FINLAND RYIJY CARPETS AND “TUOMAS SOPANEN COLLECTION” EXHIBITION

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 3 - AYDIN UĞURLU VE GELENEKSEL SANATLAR ÖZEL SAYISI, 314 - 354, 31.03.2022

Servet Senem Uğurlu

Öz

Humans try to adapt biologically to the environment in which they live. In order to provide comfort in their lives and practicality in their applications, people have created various methods. They have made their lives easier by developing some remedies according to the environment they live in. They made hide-like weavings by imitating the fur of animals they saw around them. Woven as an imitation of animal hide, ryijy carpets have protected Scandinavian people from the cold for thousands of years. These carpets woven in Scandinavian countries, tulu, geve, hopan woven in Anatolia, gabbeh weaves woven in Iran; are woven in the same or similar technique. Ryijy carpets, which have been woven in Scandinavian countries are considered the "national fabric" of Finnish culture. 8.-9. ryijy carpets, which are thought to have been brought to Scandinavia by the Vikings on long expeditions in the centuries, have become a tradition in daily life over time. Daily life, wedding tradition, dowry has taken its place in traditional life. At the beginning of the 20th century, the artistic value of ryijy carpets increased, thanks to the design of new ryijy carpets by artists and designers. Thanks to this tradition and art movement, Finnish artists have made a name for themselves in international competitions.

In this research, material, technique, color, application, motif and pattern composition features of Finnish ryijy carpets, which are less known and acknowledged in our country, will be examined, information will be given about the geography where ryijy carpets are woven and the socio-cultural status of the weavers. It will be tried to explain how Finland, which has the characteristics of a country of art and design in the historical process, developed traditional ryijy carpets, and their development according to the art and taste of the time. In addition, information will be given about Tuomas Sopanen, the largest collector of ryijy carpets in Finland and the world, and his carpets. Visual and literary explanations will be made about Finnish ryijy carpets selected from the Tuomas Sopanen Finnish ryijy carpets collection and exhibited at the International Exhibition on 04-28 April 2013 at Istanbul Mimar Sinan Fine Arts University, Tophane-i Amire Cultural Center, Single Dome Exhibition Hall.

Anahtar Kelimeler

Carpet, tulu, ryijy, collection, Finland

FİNLANDİYA RYİJY HALILARI VE “TUOMAS SOPANEN KOLEKSİYONU” SERGİSİ

Öz

İnsan, yaşadığı ortama biyolojik olarak uyum sağlamaya çalışmaktadır. Yaşamlarında rahatlık ve uygulamalarında pratiklik sağlamak için insanlar, çeşitli yöntemler oluşturmuştur. Yaşadıkları ortama göre, bazı çareler geliştirerek yaşamlarını kolaylaştırmışlardır. Çevrelerinde gördükleri hayvanların kürklerini taklit ederek post benzeri dokumalar yapmışlardır. Hayvan postunun taklidi olarak dokunmuş ryijy halıları, İskandinavya insanını binlerce yıldır soğuktan korumuştur. İskandinav ülkelerinde dokunan bu halılar, Anadolu’da dokunan tülü, geve, hopan, İran’da dokunan gabbeh halıları, aynı ya da benzer teknikte dokunmaktadır. İskandinav ülkelerinde dokunan ryijy halıları, Finlandiya kültürünün “ulusal dokuması” olarak kabul edilmektedir. 8.-9. yüzyıllarda uzun sefere çıkan Vikingler tarafından İskandinavya’ya getirilmiş olduğu düşünülen ryijy halıları, zamanla günlük yaşamda gelenek haline gelmiştir. Günlük yaşam, düğün geleneği, çeyiz eşyası olarak geleneksel yaşamda yerini almıştır. 20. yüzyıl başında sanatçı ve tasarımcıların yeni ryijy halıları tasarlamaları sayesinde ryijy halılarının sanatsal değerleri artmıştır. Bu gelenek ve sanat hareketi sayesinde, Finlandiyalı sanatçıların uluslararası yarışmalarda ses getirmesine neden olmuştur.

Bu araştırmada, ülkemizde az bilinen ve tanınan Finlandiya ryijy halılarının malzeme, teknik, renk, uygulama, motif ve desen kompozisyonu özellikleri incelenecek, ryijy halılarının dokunduğu coğrafya ve dokumacıların sosyo-kültürel durumları hakkında bilgi verilecek, tarihsel süreç içerisinde sanat ve tasarım ülkesi özelliklerini taşıyan Finlandiya’nın geleneksel ryijy halılarını nasıl geliştirdikleri, zamanın sanat ve beğenisine göre gelişimleri açıklanmaya çalışılacaktır. Ayrıca Finlandiya ve dünyanın en geniş ryijy halıları koleksiyoneri Tuomas Sopanen ve halıları hakkında bilgi verilecektir. 04-28 Nisan 2013 tarihlerinde İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Tophane-i Amire Kültür Merkezi, Tek Kubbe Sergi Salonunda Tuomas Sopanen Finlandiya ryijy halıları koleksiyonundan seçilerek uluslararası sergi ile sergilenen Finlandiya ryijy halıları hakkında görsel ve yazınsal açıklamalar yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halı, Tülü, Ryijy, Koleksiyon, Finlandiya

Kaynakça

• Aalto, Elina; Ahonala, Marja; Haahti, Katri; Moilanen, Heli, Pesonen, Jaakko (2009). Suomen Kasityön Ystavat / The Friends of Finnish Handicraft Catalogue, Lönnberg: The Friends of Finnish Handicraft.
• Acar, Sedef; Tosun, Ecem (Haziran 2017). “Karapınar Tülüleri ve Günümüzdeki Durumu”, Kesit Akademi, Y. 3, S. 8, s. 84-97.
• Arslan, Sevim (1990). Karapınar Tülü Halıları. Yüksek Lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, Sevim (1998). “Tülü – Gabbeh – Ryijy”, Arış, S. 4, 44-53.
• Balpınar Acar, Belkıs (1982). Kilim-Cicim-Zili-Sumak Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul: Eren Yayınları.
• Begiç, Nurgül (2016). “Orta Asya’dan Küçük Asya’ya Geleneksel Bir Sembol: Kepenek”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, S. 2, s. 44-62.
• Çokbankir, Ercan (2008). Balkan Türklerinin Kökleri (Arnavutlar, Boşnaklar ve Pomaklar), İzmir: Etki Yayınları.
• Çolpan, Gizem; Atiş, Didem (2016). “21. Yüzyıl Balıkesir Yüncü Kilimlerinin Özellikleri”, ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken, C. 10, S. 3, s. 337-353.
• Edgü, Ferit (1989). Karapınar Tülü Halıları (Dr. Ayan Gülgönen Koleksiyonu). İstanbul: Ada Yayınları.
• Özen, Kutlu (2008). Sivas Yöresi Geleneksel El Sanatları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Sihvo, Pirkko (2009). Rakas Ryijy Suomalaisten Ryijyt. Helsinki: Museovirasto Suomen Kansallismuseo.
• Sopanen, Tuomas; Willberg, Leena (2008). The Ryijy-Rug Lives on Finnish Ryijy-Rugs 1778-2008. Varkaus: Published by Tuomas Sopanen.
• Sopanen, Tuomas; (2012). The Ryijy Lives On Finnish Ryijy Textiles 1707-2012 From Collection of Tuomas Sopanen, (Ed. Svarzas Zsuzsa). Budapest: Toumas Sopanen & Neprajzi Muzeum.
• Sopanen, Tuomas (Ed.) (2013). Yaşayan Bir Gelenek Finlandiya Ryijy Halıları 1797-2009 Tuomas Sopanen’ın Koleksiyonundan. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları. Soysaldı, Aysen (2016). “Üsküp ve Çevresinde Tespit Edilen Kilim ve Diğer Yaygı Örnekleri”, Azərbaycan Xalçaları, C. 6, S. 19, s. 138-144. (http://www.anl.az/down/meqale/az_xalcalari/2016/19/519707.pdf , 22.02.2022).
• Tezcan, Hülya (1993). “Velense of the Topkapı Palace Collection”, Oriental Carpet and Textile Studies, Volume IV (Editör: Murray L. Eiland Jr, Robert Pinner, Walter B Denny, California: The San Francisco Bay Area Rug Society and OCTS Ltd., s. 89-124.
• Uncu, Ufuk (2020). İktisadi Kalkınmada Eğitimin Rolü: Finlandiya Örneği ve Türkiye İçin Çıkarımlar. Yüksek Lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Video: Professori hurahti ryijyihin ja nyt niitä on lähes 600 – Suomen laajimman yksityisen kokoelman helmiä voi ihastella pian Helsingissä, https://yle.fi/uutiset/3-11592730 , 22.02.2022.
• https://www.mapsofworld.com/finland/finland-political-map.html , (20.02.2022).
• https://x.finland-dubaiexpo2020.com/newsroom/helsinki-show-spotlights-the-continual-renewal-of-an-age-old-finnish-art-form.html , (21.02.2022).
• https://suomenkasityonystavat.fi/suunnittelijat?lang=en , (23.02.2022).
• https://d2mpxrrcad19ou.cloudfront.net/item_images/1282157/12195641_fullsize.jpg, (25.02.2022).
• https://d2mpxrrcad19ou.cloudfront.net/item_images/951043/10688856_fullsize.jpg , (26.02.2022).
• https://kangasalansanomat.fi/satojen-ryijyjen-mies-tuomas-sopanen-luennoi-kangasalla , (22.02.2022).
• https://www.sjl.fi/paikalliset/4259649 , 26.02.2022.
• https://aalto2.museum/en/story/exhibition-hearts-diamonds-and-tulips-folk-ryijy-rugs-from-the-18th-and-19th-centuries-at-the-museum-of-central-finland/ , (17.02.2022).
• https://i.pinimg.com/originals/06/d4/db/06d4db8f64a6d3806a75bc8365c580cb.jpg , (22.02.2022).
• Kaynak Kişi Tuomas Sopanen: 1945 Finlandiya doğumludur. Finlandiya’nın en zengin ryijy halı koleksiyonu sahibidir. Koleksiyonuna ilk başlangıcı, 1980 yılında kendisine hediye edilen bir ryijy halısı ile olmuştur. Halen koleksiyonunu zenginleştirmeye çalışmakta ve çeşitli ülkelerde koleksiyonuyla ilgili sergiler açmaktadır.