gamze, GÖRSEL TASARIM ÖĞELERİ BAĞLAMINDA SELÇUKLU HALILARI (TÜRK VE İSLAM ESERLERİ MÜZESİ’NDEKİ ÖRNEKLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi- M.Ü.G.S.E), İSTANBUL- 2011.
• ÖNGEN, Ayşe Gamze, “Anadolu Selçuklu Dönemine Ait İki Halının Görsel Tasarım Öğeleri Bağlamında İncelenmesi” Makale “ZEITSCHRIFT FÜR DIE WELT DER TÜRKEN [ZFWT] “VOL. 3, NO. 2- 2011
• ÖZHEKİM, Didem, “Selçuklu Halılarında Desen Anlayışı”, Seljuklar Döwrının Edebıyaty We Medenıytı Sempozyumu, Aşgabat,11-13 Marty, 2009.
• PARAMON, M. Josse, Resimde Renk ve Uygulanışı, Çev. Erol Erduman, 4. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi, Nisan-1997.