QAN ŞEÑGEL AHMET BAYTURSINULI’NIN SON MEKTUBU

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 191 - 205, 30.12.2023

Ahmet Güngör

Öz

Bolşevizm ihtilali öncesi ve sonrası Kazak halkı, var olma uğruna verdiği mücadelede birçok aydınını kaybetmiştir. Eğitim, bilim yolunda bağımsız Kazak halkı için canını feda edenler arasında ilk akla gelenlerden biri de Ahmet Baytursınulı’dır.
Zamanın iktidarı tarafından milliyetçilikle suçlanan Baytursınulı kovuşturma, soruşturmalar sonucu dört kez zindanlara atılarak cezalandırılır ve kurşuna dizilir.
Güftesini Kamitbek Musabayulı, bestesini Nagaşibay Alpısulı’nın yaptığı “Qan Şeñgel” ya da “Ahmet Baytursınulı’nın Son Mektubu” adlı eser, dombıranın hüzünlü tınılarıyla buluşup sözden notalara, notalardan görsel-işitsel sanata dönüşürken zor ve çetin bir tarihi döneme de ışık tutmaktadır. Bu yalnız Ahmet’in değil, o dönemin Kazak aydınlarının geleceğin aydın Kazak toplumunun inşasında kan ve gözyaşıyla verdikleri kararlı, çetin mücadelenin saz, sanat ve edebiyatta yekvücut bulmuş halidir.
Şüphesiz bu hikâyede Ahmet Baytursınulı’nın yanı sıra Magcan Cumabayulı, Muhtar Awezov, Şakerim Kudayberdiulı vd. Kazak aydınlarının çetin, kararlı ve eşsiz çabası vardır.
Ölümünden sonra uzun yıllar adı, eserleri yasaklı Ahmet Baytursınulı ancak 1986 yılında mahkeme kararıyla aklanır. Zindanlarda mahkûmken, yasaklıyken dahi Kazak halkının dili ve gönlünden düşmeyen Baytursınulı’nın adı enstitülere, üniversitelere, sokaklara, kütüphanelere verilerek ölümsüzleşir.
Bugün her Kazak çocuğu anaokulu ya da ilkokula adımını attığında Ahmet Baytursınulı’nın adını öğrenir, sevgi ve saygısını yüreğinde taşır.

Anahtar Kelimeler

Qan Şeñgel, Ahmet Baytursınulı, Fayzollah Satıbaldıulı, Kamitbek Musabayulı, Nagaşibay Alpısulı

QAN ŞEÑGEL AHMET BAYTURSINULI'S LAST LETTER

Öz

Before and after the Bolshevism revolution, the Kazakh people lost many intellectuals in their struggle for existence. Among those who sacrificed their lives for the independent Kazakh people for the sake of education and science, one of the first people who comes to mind is undoubtedly Ahmet Baytursınulı.
Because of his efforts and efforts towards science and education, he was accused of nationalism by the government of the time. Because of the prosecution and investigations, he is punished by being thrown into dungeons four times and shot.
The work called "Kanşengel" or "Ahmet Baytursınulı's Last Letter", with lyrics by Kamitbek Musabayulı and composition by Nagaşibay Alpısulı, turns into an immortal epic. This is the sole embodiment of saz, art and literature, not only Ahmet, but also the determined and tough struggle of the Kazakh intellectuals of that period, with blood and tears, in the construction of their own people and the enlightened Kazakh society of the future.
The work called "Ahmet Batursınulı's Letter", which meets the sad tones of dombra and transforms from words into notes and from notes into a visual art, turns into a historical source as a literary work and a witness to the national struggle of the intellectuals of the period.
Undoubtedly, in this story, besides Ahmet Baytursunulı, Magcan Cumabayulı, Muhtar Awezov, Şakerim Kudayberdiulı etc. Kazakh intellectuals have a tough and determined struggle.
Ahmet Baytursunulı, whose name and works were banned for many years after his death, was only acquitted by a court decision in 1986. The name of Baytursunuli, who remained on the lips and hearts of the Kazakh people even when he was imprisoned in dungeons or banned, was immortalized by being given to institutes, universities, streets and libraries.
Today, every Kazakh child learns the name of Ahmet Baytursunulı when he steps into kindergarten or primary school and carries his love and respect in his heart.

Anahtar Kelimeler

Qan Sheñgel, Ahmet Baytursınulı, Fayzolla Satıbaldıulı, Kamitbek Musabayulı, Nagaşibay Alpısulı.

Kaynakça

• “Ahmet Baytursınulı Özel Sayısı” (2022). Kardeş Kalemler, Sayı: 189, Ankara.
• Alibekiroğlu, Sertan (2005). Kazak Âlimi Ahmet Baytursunoğlu`nun Hayatı ve Eserleri. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Balcı, Onur (2023). Ahmet Baytursınulı 23 Ağıt (23 Joqtaw). Çanakkale: Akademi Yayınları.
• Biray, Nergis (1999). “Ahmet Baytursunoglu ve Eserleri (1873/1937)”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 5, s. 10-16.
• Biray, Nergis (Kış 2005). “Ahmet Baytursınulı’na Göre Kazak Türkleri Yazılı Edebiyatının Dönemleri ve Türleri”, Millî Folklor Dergisi, (Prof. Dr. Abdurrahman Güzel Armağanı), S. 68, s. 67-78.
• Biray, Nergis (2011). Ahmet Baytursınulı Şiirleri Üzerinde Dil ve Üslup İncelemesi, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• Biray, Nergis (2022). Ahmet Baytursınulı Hakkında Yazılar ve Makaleleri, Bengü Yayınları, Ankara.
• Biray, Nergis (Bahar 2015). “Kazak Bozkırında Başkaldırı ve İsyanın Sesi”, Gazi Türkiyat, S. 16, s. 1-14.
• Bozımbaykızı Saigy, Gülnar (2015). “Ahmet Baytursınoğlu ve Kazak Ceditçiliği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), C. 4, S. 1, s. 189-193.
• Kınacı Baran, Cemile (2022). “Alaş Aydını Ahmet Baytursınulı (1872-1938) ve Edebiyata Hizmeti: ‘Edebiyat Tanıtkış’ Kitabı”, Kardeş Kalemler, S. 189, s. 32-41.
• Kokıbassova, Gülnar (2009). Ahmet Baytursınov (Hayatı, Dilciliği ve Edebiyat Araştırmacılığı). Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dünyası Araştırmaları Anabilim Dalı, Türk Dili ve Lehçeleri Bilim Dalı.
• Köbey, Hüseyin (Güz 2002). “Kazak Dil Bilgini Ahmet Baytursınov”, (Çev. Ali Abbas Çınar), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 14, s. 223-234.
• Moldatayev, Kanat (Ekim 1997). “Ahmet Baytursınov”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, S. 15, s. 45-51.
• Özdemir, Emin (2008). “Ahmet Baytursunov’un Hayatı ve 20. Yüzyılın Başında Kazakistan’da Eğitim Faaliyetleri İçindeki Yeri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, s. 61-74.
• Tamir, Ferhat (1999). “Ahmet Baytursunov ve 1926 Bakü Türkoloji Kongresi”, 1926 Bakü Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı, Ankara, s. 115-119.
• Toktorbay Eldos, https://qazaqadebieti.kz/20896/anshe-gel-kimdiki, (Erişim Tarihi: 18.10.2023, 18.23).
• Зәуреш Смағұл, Ахметтің музыкалық мұрасы, https://tilmedia.kz/kk/info/853, (Erişim Tarihi: 18.10.2023, 20.02).