AKABİ HİKÂYESİ’NDE ALLAH’A VE PARAYA TESLİM OLANLAR*

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 352 - 365, 28.12.2022

Derya Kılıçkaya

Öz

Ermeni alfabesi ile Türkçe yazılan, bilinen ilk Osmanlı romanı olarak kabul edilen Hovsep Vartanyan’ın (Vartan Paşa) yazdığı Akabi Hikâyesi, bugüne kadar pek çok araştırmaya konu edilmiş ve eser çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Dönemin yaşayışını yansıtması ve bir mesaj vermeye çalışması nedeniyle Ahmet Midhat Efendi’nin romanlarına benzetilen eser, Katolik papazı tarafından bir “şeytan” olarak algılanan Gregoryen / Ortodosks Akabi’yi, Katolik Hagop Ağa’dan kurtarma seferberliği olmasının yanında, bir teslimiyet hikâyesidir. Romanda iki çeşit teslimiyet söz konusudur. Eserin bir kısmını Allah’a teslim olanlar oluştururken diğer kısmını ise parayı putlaştırıp/ilahlaştırıp ona teslim olanlar meydana getirir. Aslında eser, iki farklı şeye kendilerini teslim etmiş insanların mücadelesinden ibarettir. Bir tarafta, Yaradan’a sımsıkı tutunup hayır ve şerrin ondan geldiğini düşünenler dururken diğer tarafta parayı bir değer olarak görüp toplumda iktidar unsurunu bu şekilde elde etmeye çalışanlar vardır. Roman, Hristiyan bir Katolik tarafından yazılmasına, eserde bahsi geçen tüm kişilerin Hristiyan olmalarına karşın okuyucu, kimi zaman İslam düşüncesiyle paralel cümlelerle karşılaşır. Roman kişilerinin Allah’a, teslimiyet ve tevekkül noktasında kimi zaman bir Müslüman gibi konuşmaları, eserin Müslümanlar içinde yaşayan azınlıktan bir Ermeni tarafından yazılması ve yine Osmanlı Ermenilerine hitaben kaleme alınmış olması ile ilgilidir. Her ne kadar romanda Müslüman unsurlar yok denecek kadar az olsa da kişilerin bakış açıları ilgi çekicidir. Bu noktada, on dokuzuncu asrın ortasında İstanbul’da yaşayan Ermenilerin dünyaya ve ahirete bakış noktasında birlikte yaşamak zorunda oldukları Müslümanlardan etkilendikleri söylenebilir. Romanın olumsuz anlamda sunulan ögesi ise paradır. Paranın ve ekonomik koşulların toplumsal yapıyı belirliyor olması, eserde eleştirilen hususlardandır. Makalede roman, Allah’a ve paraya teslimiyet açısından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akabi Hikâyesi, Allah, Para, Teslimiyet., Akabi Story, God, Money, Surrender.

Teşekkür

Bu makaleyi, 11 Nisan 2020’de 22 yaşında koronadan kaybettiğim İTÜ Uçak Mühendisliği son sınıf öğrencisi kardeşim Emircan Kılıçkaya’ya ithaf ediyorum.

THOSE WHO SURRENDER TO GOD AND MONEY IN THE STORY OF AKABİ

Öz

Akabi Story, written by Hovsep Vartanyan (Vartan Pasha), which is accepted as the first known Ottoman novel written in Turkish with the Armenian alphabet, has been the subject of many researches and the work has been discussed in various aspects. The work, which is likened to the novels of Ahmet Midhat Efendi because it reflects the life of the period and tries to give a message, is a story of surrender as well as a campaign to save the Gregorian / Orthodox Akabi, who was perceived as a “devil” by the Catholic priest, from the Catholic Hagop Ağa. There are two types of surrender in the novel. While a part of the work is created by those who surrender to God, the other part is created by those who idolize/deify money and surrender to him. In fact, the work consists of the struggle of people who have surrendered themselves to two different things. On the one hand, there are those who hold fast to the Creator and think that good and evil come from him, on the other hand, there are those who see money as a value and try to gain the element of power in society in this way. Despite the fact that the novel was written by a Christian Catholic and all the people mentioned in the work are Christians, the reader sometimes encounters sentences parallel to Islamic thought. The fact that the Romani people sometimes talk like a Muslim at the point of surrender and reliance on God is related to the fact that the work was written by an Armenian from the minority living among Muslims and was addressed to Ottoman Armenians. Although there are hardly any Muslim elements in the novel, the perspectives of the people are interesting. At this point, it can be said that Armenians living in Istanbul in the middle of the nineteenth century were influenced by the Muslims they had to live with in terms of their view of the world and the hereafter. The negative aspect of the novel is money. The fact that money and economic conditions determine the social structure is one of the issues criticized in the work. In the article, the novel is discussed in terms of surrender to God and money.

Anahtar Kelimeler

Akabi Story, God, Money, Surrender.

Kaynakça

• Akgüç, Ahmet (2008). “İnsan İradesi ve Sorumluluğunun Kategorik ve Zihinsel Varlık Temelleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, S. 26, s. 252-270.
• Akgün, İbrahim (2013). “Kur’an Perspektifinde Tefekkür ve Vasıtaları”, Iğdır Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, s. 55-80.
• Araz, Yahya (2017). “Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Dönemlerinde Farklı Etnik Kökenlerden ve Mezheplerden Hıristiyanlar Arasındaki Evlilikler”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S. III/1, s. 1-22.
• Arslan Meçin, Buşra (2020). Tasavvuf Düşünce Sisteminde Misâl Âlemi. Doktora tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Aydemir, Halis (2021). “İrade Sahibi Bir Varlık Olarak İnsan”, Diyanet Aylık Dergi, S. 372, s. 6-11.
• Cankara, Murat (2011). İmparatorluk ve Roman: Ermeni Harfli Türkçe Romanları Osmanlı/Türk Edebiyat Tarihyazımında Konumlandırmak. Doktora tezi. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Cankara, Murat (2014). “Ermeni Harfleriyle İlk Türkçe Romanlar Üzerine”, Tanzimat ve Edebiyat Osmanlı İstanbul’unda Modern Edebi Kültür, Haz. Mehmet Fatih Uslu- Fatih Altuğ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2020). “Osmanlı İmparatorluğunda Ermeniler: Osmanlı Türkçesi ile Eserler Yazan Ermeni Entelektüeller (1800-1923)”, Erdem, S. 79, s. 97-128.
• Erdem, Yahya (2007). “Haçadur Vosganyan ve Eseri: ‘Sultan ve Halkı’ – 1857”, Müteferrika, S. 31, s. 37-54.
• Erğinci, Erkan (2007). Öteki Metinler, Öteki Kadınlar: Ermeni Harfli Türkçe Romanlar ve Kadın İmgesi. Yüksek lisans tezi. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Günaydın, Ayşegül Utku (2007). Tanzimat Romanında Kamusal Alan ve Serbest Zaman Etkinlikleri. Yüksek lisans tezi. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökalp, G. Gonca (1999). “Osmanlı Dönemi Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, s. 185-202.
• Mehdiyev, Gaffar Çakmaklı (Şubat 2017). “Prof. Dr. Mehdiyev: ‘Akabi'nin Yazarının Vartan Paşa Olduğu Net Değil’”,(https://avim.org.tr/tr/Bulten/PROF-DR-MEHDIYEV-AKABI-NIN-YAZARININ-VARTAN-PASA-OLDUGU-NET-DEGIL [Erişim tarihi: 6 Nisan 2022]).
• Özel, Mustafa (2020). Roman Diliyle İktisat. İstanbul: Küre Yayınları.
• Pişgin, Yasin (2013). “Kur'an’da Kalbin Akledişi: İman”, KADER Kelam Araştırmaları Dergisi , 11 / 2, s. 113-128 .
• Sağıroğlu, Birsel (2016). “Akabi Hikâyesi’ne Marksist Eleştirel Bir Yaklaşım”, Erdem, S. 70, s. 63-74.
• Vartan Paşa (1991). Akabi Hikyayesii (Haz. A. Tietze). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Yılmaz, Yasemin (2019). “Hartmann Von Aue'nin '’Der Arme Heinrich'’ Eserinde Günah-Kefaret-Bağışlanma Olgusu”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö6), s. 411-418.