THE SOCIO-CULTURAL BASIS OF THE TRIBE-CLAN ANTHROPONYM FORMATION OF THE KAZAKH TURKS

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 234 - 241, 30.12.2023

Gulvira Darmenova

Öz

The tribe and clan names of Kazakh Turks are evaluated structurally and semantically in this study.The Kazakh Turks, one of the Turkish tribes, have a naming custom that is reflected in their tribe and clan names. The place where the child was born, the mountain, the river, the place where he lived, and the natural happenings at the time of his birth are all considered while naming tribes and clans. The child’s abilities to be wealthy and fearless, as well as his appearance and nicknames, are all very important.
The major goal of our research is to study the characteristics of the tribes and clans named Uwaq, Naiman, Kerei, Qypchak, Khongirad, and Argyn, which live in the East Kazakhstan region of the Middle Juz. The study's principal method is to collect materials on the names of tribes and clans living in the East Kazakhstan region, make them into a scientific system, classify them based on semantic characteristics, and provide theoretical ideas as a result.
The doctoral thesis titled “Historical-Linguistic-Cultural System of Kazakh Ethnonomies” written by Ş. Seyitova in 2009, and the tables and dictionaries of tribe-clan names in the book “Babalar Sözi. C. 83” are used in this study to research the names of people and tribes.

Anahtar Kelimeler

Kazakh Turks, personal names, anthroponym, tribal-clan names.

KAZAK TÜRKLERİNDE BOY ADLARI OLUŞUMUNUN SOSYO-KÜLTÜREL TEMELİ

Öz

Bu çalışmada Kazak Türklerinin boy ve oymak adları üzerine yapısal ve semantik bir değerlendirme yapılmaktadır. Ad verme geleneği, Türk boylarından biri olan Kazak Türklerinin boy adlarına da yansımaktadır. Boy adları ilk başta bir kişinin, ya da aynı özelliği taşıyan toplumun adı olarak görülür. Boy adları verilirken; kişinin dünyaya geldiği yeri, dağı, nehri, yaşadığı bölge, doğduğu zamandaki tabiat olayları dikkate alınmaktadır. Çocuğun kişisel olarak zengin ve cesur olma özelliği, dış görünüşü ve diğer kabile mensuplarının tarafından verilen takma adları vb. hususlar da büyük önem taşımaktadır.
Çalışmanın asıl amacı, Doğu Kazakistan bölgesinde yaşayan Orta Cüz’ün Uvaq, Nayman, Kerey, Kıpçak, Qoñırat, Arğın gibi boy ve oymak adlarının özelliklerini ele almaktır. Çalışmanın ana yöntemi, ilk etapta Doğu Kazakistan bölgesinde yaşayan boy adları hakkında materyal toplamak, bunları sistematik bir şekilde düzenlemek, anlam özelliklerine göre sınıflandırmak ve sonucunda teorik görüşleri ortaya koymaktır.
Araştırmada, Ş. Seyitova tarafından kaleme alınan ve 2009 yılında “Kazak Etnonimleriniň Tariyhiy-Lingvomädeniy Jüyesi”/ “Kazak Etnonimlerinin Tarihsel-Dilsel-Kültürel Sistemi” adlı doktora tezinde yer alan boy adlarıyla ilgili tablo ve sözlükten yararlanarak kişi ve boy adları incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkleri, kişi adları, antroponim, etnonim.

Kaynakça

• Akarsu, B. (1998). Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil/ Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Babalar Sözi. 83-Tom. (2012)./ (Babalar Sözü. C. 83. (2012). Astana: Foliyant Yayınevi.
• Buray, C. (Ed.) (2021). Tarihî Kaynaklarda Kazak Adı Ve Anlamı. Kazakistan: Tarih-Toplum-Ekonomi-Siyaset. Bişkek.
• Çelik Şavk, Ü. (2002). “Karakalpak Kişi Adları Üzerine Bir İnceleme”, Milli Folklor Dergisi, S. 54, s. 62-67.
• Dosjanov, B. (2001). Kazak tilindegi köne tulğalı antroponimder/ (Kazak dilinde eski kişisel antroponimler). Doktora tezi. Astana.
• Engels, F. (1967). Semyanıñ, jekemenşiktiñ jäne memlekettiñ şığuvı/ Ailenin, özel ve devletin ortaya çıkması. Almatı.
• Gökalp, Z. (1991). Türk Uygarlık Tarihi, (Haz. Yusuf Çotuksöken). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Januzakov, T. (1971). Kazak esimderiniň tariyhı/ (Kazak İsimlerinin Tarihi). Almatı: Ğılım.
• Januzakov, T. (1976). Osnovnıe problemı onomastikiy kazahskogo yazıka/ (Kazak dili ad biliminin temel sorunları). Doktora tezi. Аlmatı.
• Januzakov, T. (2007). Kazak onomastikası. Atavlar sırı 3/ (Kazak onomastiği. İsimlerin gizemi 3). Almatı: Dyke Press.
• Mankeeva, J. (1997). Mädeni leksikanıñ ulttıq sipatı/ (Kültürel sözlüğünün milli karakteri). Almatı: Ğılım.
• Maslova, V.A. (2001). Lingvokulturologiya: Uçebnoe Posobiye dlya Studentov Vısşıh Uçebnıh Zavedeniy. Moskva: Akademiya.
• Mustafina, R. (1992). Predstavleniya kulturı, obryadı u Kazahov/ (Kazakların gelenek-görenekleri, kültürel görüşleri). Almatı: Ğılım.
• Qajığulov, Q. (2010). Jeti atañ – jarıq juldızıň/ (Yedi atan - parlayan yıldızın). Almatı.
• Seyitova, Ş. (2009). Kazak Etnonimleriniň Tariyhiy-Lingvomädeniy Jüyesi/ (Kazak Etnonimlerin Tarihsel - Dilsel - Kültürel Sistemi). Doktora tezi. Almatı.
• Vorobiev, V. (1997). Lingvokulturologya. Teorya i metodı/ (Dil kültürü. Teori ve yöntemi). Moskova: RUDN.