AN OVERVIEW OF THE BEGINNING AND DEVELOPMENT OF WEAVING IN THE HISTORICAL PROCESS

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 256 - 293, 30.06.2022

Dilber Yıldız

Öz

Weaving has been an art that has been known since prehistoric times and came to life in various civilizations. The reason for their need for dressing was to be covered and to be protected against external influences. Their first clothes were reeds, leaves, grasses and the pelts of the animals they hunted. The stems of the leaves were knotted and attached to form clothes. The creation of fabric by making use of various fibers was realized with the development of agriculture and animal husbandry in ancient times. The tools used in weaving and the first woven fabric finds have proven that the history of weaving dates back to ancient times. In archeological digs, loom weights and looms used in the weaving have been surfaced. The handlooms and weaving techniques that have survived until today have changed from the Neolithic Period to the present. Textile, which started with Penelope and Ishtar looms, has assumed a structure that has been constantly developing until today with the Industrial Revolution. In the historical development of weaving, the similarities of the tools, techniques, materials used in our country, especially in our villages, are determined by comparing them. In this research, the beginning and development processes of comprehensive weaving, starting from the prehistoric period times in the states established in the Mesopotamian geography, from the Anatolian civilizations to the Ottoman Period, the oldest handlooms, weaving tools and weaving examples have been discussed with images. The study was conducted in order to contribute to the increase of awareness about the historical process of traditional weaving. According to the screening model, one of the qualitative research methods, and the literature data, it was discussed at the conceptual level accompanied by samples. 

Anahtar Kelimeler

Loom, weaving tools, civilizations, weavin

DOKUMANIN TARİHSEL SÜREÇTE BAŞLANGICI VE GELİŞİMİNE GENEL BİR BAKIŞ

Öz

Dokumacılık, tarih öncesi devirlerden beri bilinen, çeşitli uygarlıklarda hayat bulan sanat olmuştur. Giyinme gereksinimin nedeni örtünmek ve dış etkilere karşı korunmak olmuştur. İlk giysileri sazlar, yapraklar, otlar ve insanların avladıkları hayvan postları meydana getirmiştir. Yaprakların sapları birbirlerine düğümlenerek eklenmiş giysiler oluşturulmuştur. Çeşitli liflerden yararlanarak kumaş oluşturmaları Antik Çağ’da tarım ve hayvancılığın gelişmesiyle gerçekleşmiştir. Dokumacılıkta kullanılan araçlar ve ilk dokuma kumaş buluntuları dokuma tarihinin Antik Çağa dayandığının kanıtı olmuştur. Dokumacılıkta kullanılan ağırşaklar, tezgahlar arkeolojik kazılarda gün yüzüne çıkarılmıştır. Günümüze kadar gelen el tezgâhları, dokuma tekniği, Neolitik Dönemden günümüze değişim göstermiştir. Penelope ve ıstar tezgâhları ile başlayan Tekstil Endüstri Devrimi ile günümüze kadar devamlı gelişme gösteren yapıya dönüşmüştür. Dokumaların tarihi gelişiminde kullanılan alet, teknik, malzeme ve bugün yurdumuzda bilhassa köylerimizde kullanılan el dokuma aletleri benzerlikleri karşılaştırılarak saptanmaktadır. Bu araştırmada, dokumacılığın tarih öncesi dönemden (Prehistorik) başlayarak, Mezopotamya coğrafyasında kurulan devletlerde, Anadolu uygarlıklarından Osmanlı Dönemi’ne kadar kapsamlı dokumacılığın başlangıç ve gelişim süreçleri, en eski el tezgâhları, dokuma aletleri ve dokuma örnekleri, görsellerle ele alınmıştır. Geleneksel dokumacılığın, tarihsel sürecinin bilinirliğinin arttırılmasına katkı sağlanması amacıyla yapılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden tarama modeli ve literatür verilerine göre örneklerle birlikte ele alınarak kavramsal düzeyde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tezgâh, dokuma âletleri, medeniyetler, dokumalar

Kaynakça

• Aktepe, Şöhret (2009). Günümüz Tekstil Desenlerinde Klasik Osmanlı Saray Kumaşlarının Etkisi (16. yy.). Yüksek Lisans tezi. Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akurgal, Ekrem (1983). Anadolu Medeniyetleri Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi 22 Mayıs-30 Ekim. İstanbul: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Akurgal, Ekrem (2008). Anadolu Kültür Tarihi. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları İmpress Baskı Tesisleri.
• Aslanapa, Oktay (1984). Türk Sanatı I-II. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Atakuman, Çiğdem; Tanyeri, Erdemir Tuğba; Erdem, Deniz; Koç, İlker (2006). Hititler Kitabı. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş.
• Atalayer, Günay (2012). “Anadolu’da Yaşayan Dokumacılığın İzleri Üzerine”. I. Uluslararası Yöresel Bez Kongresi Bildirileri, İstanbul.
• Atasoy, Nurhan; Walter B. Denny; Louise W. Mackie; Tezcan, Hülya (2001). İpek: Osmanlı Dokuma Sanatı. İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık.
• Aytaç, Çetin (1982). El Dokumacılığı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Belli, Oktay (1978). “Urartu Sanatının Sosyo -Ekonomik Açıdan Eleştirisi Üzerine Bir Deneme”, Anadolu Araştırmaları, S. 0 (6), s. 45-95.
• Bilen, Gökhan (2017). Urartu’da Dokumacılık. Yüksek Lisan tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgi Hülya (2007). “Saraylı Dokumalar Sadberk Hanım Müzesi’nden Çatma ve Kemhalar”. P Dünya Sanatı Dergisi, ‘Tekstil ve Sanat’ S. 44, s. 76-85.
• Bordreuil, Pierre; Chatonnet, Françoise Briquel; Michel, Cecele (2015). Tarihin Başlangıçları Eski Yakındoğu Kültür ve Uygarlığı, Alfa Yayınları.
• Crawford, Harrıet (2010). Sümer ve Sümerler, (Çev. Nihal Uzun). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Çağıl, Nebahat (2009). Keçe Sanatı ve Giysiye Uyarlanması. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çığ, Muazzez İlmiye (2009). Uygarlığın Kökeni Sümerler-I. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (1998). Erken Devir Türk Sanatının ABC’si. İstanbul: Kabala Yayınevi.
• Derman, Çiçek (1991). Türk Tezyini San’atlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Diyarbekirli, Nejat (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Dölen, Emre (1992). Tekstil Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Edgü, Ferit (1983). Anadolu Medeniyetleri I Tarih Öncesi/Hitit/Demir Çağı. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ergenekon, Cavidan Beşer (1994). Tepme Keçelerin Tarihi Gelişimi ile Renk Desen Teknik ve Kullanım Özellikleri Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ergenekon, Cavidan Beşer (1999). Keçelerin Tarihi Gelişimi Renk Desen Teknik ve Kullanım Özellikleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Fazlıoğlu, İsmail (1997). Eskiçağda Dokuma, İstanbul: Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Gökçe, Bilcan (2016). “Urartu Giyim Kuşamına Sosyo -Kültürel Bir Bakış”. Tarih İncelemeleri Dergisi. S. XXXI / 2, s. 421-444.
• Gönül, Macide (1964). “Dokumacılığın Tarihçesi ve En Eski Dokuma Aletleri”. Antropoloji Dergisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bilimleri Araştırma Enstitüsü Yayını.
• Günaltay, M, Şemseddin (1946). Yakın Şark II Anadolu, Yakın Şark ve Mısır. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gürsoy, A. Tahir (2004). Dünden Bugüne Giyim Kültürü ve Moda, (1.Cilt), İstanbul: Mithat Mithat Selection.
• Gürsu, Nevber (1988). Türk Dokumacılık Sanatı Çağlar Boyu Desenler, İstanbul: Redhouse Yayınevi.
• Karaoğlan, Hülya (2019). “M.Ö. 2 Bin’deki Dokumacı Kadınlar (Arkeolojik Veriler Işığında)”. Socıal Scıences Studıes Journal. S. 5 (45). S. 5247.
• Kaya, Mehmet Ali (2012). Türkiye Tarihi ve Uygarlıkları I. Türkiye’nin Eski Tarihi ve Uygarlıkları: Tarih Öncesi Çağlardan Perslere Kadar. İzmir: İlya Yayınevi.
• Komşuoğlu, Şükran; İmer, Arsal; Seçkinöz, Mine; Apaslan Sabiha; Etike, Serap (1986). Resim II Moda Resmi ve Giyim Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köroğlu Kemalettin; Harmankaya Savaş; Sivas, Hakan (2013). Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Web-Ofset Tesisleri.
• Köroğlu, Gülgün (2007). “Bizans’ın Esvabı”. P Dünya Sanatı Dergisi. Tekstil ve Sanat. S. 44
• Mellaart, James (1967). Çatal Hüyük A Neolithic Town İn Anotolia, Mc Graw- Hıll Book Company Newyork.
• Memiş, Ekrem (2017). Eskiçağda Mezopotamya (En Eski Çağlardan Asur İmparatorluğu’nun Yıkılışına Kadar). Bursa: Ekin Basım Dağıtım.
• Oyman, Büken; Naile Rengin (2010). “El Dokumacılığının ve El Dokuma Tezgahının Tarihçesi, El Dokuma Tezgâhı Çeşitleri”. Dergi Park Sanat Galerisi. S. 0 (8), s. 63-84.
• Ögel, Bahaeddin (1984). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öney, Gönül (1992). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öz, Tahsin (1946). Türk Kumaşları ve Kadifeleri, Cilt I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Öz, Tahsin (1952). Türk Kumaş ve Kadifeleri II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özçelik, Nazmi (2009). İlkçağ Tarihi ve Uygarlığı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Özdemir, Abdülkadir (2012). “Kalkolitik Smintheion Gülpınar’da Dokumacılık ve Hasırcılık”. Anadolu/ Anatolia. S. 38, s. 143.
• Öztoksoy, Özlem Nurben (2007). 16– 18. Yüzyıl Osmanlı Hint- Babür Kumaş Sanatları Etkileşimleri. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Salman, Fikret (1988). “Tarihi Türk Kumaşlarında Desen ve Renk Anlayışı”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. S. 4, s. 147.
• Schwertheim, Elmar (2009). Antikçağda Anadolu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Sevin, Veli (2003). Anadolu Arkeolojisi. İstanbul: Der Yayınları.
• Sevin, Veli (2003). Eski Anadolu ve Trakya Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tapan, Nazan (1983). Anadolu Medeniyetleri Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi 22 Mayıs-30 Ekim. İstanbul: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tez, Zeki (2009). Tekstil ve Giyim Kuşamın Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Tezcan, Hülya (1989). “16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Türk Kumaş Sanatı”. Türkiye’miz Kültür ve Sanat Dergisi. S. 58 İstanbul.
• Tezcan, Hülya (2002). “Osmanlı Dokumacılığı”. Türkler, Cilt 12, Osmanlı. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tütüncüler, Özlem (2005). M. Ö. 2 Bin Ege Bölgesi Dokuma Aletleri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uğurlu, Aydın (1985). “Antik Çağ Anadolu Dokuma Sanatı”. İlgi Dergisi, S. 43, s. 11-17, İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• Uğurlu, Aydın (1986). “Klasik Çağ Anadolu Dokumacılığı”. İlgi Dergisi, S. 46, s. 2-7, İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• Uğurlu, Aydın (1987). “Osmanlı Yönetiminde Anadolu Dokuma Sanatı”. İlgi Dergisi, S. 51, s. 24-29. İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• Uğurlu, Aydın (1994). “Osmanlı Dokumalarında Süs ve İhtişam”. İlgi Dergisi, S. 76, s. 10-13. İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• Uzunoğlu, Edibe (1983). Anadolu Medeniyetleri Avrupa Konseyi 18. Avrupa Sanat Sergisi 22 Mayıs-30 Ekim. İstanbul: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yağan, Şahan Yüksel (1978). Türk El Dokumacılığı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yılmaz, Bülent (2017). “Pazırık’tan Günümüze Türk Halı Sanatı”. Oğuz Türkmen Araştırmaları Dergisi. S. 1 (1), s. 98-106.
• http://depts.washington.edu Erişim Tarihi 10 Ocak 2020
• https://arkeofili.com/sumerlerin-dunyayi-degistiren-9-icadi/.,Erişim tarihi: 4 Ocak 2020